زىغىر

زىغىر (ئىلمىي نامى: Linum usitatissimum) بىر يىللىق سامان غوللۇق ئۆسۈملۈك، زىغىر تالاسى، ياغ چىقىرىلدىغان زىغىر ۋە ھەم ياغ ھەم تالا قوشۇمچە ياغ چىقىرىلدىغان زىغىر دەپ ئۈچ تۈرگە بۆلۈنىدۇ. غولى تىك، 1.2 مېتىر .ەتراپىدا بولۇپ، ئۈستى قىسمىدا يۇمشاق موم ماددىسى بار. يوپۇرماقلىرى نۆۋەتلىشىپ ئۆسىدۇ، ئۇرۇقى ياپىلاق تۇخۇمسىمان شەكىلدە بولۇپ، سالقىن، نەم كىلىماتتا ئۆستۈرۈشكە مۇۋاپىق كېلىدۇ.

زىغىر بىر يىللىق سامان غوللۇق ئۆسۈملۈك. غولى تىك، يۇقىرى 30-120 سانتىمېتىر، تارماق شاخلىرى كۆپۈنچە يوقارقى قىسىملىرىدا، بەزىدە غولنىڭ تۈۋى قىسمىدىكى شاخلىرىدا ئۆسىدۇ، لېكىن، زىچ شاخلانمايدۇ، تۈۋى قىسمى ياغاچلاشقان، تۈكسىز، تاقىر، فلوئېما تالاسى چىداملىق ۋە قەيسەر بولۇپ، پاختىدىن تۈزۈلگەن. يوپۇرماقلىرى نۆۋەتلىشىپ ئۆسىدۇ، يوپۇرمىقى يىپسىمان، يىپسىمان تېمىنە شەكىللىك ياكى تېمىنىسىمان، ئۇزۇنلۇقى 2-4 سانتىمېتىر، كەڭلىكى 1-5 سانتىمېتىر، ئالدى ئۇچى ئۆتكۈر ئۇچلۇق، تۈۋى تەدرىجىي تارايغان، تۇتقۇچسىز، ئىچكى يۆگىشىۋېلىش 3 (5) تومۇرى بار.  

گۈلى شاخ ئۇچىدا يەككە ئۆسىدۇ ياكى شاخنىڭ ئۇچىدىكى تەركىب تاپقان تارقاقلاشتۇرۇش چەكلىك كۈنلۈكسىمان گۈل رېتىنى شەكىللەندۈرىدۇ. گۈلىنىڭ دىئامىتىرى 15-20 ؛ گۈل ساپىقىنىڭ ئۇزۇنلۇقى 1-3 سانتىمېتىر، تىك تۇرىدۇ؛ گۈل كاسسا ياپراقچىسى بەش تال بۇلۇپ، تۇخۇمسىمان ياكى تۇخۇمسىمان تېمىنسىمان شەكىللىك، ئۇزۇنلىقى تەخمىنەن 5-8 مىللمېتىر، ئالدى ئۇچى دۆڭ ئۇچلۇق ياكى ئۇچى  3 (5) بار. مەركىزنىڭ بىرىنچى تومۇرلۇق ئورنى روشەن بۆرتۈپ چىقىدۇ، ئەتىراپى پەردىسىمان، بەز توچكىلىرى يوق، تولۇق گىرۋەكلىك؛ گۈل بەرگى بەش تال، تەتۈر تۇخۇم شەكىللىك، ئۇزۇنلۇقى 8-12 سانتىمېتىر، كۆك ياكى سۆسۈن كۆك رەڭلىك، ئاق ياكى قىزىل، ئالدى ئۇچى غاجاپ يىمىرىدىغان؛ ئاتىلىقى 5 تال، گۈل يىپى كۆپىنچە ياپلاق، ئاساسەن بىرلىشىپ ئۆسىدۇ؛ چېكىنگەن ئاتىلىقى 5 تال، بۇرغىسىمان؛ بەش ئۇرۇقدانى بار، ئانىلىق بوينى بەش دانە، ئانىلىق تۇمشۇقى ئانىلىق بوينىغا قارىغاندا يىرىك، ئىنچىكە يىپسىمان ياكى تاياقسىمان كېلىدۇ، گۈلى ئۇزۇن ياكى باراۋەر كېلىدۇ.

مېۋىسى شار شەكلىدە، قۇرۇغاندىن كېيىن رەڭگى قوڭۇر سېرىق رەڭدە، دىئامېتىرى 6-9 مىللىمېتىر، تۆپە تەرپى سەل ئۇچلۇقراق، كېرىگەت يېرىلغان بەش گۈل بەرگى بولىدۇ؛ ئۇرۇقىنى 10 تال، ئۇزۇنچاق دۇگلەك شەكىللىك، تەكشى، ئۇزۇنلۇقى 3.5 ــ 4 مىللىمېتىر، مىس رەڭ. چېچەكلەش مەزگىلى 6-8-ئايغىچە، مېۋە بېرىش مەزگىلى 7-10-ئاي.

زىغىر سالقىن، نەم كىلىماتتا ئۆسۈشكە ماس كېلىدۇ. سوغۇققا چىداشلىق، يۇقىرى تېمپېراتۇرىغا بەرداشلىق بېرەلمەيدۇ. ئۇرۇقىنىڭ ئەڭ تۆۋەن بىخلىنىش تېمپېراتۇرىسى ℃3، ئەڭ مۇۋاپىق تېمپېراتۇرىسى ℃25 بولىدۇ؛ ئوزۇقلۇق ياشىشىنىڭ مۇۋاپىق تېمپېراتۇراسى ℃11-18. ئېتىزنىڭ تۇپراق ئەڭ چوڭ نەملىك مىقدارى %80-70. ئۆسۈپ يېتىلىش مەزگىلى يىلى 70-80 كۈن. بۇرۇن قوناق، بۇغداي ياكى سېرىق پۇرچاق قاتارلىقلارنى تېرغان جايغا تېرىسا بىر قەدەر ياخشى. تۇپراق قاتلىمى چوڭقۇر، بوش، مۇنبەت، سۇ چىقىرىۋېتىشى ياخشى، ئاجىز كىسلاتالىق ياكى نېيترال تۇپراق ئۆستۈرۈش بولسا مۇۋاپىق بولىدۇ، ئىشقارلىق تۇپراق تەركىبىدىكى تۇز مىقدارى %0.2 تىن تۆۋەن بولىدۇ ھەم چىداملىق.

زىغىرنىڭ ئەسلىي تېرىلىدىغان ئورنى ئوتتۇرا دېڭىز رايونى، ئاسىيا ئىسسىق بەلباغ كۆپلەپ ئۆستۈرۈلىدۇ. جۇڭگونىڭ ھەرقايسى جايلىرىدا يەنى شەرقى شىمال، ئىچكى مۇڭغۇل، سەنشى، شەنشى، شەندۇڭ، خۇبېي، خۇنەن، گۇاڭدۇڭ، گۇاڭشى، سىچۇەن، گۇيجۇ، يۈننەن قاتارلىق جايلارغا تارقالغان. لېكىن شىمال ۋە غەربىي جەنۇبتىكى بىر قەدەر ئومۇملاشقان

ئىزدە قامۇسى https://web.archive.org/web/20200930161123/http://wiki.izda.com/?a=show&id=13976

بۇ ماددا بىر دەسلەپكى نۇسخىدۇر، بۇ ماددىنى كېڭەيتىش ياكى ئالاھىدە دەسلەپكى نۇسخا قېلىپلىردىن بىرنى قويۇپ ۋىكىپېدىيەگە توھپە قوشالايسىز.