İmamet (İsnâaşeriyye öğretisi)
(Onikicilik sayfasından yönlendirildi)
Bu maddenin tarafsızlığı konusunda kuşkular bulunmaktadır. (Ağustos 2016) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
Bu madde, Vikipedi biçem el kitabına uygun değildir. (Ağustos 2016) |
Onikicilik / On ikiciler İlâhiyatı ya da On İki İmamcılık; Şiîliğin "İsnâaşeriyye" meşrebi içerisinde mevcûd olan On İki İmamcı tüm tarikat ve mezheplerin ortak itikadını tanımlamak maksadıyla kullanılan bir fıkıh deyimi olup, Ca'feriyye, Alevîlik, Bektaşîlik ile Arap Aleviliği'ni de kapsamı altına almaktadır. Şiîliğin "İsnâaşerîyye" ya da "On ikiciler" şubesine göre "On İki İmam", Muhammed bin Abdullah'ın ruhani ve siyâsi takipçileri olarak kabul edilmektedirler.[1] Onikiciler'in İlâhiyâtı'na göre, Muhammed ile tâkipçilerinden oluşan toplam "On Dört Masum" insan (Muhammed, Fâtıma ve On İki İmâm) sadece toplumu adaletle yönetmekle kalmayıp, ayni zamanda şeriatın tefsiri ve Kur'an-ı Kerîm'in bâtınî te'vilini yapmakla selâhiyetlendirilmişlerdir. Toplum için birer rehber ve model olma husûsiyeti taşıyan peygamber ve imâmlar hatadan ve günahtan arındırılmış şahsiyetler olup, Allah tarafından ilâhî bir hüküm yani nass neticesinde seçilerek tâyin edilmişlerdir.[2][3] On ikiciler'in itikadına göre, müslümanları ilgilendiren itikadî ve fıkhî konuların hepsi üzerinde tam bir mutlak otorite sahibi olan ve Cenâb-ı Hak tarafından ilâhî olarak atanmış olan bir "Mehdî" her çağda mevcûttur. Bu sıra içerisinde Ali birinci sırada yer almakta ve arkasından on bir tane imâm daha gelmektedir. (Bu kural Ehl-i Sünnet tarikat için de geçerli olup, orada yalnızca imâma, "Hazreti Üstâd", "Efendi", ya da "Pîr" gibi ünvânlar verilmekte olup, fıkhî ve diğer hususlarda bu hazreti üstâd efendiler tam bir mutlak otoriteye sahip bulunmaktadırlar.) Bunlar Muhammed bin Abdullah'ın neslinden olup, onun kızı olan Fâtıma'nın erkek çocuklarının soyundan gelmektedirler. Her bir "İmâm-ı Zamân" evvelkinin erkek çocuğu olmak zorundadır ve silsile bu şekilde devam etmektedir. Burada istisnâi kural sadece Hasan el-Mûctebâ'nın erkek kardeşi olan Hüseyin için geçerlidir.[1] On İkinci ve son imâm olan Mehdî'nin ise hâlâ sağ olduğuna ve gayba halinde gizlendiğine inanılmaktadır.[4]
On İki İmamcı tarikât ve mezhepler
değiştir- On İki İmamcılık
- İsnâaşeriyye (Onikiciliğin en büyük mezhebi):
- Ca'feriyye (Onikiciler): İsnâaşeriyye Şîası’nın fıkıh mezhebi.
- Kalenderiyye (On İki İmamcılık): Kalenderî bir hayat tarzını benimseyen çeşitli tasavvufî zümrelerin ortak adı.
- Haydarîlik (On İki İmamcılık): Kutbüddin Haydar-ı Zâveî’ye (ö. 618/1221 [?]) nisbet edilen bir tarikat.
- Vefâiyye (On İki İmamcılık): Ebü’l-Vefâ el-Bağdâdî’ye (ö. 501/1107) nisbet edilen bir tarikat.
- Bâbaîlik (On İki İmamcılık): Anadolu Selçukluları devrinde, Orta ve Güneydoğu Anadolu’da Baba İlyas’a bağlı Türkmenler’in isyanı dolayısıyla ortaya çıkan ve gayri Sünnî bir istikamette gelişen dinî-tasavvufî hareket.
