Beyoğlu

Tarihî yarımadanın ve Haliç'in karşısında gelişen bölge Orta Çağdan itibaren, Yunancada "karşı yaka", "öte" anlamına gelen "Pera" (Πέρα) adıyla anılmaktaydı.^[1] Türkler tarafından kullanılan "Beyoğlu" adının, bir beyin oğlunun bölgedeki konağından kaynaklandığı ileri sürülmüştür.^{[kaynak belirtilmeli]} Bu konuda öne sürülen iki rivayetten biri; Osmanlı Padişahı II. Mehmed döneminde, Trabzon İmparatorluğu Prensi Aleksios Komnenos'un İslamiyet'i kabul ederek bu bölgeye yerleşmesinden; diğeri ise Padişah I. Süleyman döneminin Venedik elçisi Andrea Gritti'nin, Rum bir kadınla evlenmesi sonucunda dünyaya gelen oğlu Luigi Gritti'nin Taksim dolaylarında bir konakta oturmasından dolayı Beyoğlu adının kullanılmaya başlanıldığını belirtir.^[1] 1925 yılında Pera kullanımı resmî yazışmalardan çıkarıldı ve Beyoğlu ismi kullanılmaya başlandı.^[2]

 

 

Galata'nın ilk çağlara dek uzanan tarihine karşın, Beyoğlu, 16. yüzyılın ilk yarısında, içinde tek tük yapıların yer aldığı, bağlık bahçelik bir alandı.

 

Beyoğlu, Galata'dan gelen Hristiyanlarla yabancıların, elçilikler dolaylarına ve o zamanlar "Grand Rue de Pera" denilen İstiklal Caddesi boyunca yerleşmesiyle Avrupa kenti görünümünde bir yerleşme olarak ortaya çıktı.

Böylece, İstanbul içinde farklı bir topluluk 17. yüzyılda gelişmeye başladı. İlk önceleri, Fransız ve Venedik elçilikleri ile onların çevresinde yerleşmiş Fransisken misyonerleri yerleşmenin çekirdeğini oluşturuyordu. 17. yüzyılın başlarında Galata'yı gösteren bir gravürde surların dışında çok az bina gözükmektedir.

1700'lerde Beyoğlu, bugünkü Tünel-Galatasaray caddesinin iki tarafı ile, bu caddenin yan sokaklarına yayılmıştı. Dörtyol, merkez olmak üzere Beyoğlu gelişmişti. Batısında mezarlıklar ve doğusunda ise elçilikler vardı. 18. yüzyılda yavaş yavaş Avrupa etkisi artmıştır. 18. yüzyıl sonunda, İstiklal Caddesi'nde, yapıların tamamı taş veya tuğla ya da alt katları taş ve üstleri ahşaptır.

18. yüzyılın sonunda İstanbul'a gelen Dallaway, Beyoğlu'nu Galata'nın yazlığı olarak tanımlıyor, yolların düzensiz olduğunu belirtiyor ve bu bölgede Fransız, İngiliz, Hollanda, Venedik, Rusya, İsveç, İspanya, Prusya ve Napolili diplomatların kışlık malikanelerinin bulunduğunu yazmıştır.

Beyoğlu, genel olarak 19. yüzyılda gelişmiştir. Bu gelişmenin nedeni, bu döneme Osmanlı dış ticaretinin daha önceki dönemlerde görülmemiş boyutlarda büyümesi ve ulaşımın gelişmiş olmasıdır. 19. yüzyılda, Osmanlı İmparatorluğu'nun dünya kapitalist sistemi ile bütünleşmesi sonucu, Beyoğlu uluslararası bir ticaret merkezi olmuştur. 19. yüzyılın başında, Beyoğlu, bahçeli evleriyle hala bir banliyö görünümünde idi. Bu yüzyılın ilk yarısında, Beyoğlu ve çevresi henüz tam olarak kentleşmemişti. İkinci yarısında ise Galatasaray ile Taksim arası gelişti. Beyoğlu, artık kapitülasyonların koruması altındaki yabancıların, tüccarların, bankerlerin, armatörlerin ve kozmopolit bir çevreye yerleşmek isteyen zenginlerin Paris modasını taklit ederek yaşadıkları bir yer olmuştur. Yüzyılın sonunda, burada, Paris'in en ünlü sahne oyunlarını aynı zamanda gösteren üç tiyatro vardı. Bu tarihte, modern toplumun gereksinim duyduğu tramvay, gaz, su gibi altyapı hizmetleri sağlanmıştı. Bu kuruluşların işletme ayrıcalıkları çok uzun süreli sözleşmelerle yabancılara ya da azınlık mensuplarına verilmişti. Bu dönemdeki hızlı yapılaşma, Batı'daki örneklerden etkilenmekle birlikte Osmanlı etkisinde de kalmıştır.

