{{TwinLAT|Рудольф Нуриев

Rudolf Nuriev Örket şähäre yanında poyızdta tua. Bu waqıtta anıñ änise, Färidä, Seberdän Vladivostokqa taba, ätise, Qızıl komissar Xämit urnaşqan şähärgä säyäxät itä. Balaçağın Rudolf Öfe yanındağı ber awılda tatar ğailäsendä ütkärä. Bala çaqta uq anı Başqort xalıq biülären başqarırğa öndilär, häm şul waqıtta anıñ säläte açıla.

İkençe Bötendönya suğışı tämamlangaç, tormış awırlıqları arqasında, ul 1955 yılda ğına yuğarı balet mäktäbenä kerü mömkinçelegen ala. Bu waqıtta anı Leningradtağı Kirov baletı qarşısında eşlägän Vaganov Xoreografiä institutına uqırğa cibärälär. Biü hönären soñ üzläşterüenä qarmastan, anı Vaganov mäktäbeneñ berniçä distä yıl eçendä iñ sälätle uquçısı bularaq tanıylar. Ul berqayçan da kardebaletta biemiçä, baştan uq Kirov teatrı solistına äwerelä.

İke yıldan soñ Nuriev Sovetlar Berlege eçendä iñ tanılğan balet biüçesenä äwerelä. Tizdän aña çit ilgä çığu mömkinçelege tatıy, ul Vena Xalıqara yäşlär festivälenä bara. Şunnan soñ, anı tärtip bozularğa işaräläp, çit ilgä çığunı tıyalar.

1961 yılda wäzğıyat üzgärä. Kirov baletınıñ Konstantin Sergeyev isemle biüçese cärähät alu säbaple, Nurievnı baletnıñ Awrupa illären iñlägän turına alalar. Parijdä anıñ çığışı publika häm tänqitçelärne tañ qaldıra, ämma ul Sovet Berlege xökümäte tarafınnan quyılğan çit il keşeläre belän aralaşu tärtiben boza. Bu şunda uq Kirov teatrı citäkçelegenä bilgele bula, häm alar, KGB xezmätkärläre belän bergä, Nurievnı kire Sovet Berlegenä qaytaru planın qoralar. Säbäp bularaq, Kremldä tizdän zur konsertta biü kiräklegen äytep ütälär. Rudolf, Mäskäwgä qaytqan oçraqta, törmägä utırtılaçağın häm bütän berqayçan da ildän çığa almaslığın sizep qala. Kiñ küläm publika fikerençä, çit ildä qalu säbabe bularaq Sowetlär Berlegendä üseş mömkinçelege bulmaw atala. Çınında isä, Nuriev yazmalarınnan häm anıñ arqadaşlarınıñ belderülärenä nigezlänep, Könbatışqa çığunıñ töp säbabe: Sovetlar Berlegendä tormış-könküreş awırlıqları häm gey buluı.

Şulay itep, 1961 yılnıñ 17 iyünendä, Parij aeroportında Rudolf Nuriev, üzeneñ watandaşlığınnan waz kiçä. Ber atna eçendä, markis de Kuevas Yuğarı Balet kompaniäse (Grand Ballet du Marquis de Cuevas) belän kontrakt tözi, häm Yoqığa talğan güzäl (Späşçaya Krasavitsa) baletında çığış yasıy. Ul tiz arada Könbatışta mäşhürgä äwerelä, häm tormış awırlıqları, mähäbät qiäfäte häm çiksez xarizması anı xalıqara yoldız itügä yärdäm .

Çit ildä yäşäw Nuriev aldında çiksez azatlıqqa da yul aça. Daniägä bulğan tur waqıtında ul Erik Brün belän tanışa. Erik Rudolfnıñ iñ yaqın dustına, yaqlawçısına häm söyärkäsenä äwerelä. Erik Brun ozaq yıllar İswäc Patşa baletınıñ citäkçese häm Kanadanıñ Milli Baletı art-direktorı bularaq eşli.