- Barak’îyyûn (On İki İmamcılık): Başlangıçta Vefâiyye[5] tarikâtından Ebu'l-Baka Baba İlyas bin Ali el-Horasânî’nin halifesi Aybek Babal’nın en iyi müridi, daha sonra ise hem Hacı Bektâş-ı Velî’nin halifesi hem de Rifâiyye tarikatına bağlı Sarı Saltuk Baba’nın müridi olan Barak Baba’nın geliştirdiği sufi/tasavvufî yol;
- Nusayrîlik (Onbircilik; kısmen On İki İmamcıdır): Hz. Ali’ye ilâhlık isnat eden bâtınî bir fırka.
- Hurûfîlik (Kısmen On İki İmamcı/Onbircidir): Fazlullah-ı Hurûfî’nin (ö. 796/1394) kurup geliştirdiği, harflerin esrarına dayanan bâtınî bir akım.
- Nûktâv’îyye (On İki İmamcılık): Muhammed bin Abdullah’ın daha yüksek seviyede reenkarnasyonu olduğu iddiasiyle 1397 yılında kendisini Mehdî ilân eden "Mahmud Pasîkhânî" tarafından İsmailîyye-Nizarîlik mezhebi ile tanınan İsfahan Eyaleti'nin Kaşan şehri yakınlarında "Anjudan" köyünde Hurûf’îyye’nin bir yan kolu olarak kurulan ve Pasîkhânî’nin ölümünden sonra da Şah Tahmasp’ı Mehdî ilân etmeğe kalkışan On İki İmamcı sufi/tasavvufî yol.
- Bektaşîlik (On İki İmamcılık): XIII. yüzyılda Kalenderîlik içinde teşekküle başlayıp XV. yüzyılın sonlarında Hacı Bektâş-ı Velî an‘aneleri etrafında Anadolu’da ortaya çıkan bir tarikat.
- Âhîlik (On İki İmamcılık);
- Dedebabalık (On İki İmamcılık): Hacı Bektaş-ı Veli'nin soyundan gelen Balım Sultan tarafından, 14. ile 15. yüzyıllarda Azerbaycan ve Anadolu'da etkin olan Hurûfîlik akımının da etkisinde kalarak İbahilik, teslis (üçleme), tenasüh ve hülul anlayışlarını da Bektaşîlik içine katmak suretiyle 16. yüzyılın başlarında kurumsallaştırılan, özellikle Balkanlar'daki Türkler arasında yaygın olan On İki İmamcı tasavvufî yol;
- Safeviyye (On İki İmamcı ve Onikiciliğin menşei): Safiyyüddîn-i Erdebîlî (ö. 735/1334) tarafından kurulan ve XVI. yüzyılın başında İran’da Safevî Devleti’ne dönüşen bir tarikat.
- Kızılbaşlık (On İki İmamcılık): 16. yüzyılda Azerbaycan'da yaşayan ve Safevî Devleti'nin kurulması için önemli destek sağlamış olan Hürremîyye (Ḵhorram-Dīnān) 4 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. adlı bir dinî ve siyâsî topluluğun ruhâni torunları;[6]
- Celâliyye (On İki İmamcılık): Kendini Mehdî ilân eden Bozoklu Şeyh Celâl taraftarlarının oluşturduğu On İki İmamcı sufi/tasavvufî yol.
- Ni'metullāhiyye (On İki İmamcılık): Ni‘metullāh-ı Velî’ye (ö. 834/1431) nisbet edilen bir tarikat.
- Nurbakş’îyye (On İki İmamcılık): Dr. Câvid Nurbakş tarafından 20. yüzyılda yeniden yapılandırılan tasavvufî Yeni-Niʿmetullahîlik yolu.
- Rifâiyye: Ahmed er-Rifâî’ye (ö. 578/1182) nisbet edilen İslâm dünyasının ilk tarikatlarından biri.
- Galibîlik (On İki İmamcılık): Abdülkâdir-i Geylânî ile Ahmed-er Rifâî'nin Tasavvufi prensiplerini benimseyen, mezhepte Hanefî meşrepte ise Alevî olan Sûfî/tasavvufî yol.