20. yüzyılda Beyoğlu'nda Galatasaray ile Taksim arası önem kazandı. Bu alanda hala bahçeli konakların bulunması ve bunların apartmana dönüşmesi olanağı, buranın gelişmesini sağlamıştır. Ayrıca 1913'te ilk elektrikli tramvayın Beyoğlu'nu Şişli'ye bağlaması Galatasaray-Taksim arasını, Tünel-Galatasaray arasına göre daha merkezi bir duruma getirmiş, Beyoğlu'nun en kolay ulaşılabilir ve gözde yeri yapmıştır. Bu dönemde Beyoğlu'nun çevresindeki semtlerde çağdaş binalar yapılmış ve yeni semtler gelişmiştir. 20. Yüzyılın başlarında Beyoğlu'nda da yapılan apartmanların cephelerinde Art Nouveau üslubu uygulanmıştır.

Cumhuriyet Dönemi'nde 1950'lere kadar yabancılardan ve onlar için çalışan azınlıklardan boşalan yerlere, yeni yetişen Türk iş adamları ve Beyoğlu yakasını kentin en çağdaş semti bilen aydın Türkler ilgi gösteriyorlardı. Sinema ve tiyatroları, lokanta ve pastaneleri, sanat galerileri ve mağazalarıyla hala kentin en seçkin semti idi. 1950'lerden sonra, kırsal göç ve hızlı kentleşme sonucu İstanbul'un aşırı büyümesi, yeni semtlerin gelişmesi, eğlence kuruluşlarının, ticaretin ve zengin ailelerin bu yeni gelişen çağdaş alt merkezlere dağılımı ve toplumun kültürel değişimi Beyoğlu'na olan ilgiyi azalttı.

Hala bazı lüks mağazaların İstiklal Caddesi'ni terk etmeyişi ve yoğun bir trafik akışı üzerinde oluşu eski kültürel düzeyinde olmasa bile Beyoğlu'nun canlılığını korumasını sağlamaktadır. Bununla birlikte, pek çok bina boş durmakta ya da atölye olarak kullanılmaktadır. Bu özellikler Beyoğlu'nda yavaş yavaş çöküntü alanının ilerlediğini göstermektedir.

Beyoğlu, ilk önceleri bir diplomasi merkezi olarak gelişmiş, fakat daha sonraları yabancı ticaretinin, ekonomik kontrolünün artması ve burada yoğunlaşması sonucu İstanbul'un ticaret merkezi durumuna dönüşmüştür. Ticaretin yanı sıra eğlence, kültür kuruluşlarının da burada yer alması ve konumu, bütün İstanbul'un odak noktası olmasını sağlamıştır.

Beyoğlu İstanbul'un en İstanbul kokan ilçesi olarak tanımlanabilir, kozmopolit teriminin hayat bulduğu yerdir. İstiklal Caddesi ve çevresindeki sokaklar yalnızca Beyoğlu'nun değil İstanbul'un da merkezi sayılabilir. İstiklal Caddesi dışında Cumhuriyet, İnönü ve Cihangir caddeleri de ticaret ve eğlence fonksiyonunun en belirgin oldukları yerlerdir. İlçe sınırları içinde yer alan çeşitli kültürel etkinliklerin yapıldığı tesisler, ilçenin bir kültür merkezi olmasını da sağlamıştır. Sinemalar, tiyatrolar, gösteri merkezleri gibi yerler, Beyoğlu İlçesi'nde yaşayan nüfustan çok fazla nüfusun faydalandığı, İstanbul ve Türkiye genelinde bir anlam ifade eden yerlerdir. Ayrıca Beyoğlu Gürcü ressamların oluşturduğu Pirosmani Sanat galerisine de ev sahipliği yapmaktadır.

2020 yılından itibaren Beyoğlu'nun eski canlılığını ve kültürünü kazanması adına Ticaret Bakanlığı ve Büyükşehir Belediyesi ile Beyoğlu Belediyesi işbirliğinde ilçede Beyoğlu Kültür Yolu Projesi başlatılmış, buna yönelik olarak ilçede her yıl düzenli olarak müzik, resim, sanat, heykeltıraş gibi çeşitli atölyeler; dil, enstrüman kursları; müzikal konserler ve birçok etkinlik yer almaktadır. Aynı proje kapsamına Galataport, Galata Kulesi, Galata Mevlevihanesi, Tarık Zafer Tunaya Kültür Merkezi, Narmanlı Han, Mehmet Akif Ersoy Müze Evi, Atlas Pasajı, Emek Sineması, Taksim Camisi ve Atatürk Kültür Merkezi gibi yapılar yenilenip amaçlandırılmış veya en baştan yapılmıştır.