Rudolf Nurievnı Sovet xökümätenä änisen kürü teläge belän Rusiägä qaytunı sorap yazğan küp sanlı ğärizalarına qarmastan, ilgä kertmilär. 1989 yılda ğına Mixail Gorbaçovnıñ şäxsi röxsäte belän ul änisen kürü bäxetenä ireşä.

Nurievneñ berençe tapqır Angliadä çığışı Patşa Biü Akademiasendä Margo Fonteyn (Margot Fonteyn) tarafınan oyıştırıla. Ul waqıtta Rudolf "Facigäle poema" (Poeme Tragique) äsärendä solist sıyfatında bii. Şul uq waqıtta, Qara Aqqoş baletındağı pa-dö-dö zalnı ayagürä bastıra häm ozaq alqışlarğa kümä. Margo Fonteyn belän xezmättäşlek soñınnan da ozaq yıllar däwam itä. Alarnıñ berençe urtaq çığışı Covent Gardendağı Opera Patşa Sarayında, Giselle spektaklendä, 1962 yılnıñ 21 nçe febrälendä ütä. Bu balettan soñğı alqışlar häm ovasia balet waqıtınnan da ozağraq däwam itä. Nuriev belän Fonteyn Qara Aqqoş, Cizel kebek baletlarnı töbennän yañartalar.

1964 yılda ul Wena Däwlät operasına kilä, häm anda biüçe, baş xoreograf bularaq 1988 yılğa xätle xezmät quya.

1962 yılda Rudolf Silfidalar (Les Sylphides) kinosında debyüt yasıy. 1977 yılda Valentino belän ul Ken Rasselnıñ Valentino filmında töşä. Läkin, kinoda töşü säläte bulmawı häm awır xolqı aña töple kinoqärerä tözergä irek birmi.

1972 yılda Robert Helpmann Rudolf Nurievnı üzeneñ yaña postanovqası - "Don Kixot" belän - Avstraliä buyınça turğa çaqıra. 1970 yıllarda Rudolf Nuriev, berniçä kinoda töşä, häm Amerika Quşma Ştatların "Patşa häm min" ("King and I") postanowkası belän iñli. Anıñ Mappit Şowda (The Muppet Show) çaqırulı qunaq buluraq qatnaşuı, şounı dönyaqüläm uñışqa kiterä. 1982 yılda Rudolf Nuriev Avstriä watandaşlığın ala. 1983 yılda anı Parij Opera Baletınıñ citäkçese itep bilgelilär. Anıñ qulı astında teatrğa yaña sälätle yäşlär kilä. Qatı awıruına qarmastan, Rudolf tir tügep eşli, iskergän spektakllärneñ yañartılğan postanovkaların säxnäläşterä.

Holliwudta quyılğan Romeo häm Culyetta äsäre zur uñış qazana.

Ozaq yıllar däwamında, Rudolf Nuriev üzeneñ AIDS virusın tanımıy. Läkin axır çiktä, sälamätlege nıq qaqşıy. Rudolf Nuriev soñğı tapqır keşe aldına Pale Ğärner teatrında (Palais Garnier, Parij) Bayaderqa spektakle waqıtında çığa. Bu waqıtta anı köçle alqışlar belän qarşı alalar. Fransanıñ mädäniät ministrı Jack Lañ aña ilneñ iñ yuğarı büläge - Matur Ädäbiät häm Sänğät Qawalerı (Chevalier de l'Ordre des Arts et Lettres) ordenın tapşıra.

Rudolf Nuriev berniçä aydan soñ, 54 yäşendä Parij, Fransada wafat bula. Anıñ qäbere Parij tirälegendä Sañ-Cönewev-dö-Bua (Sainte-Geneviève-des-Bois) ziratında urnaşqan. Qäber mäşhür biüçeneñ portretı häm törki stildäge yapma belän bizälgän.

2017 yılda Qazannıñ İdel buyı rayonındağı Primavera bistäsendäge uramğa iseme birelde.

2018 yılda Musa Cälil isemle Opera häm balet teatrı yanında Rudolf Nurievkä häykäl açılğan, miğmarı Tsereteli.

Rudol'f Nuriev Fondı (in French)