- İsnâaşeriyye (Onikiciliğin en büyük mezhebi):
On İki İmamcı başlıca tarikât ve mezhepler ile Şiîlikteki önemli kişiler arasındaki tarihi yakınlıkların basitleştirilmiş şeması:
değiştir
Ayrıca bakınız
değiştirBaşvuru kitapları
değiştir- Genel tanıtım
- Engin, Ismail & Franz, Erhard (2000). Aleviler / Alewiten. Cilt 1 Band: Kimlik ve Tarih / Identität und Geschichte. Hamburg: Deutsches Orient Institut (Mitteilungen Band 59/2000). ISBN 3-89173-059-4
- Engin, Ismail & Franz, Erhard (2001). Aleviler / Alewiten. Cilt 2 Band: İnanç ve Gelenekler / Glaube und Traditionen. Hamburg: Deutsches Orient Institut (Mitteilungen Band 60/2001). ISBN 3-89173-061-6
- Engin, Ismail & Franz, Erhard (2001). Aleviler / Alewiten. Cilt 3 Band: Siyaset ve Örgütler / Politik und Organisationen. Hamburg: Deutsches Orient Institut (Mitteilungen Band 61/2001). ISBN 3-89173-062-4
- Kehl-Bodrogi, Krisztina (1992). Die Kizilbas/Aleviten. Untersuchungen uber eine esoterische Glaubensgemeinschaft in Anatolien. Die Welt des Islams, (New Series), Vol. 32, No. 1.
- Kitsikis, Dimitri (1999). Multiculturalism in the Ottoman Empire : The Alevi Religious and Cultural Community, in P. Savard & B. Vigezzi eds. Multiculturalism and the History of International Relations Milano: Edizioni Unicopli.
- Kjeilen, Tore (undated). "Alevism 4 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.," in the (online) Encyclopedia of the Orient.
- Shankland, David (2003). The Alevis in Turkey: The Emergence of a Secular Islamic Tradition. Curzon Press.
- Shindeldecker, John (1996). Turkish Alevis Today. Istanbul: Sahkulu.
- White, Paul J., & Joost Jongerden (eds.) (2003). Turkey’s Alevi Enigma: A Comprehensive Overview. Leiden: Brill.
- Yaman, Ali & Aykan Erdemir (2006). Alevism-Bektashism: A Brief Introduction, London: England Alevi Cultural Centre & Cem Evi. ISBN 975-98065-3-3
- Zeidan, David (1999) "The Alevi of Anatolia." Middle East Review of International Affairs 3/4.
- Alevîlik / Bektaşîlik tarihi
- Birge, John Kingsley (1937). The Bektashi order of dervishes 12 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., London and Hartford.
- Brown, John (1927), The Darvishes of Oriental Spiritualism.
- Küçük, Hülya (2002) The Roles of the Bektashis in Turkey’s National Struggle. Leiden: Brill.
- Mélikoff, Irène (1998). Hadji Bektach: Un mythe et ses avatars. Genèse et évolution du soufisme populaire en Turquie. Leiden: Islamic History and Civilization, Studies and Texts, volume 20, ISBN 90-04-10954-4.
- Shankland, David (1994). “Social Change and Culture: Responses to Modernization in an Alevi Village in Anatolia.”In C.N. Hann, ed., When History Accelerates: Essays on Rapid Social Change, Complexity, and Creativity. London: Athlone Press.
- Yaman, Ali (undated). "Kizilbash Alevi Dedes." (Based on his MA thesis for Istanbul University.)
- Ghulat (Köktendinci) tarikâtler
- Halm, H. (1982). Die Islamische Gnosis: Die extreme Schia und die Alawiten. Zurich.
- Krisztina Kehl-Bodrogi, Krisztina, & Barbara Kellner-Heinkele, Anke Otter-Beaujean, eds. (1997) Syncretistic Religious Communities in the Near East. Leiden: Brill, pp. 11-18.
- Moosa, Matti (1988). Extremist Shiites: The Ghulat Sects, Syracuse University Press.