Günümüzde Beyoğlu; tarih ve sanat müzeleri, birçok kültür merkezi, opera salonu, konser alanları, çok amaçlı meydan ve parklar, spor kompleksleri; metro, otobüs, füniküler, minibüs ve metrobüs gibi çeşitli ulaşım araçları, sanat atölyeleri, yardımlaşma merkezleri, halk eğitim kursları ve eğlence mekanlarıyla aktif faaliyetini sürdürmektedir.

 

 

 

 

İstiklal Caddesi ve çevresi, 19. yüzyılda inşa edilmiş pek çok pasaj ve han barındırır. Bu yapıların bir kısmı caddenin çevresindeki birçok sokak ve caddeye geçiş imkânı sağlamasının yanı sıra, bireylerin günlük yaşantıları içerisinde çeşitli gereksinimlerine cevap veren ve farklı aktivite imkânları sunan mekânlardır.^[3] İçerisinde pek çok dükkân bulunduran bazı pasajlar, Türkiye'nin en eski modern alışveriş merkezleri olarak nitelendirilir.^[4] Beyoğlu'nda yer alan bazı önemli pasajlar şu şekilde listelenebilir:

 

 

 

İlçedeki mahallelerin haritadaki yeri

 

Beyoğlu ilçesi, 20 Nisan 1924 tarihinde yürürlüğe giren 491 sayılı kanunla kurulmuştur. Cumhuriyet döneminin ilk yıllarında Beyoğlu ilçesi; Merkez, Beşiktaş, Kemerburgaz, Şişli ve Taksim bucaklarından meydana geliyordu. 1930'da Beşiktaş ilçesinin kurulmasıyla önce Beşiktaş bu ilçeden ayrıldı. 1935 sayımında Merkez bucağının 3, Kemerburgaz bucağının 10, Şişli bucağının 2 köyü ve Taksim, Beyoğlu ilçesini oluşturuyordu. Kemerburgaz bucağı 1936'da kurulan Eyüp ilçesine, Şişli bucağı da 1954 kurulan Şişli ilçesine bağlandı. 1970'ten beri Beyoğlu ilçesi, mahallelerden oluşan bir idari yapıya sahiptir. Bugün Beyoğlu ilçesi 45 mahalleden oluşmaktadır.

1984'e kadar İstanbul Belediyesi'ne bağlı şube olarak şube müdürlerince yönetilen Beyoğlu, 1984'te büyükşehir ve ilçe belediyeleri için çıkartılan "Yerel Yönetimler Kanunu" çerçevesinde yeniden yapılanarak mevcut statüsünü aldı.

Beyoğlu ilçesi bugünkü sınırlarına ulaştığı 1950'lerden beri 220-250 bin arasında dalgalanan nüfus grafiğine sahiptir. Bunun başlıca sebebi normal gelişme süreci içinde gelişebileceği herhangi bir yer kalmaması nedeniyledir.

 

Beyoğlu İlçesi eğitim kurumları açısından zengindir. İlçe sınırları içindeki yükseköğretim kurumları arasında Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi merkez kampüsü, İstanbul Teknik Üniversitesi Gümüşsuyu ve Taşkışla Kampüsleri, İstanbul Galata Üniversitesi kampüsleri,İstanbul Kent Üniversitesi ayrıca Beykent, Haliç ve İstanbul Bilgi üniversitelerinin bazı birimleri bulunur.

Beyoğlu İlçesi'nde 15 yaşın üzerindeki nüfusta okuma yazma bilenlerin oranı yüzde 84.83'tür.^[28]

İlçe sınırları içinde 31 ilköğretim okulu ve 30 ortaöğretim kurumu vardır.^[29] Galatasaray Lisesi, Beyoğlu Anadolu Lisesi, İstanbul Özel Alman Lisesi, İtalyan Lisesi, Saint Benoît Fransız Lisesi, Avusturya Lisesi, Sainte-Pulchérie Fransız Lisesi Beyoğlu'ndaki yüzyıldan eski eğitim kurumlarıdır. Ayrıca Ermeni ve Rum azınlıklara yönelik hizmet veren eğitim kurumları da vardır.

İlçe sınırları içinde 12 hastane, 29 poliklinik ve dispanser ve 7 sağlık ocağı bulunur.^[30]

 

Türkiye'nin en köklü spor kulüplerinden biri olan Galatasaray Spor Kulübü'nün ortaya çıktığı Galatasaray Lisesi Beyoğlu'ndadır. Galatasaray Beyoğlu Hasnun Galip Kulüp Merkezi 2004 senesine kadar Galatasaray Spor Kulübü'nün kulüp merkezi olmuştur. Bina, bugün kulübün Stadyum'dan sorumlu bölümlerine ve Sicil Kuruluna hizmet vermektedir.^[31]

Galatasaray dışında Kasımpaşa ve Beyoğluspor diğer ünlü spor kulüpleridir. İlçede faaliyet gösteren diğer spor kulüplerinden bazıları Çıksalın Spor Kulübü, Hasköy Spor Kulübü, Sessizler Spor Kulübü, Şişli Spor Kulübü, Beyoğlu Yeni Çarşı ve Tophane Tayfun Spor Kulübü'dür.

