na-ri

NARI ' maʼlum oʻrindan keyin', ' maʼlum paitdan

keyin ’. [Qizlar] endi "n a r i yot, beri yot" bilan .. koʻrpani toʻrt tomonga tortishib janjallasha boshladilar (Abdulla Qodiriy). Qadimgi turkiy tilda bu soʻz naru tarzida talaffuz qilingan (ПДП, 402; DS, 355). Bu soʻzni beri soʻziga qiyoslash koʻrsatadiki, uning oxiridagi —ru qismi qadimgi joʻnalish kelishigining shakliga, na qismi esa qadimgi turkiy tildagi ne soʻroq olmoshiga teng (Devon, III, 233; DS, 356). Beri soʻzida boʻlganidek, nari soʻzi ham asli ne yer birikmasiga -rü kelishik qoʻshimchasini qoʻshib hosil qilingan, soʻngra ye tovushlari talaffuz qilinmay qoʻygan, ular oldidagi ye unlisi choʻziqlik hosil qilgan, keyinchalik bu unlining choʻziqlik belgisi yoʻqolgan va ä unlisiga almashgan; yonma-yon kelgan rr undoshlarydan biri talaffuz qilin-may qoʻygan; nihoyat, soʻz oxiridagi ochiq boʻgʻinning ü unlisi i unlisiga almashgan: (ne yer) + rü = neyerrü > ne[ye]rrü > negrrü > närrü > närü > näri. Bu soʻz dastlab oʻrin maʼnosini ifodalagan, keyinchalik payt maʼno — sini ham ifodalay boshlagan.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.
rvsh. 1 Soʻzlovchidan yoki soʻz bo-rayotgan payt yo oʻrindan uzoq, olis. ◆ Nari tur. Hechqisi yoʻq, bir kun nari, bir kun beri. Vokzaldan nari. Toshkentdan nari. n ◆ Anvar-ni oʻzlari turgan mahalladan bir guzar nari boʻlgan Solih maxdumning maktabiga berdi. A. Qodiriy, „Mehrobdan chayon“ . Qizlar

◆ Endi “nari yot, beri yot ”bilan bir-birlarini ita-rib, surib, koʻrpani toʻrt tomonga torti-shib, janjallasha boshladilar. A. Qodiriy, „Mehrobdan chayon“ .

2 (ch. k. bilan) koʻm. vazifasida. Keyin; oʻtgach. ◆ Mak-tabdan narimi, berimi?

Koʻzdan nari Odam yoki odamlar nazaridan yiroq; xoli, panada. ◆ Koʻzdan nari — koʻn-gildan nari. Maqol . Nari borsa yoki narisi bilan Ortigʻi bilan, koʻpi bilan, juda boʻlsa. ◆ Narisi bilan, oʻn kunlik ish. sht U [xo-tin] istarasi issiqqina, nari borsa, yigirma besh yoshlarda.. edi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . Nari olib borib, beri olib kelmoq Rosa qiynamoq, qiynab oʻlasi qilmoq. ◆ Ovqat hazm boʻlmay, meni nari olib borib, beri olib keldi. Nari tursin U yoqsa tursin, „tugul“ . ◆ Bizda miltiq nari tursin, bir kosoye ham yoʻqligini oʻzingiz yaxshi bilasiz. S. Ayniy, „Qullar“ . Undan nari(ga) Ajab boʻlibdi; hechqisi yoʻq. ◆ Kelsa kelar, kelmasa undan nari(ga). Xayolidan (yoki koʻz oldidan) nari ketmaslik Unuta olmaslik, koʻz oldida doim namoyon boʻlmoq. ◆ Ostonada oʻsha qiz, shuncha kundan buyon uning xayolidan nari ketmay qolganoʻsha qizning oʻzginasi turardi. Oʻ. Hoshimov, „Qalbingga quloq sol“ . ◆ Uyda yolgʻiz oʻtirganida ham, ishda ham Gulxayri-ning nazokatli boqishlari, haroratli lab-lari koʻz oldidan nari ketmay, yuragiga oʻt tutashadi. S. Nurov, „Narvoy“ .

НАРИ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.