- Van Bruinessen, Martin (2005). "Religious practices in the Turco-Iranian world: continuity and change." French translation published as: "Les pratiques religieuses dans le monde turco-iranien: changements et continuités", Cahiers d'Études sur la Méditerranée Orientale et le Monde Turco-Iranien, no. 39-40, 101-121.
- Alevî kimliği
- Erdemir, Aykan (2005). "Tradition and Modernity: Alevis' Ambiguous Terms and Turkey's Ambivalent Subjects", Middle Eastern Studies, 2005, vol.41, no.6, pp. 937–951.
- Koçan, Gürcan/Öncü, Ahmet (2004) “Citizen Alevi in Turkey: Beyond Confirmation and Denial.” Journal of Historical Sociology, 17/4, pp. 464–489.
- Olsson, Tord & Elizabeth Özdalga/Catharina Raudvere, eds. (1998). Alevi Identity: Cultural, Religious and Social Perspectives. Istanbul: Swedish Research Institute.
- Stokes, Martin (1996). “Ritual, Identity and the State: An Alevi (Shi’a) Cem Ceremony.”In Kirsten E. Schulze et al. (eds.), Nationalism, Minorities and Diasporas: Identities and Rights in the Middle East,, pp. 194-196.
- Vorhoff, Karin (1995). Zwischen Glaube, Nation und neuer Gemeinschaft: Alevitische Identität in der Türkei der Gegenwart. Berlin.
- Avrupa'da Alevîlik
- Geaves, Ron (2003) “Religion and Ethnicity: Community Formation in the British Alevi Community.” Koninklijke Brill NV 50, pp. 52– 70.
- Kosnick, Kira (2004) “‘Speaking in One’s Own Voice’: Representational Strategies of Alevi Turkish Migrants on Open-Access Television in Berlin.” Journal of Ethnic and Migration Studies, 30/5, pp. 979-994.
- Massicard, Elise (2003) “Alevist Movements at Home and Abroad: Mobilization Spaces and Disjunction.” New Perspective on Turkey, 28, pp. 163–188.
- Rigoni, Isabelle (2003) “Alevis in Europe: A Narrow Path towards Visibility.” In: Paul J. White/Joost Jongerden (eds.) Turkey’s Alevi Enigma: A Comprehensive Overview, Leiden: Brill, pp. 159–173.
- Sökefeld, Martin (2002) “Alevi Dedes in the German Diaspora: The Transformation of a Religious Institution.” Zeitschrift für Ethnologie, 127, pp. 163–189.
- Sökefeld, Martin (2004) “Alevis in Germany and the Question of Integration” paper presented at the Conference on the Integration of Immigrants from Turkey in Austria, Germany and Holland, Boğaziçi University, Istanbul, February 27–28, 2004.
- Sökefeld, Martin & Suzanne Schwalgin (2000). “Institutions and their Agents in Diaspora: A Comparison of Armenians in Athens and Alevis in Germany.” Paper presented at the 6th European Association of Social Anthropologist Conference, Krakau.
- Thomä-Venske, Hanns (1990). “The Religious Life of Muslim in Berlin.” In: Thomas Gerholm/Yngve Georg Lithman (eds.) The New Islamic Presence in Western Europe, New York: Mansell, pp. 78–87.
- Wilpert, Czarina (1990) “Religion and Ethnicity: Orientations, Perceptions and Strategies among Turkish Alevi and Sunni Migrants in Berlin.” In: Thomas Gerholm/Yngve Georg Lithman (eds.) The New Islamic Presence in Western Europe. New York: Mansell, pp. 88–106.
- Zirh, Besim Can (2008) “Euro-Alevis: From Gasterbeiter to Transnational Community.” In: Anghel, Gerharz, Rescher and Salzbrunn (eds.) The Making of World Society: Perspectives from Transnational Research. Transcript; 103-130.
- Bibliografya
- Vorhoff, Karin. (1998), “Academic and Journalistic Publications on the Alevi and Bektashi of Turkey.” In: Tord Olsson/Elizabeth Özdalga/Catharina Raudvere (eds.) Alevi Identity: Cultural, Religious and Social Perspectives, Istanbul: Swedish Research Institute, pp. 23–50.
