un-moq

UN- 'erdan oʻsib chiq-’, ’koʻkar-’. Kashnich sepgan edim, u n i b chiqibdi. Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu feʼl ö:n- tarzida ta — laffuz qilingan (ЭСТЯ, I, 530), oʻsha davrlardayoq avval ö: unlisining choʻziqlik belgisi yoʻqolgan (ДС, 385), keyinroq ö unlisi ü unlisiga almashgan (ПДП, 440; De — von, I, 181); oʻzbek tilida ü unlisining yumshoqlik bel — gisi yoʻqolgan: ö:n- > ön- > ün- > un-.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

1 Rivojlanib, boshlangʻich poya va bargchalar hosil qilmoq; nish holati yuz bermoq (ekilgan urugʻ haqida). ◆ Oradan koʻp vaqt oʻtmadi, yangi nav urugʻ unib chiqdi. N. Safarov, „Don“ .

2 Oʻsib chiqmoq, oʻsmoq. ◆ Yakkam-dukkam ungan makkajoʻxori nihollari, parvarish ni-maligini bilmay, qisilib yotibdi. "Mushtum" . ◆ Sahrolar qoʻynida chamanlar unib.. Uygʻun .

3 Yuzaga kelmoq, hosil boʻlmoq, yetish-moq. ◆ Qunt bilan oʻrgan hunar, Hunardan riz-qingunar. Maqol . ◆ Ter toʻkib mehnat qilsang, Yerdan hatto zar unar. Maqol . n ◆ Yer oʻtdi-mi, ular ham hozirdan bizga oʻtadi. Hammasi yerdan ungan narsalar.. "Sharq yulduzi" .

4 Jismoniy yetuk holga kelmoq, ul-gʻaymoq, yetilmoq. ◆ Otni toychaligida koʻrgan kishi, u ot boʻlgach, koʻrsa tanimaganidek, zshon ham oʻn yil ichida oʻsib, unib, tamom boshqa qiyofaga kirgan yigitni taniy olmadi. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ .

5 Qistash, talab qilish, taʼsir koʻrsa-tish natijasida qoʻlga kirmoq (qarz, nasiya, ziyofat va shu kabilar haqida). ◆ Qarz undi. shsh Ham-masini undiramiz. Qani, unmay koʻrsin-chi! P. Tursun, „Oʻqituvchi“ . ◆ Miroslav yutqizgan ziyofat unadigan boʻlibdi. H. Ahmar, Kim xaq?

6 Yaxshi natija bermoq, unumli boʻlmoq. ◆ Shoshganning ishi unmas. Maqol . n ◆ Endi, xoʻjayin, ish unsin desangiz, oshni peshinga damlatasiz. T. Alimov, „Jonim hiqildogʻimga keldi“ .

УНМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

unmoq un