İlçedeki spor tesislerinden biri Kasımpaşa Stadı'dır. İlçedeki diğer spor tesisleri İBB Beyoğlu Stadı, Piyalepaşa Spor Tesisi, Okmeydanı Fetih Futbol Sahası, Hasköy Futbol Sahası, Çıksalın Sahası, Sütlüce Spor Kulübü Halı Saha Tesisleri, Beyoğlu Spor Tesisi, Beyoğlu Yüzme Havuzu, Kasımpaşa Spor Kulübü Derneği, Mehmet Oktav Güreş Salonu ve Okmeydanı Atıcılık Okçuluk Tekkesi'dir.

Beyoğlu'nun çeşitli ülkelerde kardeş şehirleri bulunmaktadır.^[33]

Kozan, Adana, Türkiye

• Beyoğlu İlçesinin Karaköy ile Kabataş semtleri arasında yer alan bölümünün genel görünümü, en sağda Salıpazarı kruvaziyer limanı, onun yanında Karaköy (Galata) kruvaziyer limanı, ortada arka planda Galata Kulesi, en solda Galata Köprüsü ve Karaköy İskelesi (Şubat 2013)
• Taksim ile Kabataş arasında çalışan F1 hattı, Taksim'den Kabataş'a hareket anı (Şubat 2013)
• Beyoğlu İlçesinin Haliç kıyısında bulunan Kasımpaşa İskelesi ve çevresinden bir görünüm (Şubat 2013)
• Beyoğlu İlçesinde yer alan Kabataş Vapur İskelesi ve çevresinin görünümü, sağ tarafta Dolmabahçe Camii (Şubat 2013)
•  
  Pera Palas

1. ^ 2005'te açıldı, sonradan kapandı.
2. ^ 1971 yılında yıkıldı ve yerine Aslıhanlar Çarşısı inşa edildi.
3. ^ Yerine St. Antuan Katolik Kilisesi inşa edildi.
4. ^ İstiklal Caddesi ve Mimar Sokağı arasında bulunuyordu. Yerinde Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık bulunmaktadır.
5. ^ İlk sinema gösteriminin yapıldığı yerdir.

• Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt 2 - TC Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı
• Cezar, Mustafa (1991). XIX. yüzyıl Beyoğlusu. İstanbul: Ak Yayınları. ISBN 975-7630-23-3. 

• Beyoğlu 1930, Selâhattin Giz'in Fotoğraflarıyla 1930'larda Beyoğlu, Ali Özdamar, Çağdaş Yay.-Galeri Alfa, 1991.
• Beyoğlu Beyoğlu İken, Eser Tutel, Oğlak Y., İst. 1998.
• Beyoğlu: Kısa Geçmişi, Argosu, Özdemir Kaptan (Arkan) İletişim Yayınları, 1998
• Beyoğlu: Tarihsel Gelişim Sürecinde, Vedia Dökmeci, Hale Çıracı Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, 1990
• Beyoğlu'nda Beyaz Ruslar, Jak Deleon, Çelik Gülersoy Vakfı, 1990
• Beyoğlu'nda Fuhuş, Giovanni Scognamillo, Altın Kitaplar Yayınevi, 1994
• Beyoğlu'nun Adı Pera İken, Said N. Duhani, Çelik Gülersoy Vakfı, 1990
• Beyoğlu'nda Bir Oryantalist An, Leonardo De Mango, Yapı Kredi Y., İst. 2005.
• Beyoğlu'nda Garibanın Otopsisi, Yapılmaz (1), Oktay Güzeloğlu Leman Yayıncılık, 1998
• Beyoğlu'nda Gezerken, Çelik Gülersoy, Çelik Gülersoy Vakfı Yay., İst. 1990
• 19. Yüzyıl Beyoğlusu, Mustafa Cezar, Akbank Y., İst. 1991.
• Benim Beyoğlum, Atilla Dorsay Varlık Yayınları, 1993
• Bir Beyoğlu Fotoromanı 1870-2000, Kolektif, Yapı Kredi Y., İst 2004.
• Bir Beyoğlu Klasiği Rejans, Kolektif, İst. 2005.
• Bir Zaman Tüneli Beyoğlu, Feriha Büyükünal, Doğan K., İst. 2006.

 

Wikimedia Commons'ta Beyoğlu ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• T.C. İstanbul Valiliği (Harika İstanbul) / Beyoğlu İlçesi Tanıtımı
• Beyoğlu Belediyesi31 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.