- ESCHATOLOGY iii. Imami Shiʿism 15 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ISLAM IN IRAN vii. THE CONCEPT OF MAHDI IN TWELVER SHIʿISM25 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- RAJʿA 15 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ḠAYBA17 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ISLAM IN IRAN ix. THE DEPUTIES OF MAHDI
- Türkçe eserler
- Ata, Kelime. (2007), Alevilerin İlk Siyasal Denemesi: (Türkiye Birlik Partisi) (1966–1980). Ankara: Kelime Yayınevi.
- Aydın, Ayhan. (2008), Abidin Özgünay: Yazar Yayıncı ve Cem Dergisi Kurucusu. İstanbul: Niyaz Yayınları.
- Balkız, Ali. (1999), Sivas’tan Sydney’e Pir Sultan. Ankara: İtalik.
- Balkız, Ali. (2002), Pir Sultan’da Birlik Mücadelesi (Hızır Paşalar’a Yanıt). Ankara: İtalik.
- Bilgöl, Hıdır Ali. (1996), Alevîler ve Canlı Fotoğraflar, Alev Yayınları.
- Coşkun, Zeki (1995) Aleviler, Sünniler ve … Öteki Sivas, Istanbul: İletişim Yayınları.
- Dumont, Paul. (1997), “Günümüz Türkiye’sinde Aleviliğin Önemi” içinde Aynayı Yüzüme Ali Göründü Gözüme: Yabancı Araştırmacıların Gözüyle Alevîlik, editör: İlhan Cem Erseven. İsntabul: Ant, 141-161.
- Engin, Havva ve Engin, Ismail (2004). Alevîlik. Istanbul: Kitap Yayınevi.
- Gül, Zeynel. (1995), Yol muyuz Yolcu muyuz? İstanbul: Can Yayınları.
- Gül, Zeynel. (1999), Dernekten Partiye: Avrupa Alevi Örgütlenmesi. Ankara: İtalik.
- Güler, Sabır. (2008), Alevîliğin Siyasal Örgütlenmesi: Modernleşme, Çözülme ve Türkiye Birlik Partisi. Ankara: Dipnot.
- İrat, Ali Murat. (2008), Devletin Bektaşi Hırkası / Devlet, Aleviler ve Ötekiler. İstanbul: Chiviyazıları.
- Kaleli, Lütfü. (2000), “1964-1997 Yılları Arasında Alevi Örgütleri” içinde Aleviler/Alewiten: Kimlik ve Tarih/ Indentität und Geschichte, editörler: İsmail Engin ve Erhard Franz. Hamburg: Deutsches Orient-Institut, 223-241.
- Kaleli, Lütfü. (2000), Alevi Kimliği ve Alevi Örgütlenmeri. İstanbul: Can Yayınları.
- Kaplan, İsmail. (2000), “Avrupa’daki Alevi Örgütlenmesine Bakış” içinde Aleviler/Alewiten: Kimlik ve Tarih/ Indentität und Geschichte, editörler: İsmail Engin ve Erhard Franz. Hamburg: Deutsches Orient-Institut, 241-260.
- Kaplan, İsmail. (2009), Alevice: İnancımız ve Direncimiz. Köln: AABF Yayınları.
- Karamustafaoğlu, Asuman. (2020), "Ömer Nesefi Ehl-i Sünnet Akaidi", Kitap Kalbi Yayıncılık.
- Kocadağ, Burhan. (1996), Alevi Bektaşi Tarihi. İstanbul: Can Yayınları.
- Massicard, Elise. (2007), Alevi Hareketinin Siyasallaşması. İstanbul: İletişim.
- Melikoff, Irene. (1993), Uyur İdik Uyardılar. İstanbul: Cem Yayınevi.
- Okan, Murat. (2004), Türkiye’de Alevîlik / Antropolojik Bir Yaklaşım. Ankara: İmge.
- Özerol, Süleyman. (2009), Hasan Nedim Şahhüseyinoğlu. Ankara: Ürün.
- Şahhüseyinoğlu, H. Nedim. (2001), Hızır Paşalar: Bir İhracın Perde Arkası. Ankara: İtalik.
