qi-yiq

QIYIQ I 'yotiq holatda kesilgan'. Deraza oyna— lariga turli shaklda h i y i h hogʻozlar yopishti— rilgan (Oybek). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu sifat asli 'yotiq holatda kes—' maʼnosini anglatgan qïy- feʼlidan (ДС, 440) -(ï)q qoʻshimchasi bilan yasalgan; keyinchalik oʻzbek tilida ï unlilarining qattiqlik belgisi yoʻqolgan: qïy— + ïq = qïyïq > qiyiq.

QIYIQ II 'asli toʻrt burchak boʻlib, uch burchak shaklida buklab belga bogʻlanadigan maxsus tikilgan mato'. Xadicha xola bundan olti oy burun kelganida bir h i y i h behi olib keldi (Abdulla Qahhor). Bu ot eski oʻzbek tilida qadimgi turkiy tilda yasalgan qïyïq sifatidan maʼno taraqqiyoti yoʻli bilan oʻsib chiqqan: 'belgi' -+ 'shunday belgiga ega narsa'. Bu soʻz kichraytirish maʼnosini ifodalovchi -chä qoʻshimchasini qoʻshib, qiyiqchä shaklida ham ishlatiladi.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

1 Mato, qogʻoz va shu kabidan odatda uchburchak shaklda qiyib olingan parcha yoki ortib qolgan qiyindi, qiyqim. ◆ Qogʻoz qiyiqlari. ◆ Deraza oynalariga turli shaklda qiyiq qogʻozlar yopishtirilgan. Oybek, „Quyosh qoraymas“ .

2 Bir tomoni baland, bir tomoni past; qiya, qiygʻoch, qiyshiq. ◆ Yigʻilgan pullarni yaktagining qiyiq choʻntagiga solib, xayrlashib joʻnadi. H. Nuʼmon va A . Shorahmedov, Ota. ◆ [Kumush] Ayvon ustuniga suyangach, qora qiyiq qoshlarini chimirib, koʻcha yoʻlak tomonga qaradi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

3 Qisiq yoki suzuk; qisilgan yoki su-zilgan, qiygʻoch (koʻz haqida). ◆ Chorbogʻning qoq oʻrtasiga qurilgan baland shiypon zinalari-dan oʻrta yoshli, miqtidan kelgan, qiyiq koʻzli bir kishi tushib kelayotgan edi. M. Osim, „Oʻtror“ .

4 koʻchma Gapga koʻnmaydigan, tutgan yerini kesadigan; oʻjar, qaysar. ◆ Qiyiq bola. ◆ Mulla Ikrom qiyiq odam boʻlganidanmi yoki kasbi shuni lozim koʻrganidanmi, murosaga unamadi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Qiyigʻimni bogʻlamadi — qiyiq ekan, Boqsam — koʻzi shoʻxu qoshi quyuq ekan. T. Toʻla .

5 koʻchma Kamchilik, nuqson, xato. ◆ Aga-povning seni mensimay piching qilib, gapingdan qiyiq topib oʻtirishi bejiz boʻlmasa kerak. I. Rahim, „Ixlos“ . ◆ Uning har bir ishi-dan qiyiq topishga urinar edi. R. Azizxoʻjayev, „Yashil chayla“ .

Qiyiq gap Boʻlmagʻur, teskari, qingʻir gap. ◆ Garchi koʻngliga qiyiq gap kelmagan boʻlsa ham-ki, shunday yosh juvonda oʻqish oʻzi uchun gʻay-ritabiiydek koʻrinar edi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ Qildan qiyiq axtarmoq (yoki top-moq) Toʻgʻri gapdan, ishdan xatolik izlamoq; yoʻq joydan kamchilik topishga harakat qil-moqyoki topmoq. ◆ Har qaysimiz bitta odam-cha oʻlib-tirilayotgan boʻlsag-u, qildan qiyiq axtarib, zvenomizni toshbaqa qilib, gaze-taga chiqarishsa. H. Nuʼmon, „Fasllar“ .

qi-yiq

Odatda belga bogʻlash uchun atrofiga gul tikilgan toʻrtburchak mato; belbogʻ, qiyiqcha. Las qiyiq. Shohi qiyiq. yat [Gʻozi

◆ Qishda beqasam toʻn ustidan shohi qiyiq bogʻlar, yozda esa pilta yoqali oq yaktakni belbogʻsiz kiyardi. I. Rahim, „Ixlos“ . ◆ Xadicha xola, bundan yaqin olti oy burun kelganida, bir qiyiq behi olib keldi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .

ҚИЙИҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.