- Şahhüseyinoğlu, Nedim. (1997), Pir Sultan Kültür Derneği’nin Demokrasi Laiklik ve Özgürlük Mücadelesi. Ankara: PSAKD Yayınları.
- Şahhüseyinoğlu, Nedim. (2001), Alevi Örgütlerinin Tarihsel Süreci. Ankara: İtalik.
- Salman, Meral. 2006, Müze Duvarlarına Sığmayan Dergah: Alevi – Bektaşi Kimliğinin Kuruluş Sürecinde Hacı Bektaş Veli Anma Görenleri. Ankara: Kalan.
- Saraç, Necdet. (2010), Alevîlerin Siyasal Tarihi. İstanbul: Cem.
- Şener, Cemal ve Miyase İlknur. (1995), Şeriat ve Alevilik: Kırklar Meclisi’nden Günümüze Alevi Örgütlenmesi. İstanbul: Ant.
- Tosun, Halis. (2002), Alevi Kimliğiyle Yaşamak. İstanbul: Can Yayınları.
- Vergin, Nur (2000, [1981]), Din, Toplum ve Siyasal Sistem, İstanbul: Bağlam.
- Yaman, Ali (2000) "Anadolu Aleviliği’nde Ocak Sistemi Ve Dedelik Kurumu.” Alevî/Bektaşi.
- Zırh, Besim Can. (2005), “Avro-Alevîler: Ziyaretçi İşçilikten Ulus-aşırı Topluluğa” Kırkbudak 2: 31-58.
- Zırh, Besim Can. (2006), “Avrupa Alevî Konfederasyonu Turgut Öker ile Görüşme” Kırkbudak 2: 51-71.
Kaynakça
değiştir- ^ a b "Shi'ite". Encyclopædia Britannica Online. 2007. 1 Kasım 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2007.
- ^ Nasr (1979), p.10
- ^ Momen (1985), p.174
- ^ Gleave, Robert. "Imamate". Encyclopaedia of Islam and the Muslim world; vol.1. MacMillan. ISBN 0-02-865604-0.
- ^ Dursun Gümüşoğlu: Tâcü'l Arifîn es-Seyyid Ebu'l Vefâ Menakıbnamesi - Yaşamı ve Tasavvufi Görüşleri, Can Yayınları, 2006, s. 48
- ^ Roger M. Savory (ref. Abdülbaki Gölpınarlı), Encyclopaedia of Islâm, "Kizil-Bash", Online Edition 2005
- ^ Muhammed Ebû Zehra: Mezhepler Tarihi, Sayfa 225, Düşün Yayıncılık, İstanbul, 2011. (Câ’bir, i’tikad ve imân esasları konusunda Câ’fer-i Sâdık’tan ders almış ve onun i’tikadını benimsemiştir. Câ’bir bin Hayyân, Câf’er-i Sadık’ın îlmini topladığı beşyüz risâlesini bir araya getirerek tek bir kitâp halinde yayınlamıştır. Câ’bir bu risâlelerin, kendisinin Câf’er-i Sadık’tan edindiği feyz ve ilhâmlar sayesinde teşekkül ettiğini belirtmiştir.)
- ^ Muhammed Ebû Zehra, Mezhepler Tarihi, Sayfa 225, Düşün Yayıncılık, İstanbul, 2011. (İmâm Câ’fer’in Allah’ın mevcûdiyetini bilme gayesi için Kozmoloji ilmiyle uğraştığını bildiren deliller vardır. Elde ettiği bilgileri Allah’ın vahdaniyetini ispat etmek amacıyla kullanmıştır. Bu konuda, İmâm Câ’fer-i Sadık, Kur'an’in evren ve tabiât hakkında bilgiler vererek insanları düşündürme methodunu uygulamıştır. Mufaddal bin Amra’ya yazdırdığı “Risalet-ût Tevhîd” adlı kitabında tabiât olaylarının insanın hizmetine sunulmuş olduğunu öne sürerek, hepsinin bir yaratıcının eseri olması gerekliliği hakkında yürüttüğü fikirlerini savunmuştur.)