Cumhuriyet (gazete)

 

Cumhuriyet gazetesinin isim babası Atatürk'tür. O sıralarda Kurtuluş Savaşı'nı destekleyen ilk gazete olan Yeni Gün'ü yayımlamaya devam eden Yunus Nadi (Abalıoğlu), 7 Mayıs 1924 tarihinde Cumhuriyet'i iki ortağı Nebizâde Hamdi ve Zekeriya Sertel ile birlikte -günümüzde Pembe Konak adıyla anılan- eski İttihat ve Terakki Fırkası Genel Merkez binasında kurdu ve gazeteyi yönetmesi için Zekeriya Sertel'i görevlendirdi. Hüseyin Cahit (Yalçın)'in Tanin'i, Velid Ebüzziya'nın Tasvir-i Efkâr'ı ve Ahmet Emin (Yalman)'ın Vatan'ına karşı yayına başlayan gazete, o dönem için 1 milyona yakın nüfuslu şehirde 7 bin adet satıyordu. Gazetenin adının altında Türkçe yevmi gazete, idare yeri İstanbul, Cağaloğlu yazıyordu. İlk sayıda Yunus Nadi'nin sunuşu ve Mustafa Kemal ile yaptığı röportaj vardı.

Baskı, elle dizilip rotatiflenirdi. İlk defa 1930'da linotip baskıyla beraber resimlerle yayımlandı. Gazetenin başlığının yazı tipi günümüze değin çok az değişti; sadece u harfiyle t harfinde küçük değişiklikler yapıldı. Reklamlara Latin alfabesine geçişle 1928'de çağdaşlaşma hâkim oldu. 1930'da küçük ilan yayımlarına başladı. Aynı yıl ilk renkli ilanı aldı ve ilk renkli fotoğrafı yayımladı. Fotoğrafçılar Namık Görgüç, Selahattin Giz idi.

Dağıtımı 1934'e kadar Artin Efendi yaptı. Ayrıca posta yoluyla abone sistemi vardı. O yıllarda basın İstanbul'da toplanmıştı. Dağıtım ulusal çapta olmadığından bir günün gazetesi Eskişehir'den sonra ertesi gün elde olurdu. Ankara'dan sonra ise bir haftalık gazete okunurdu.

Yunus Nadi 1924'ten 1945'e kadar başyazardı; bazen Zekeriya Sertel, Yakup Kadri, Abidin Daver, M. Nermi, Şükrü Kaya da başyazı yazdı. Yunus Nadi'den sonra 1991'e kadar gazetenin başyazarı oğlu Nadir Nadi oldu, diğer oğlu Doğan Nadi ise fıkra yazıyordu.

İlk sayılarda yazarlar; Ziya Gökalp, Aka Gündüz, Hasan Bedreddin, Reşat Ekrem Koçu, Ahmet Rasim, Peyami Safa, Ahmet Refik, İsmail Habip, Abidin Daver, Cenap Şahabettin, Vedat Nedim Tör, Halit Ziya, Cevat Fehmi Başkut, Mümtaz Faik, Fuad Köprülü, Halit Fahri idi.

1928'den sonra ilk sayfada Ramiz karikatürü yer aldı. İkinci sayfa bilim adamlarının yazılarına ayrılmıştı ve bu gelenek sürdü.

8 sayfalık gazete, II. Dünya Savaşı'ndan kaynaklanan kâğıt kıtlığı nedeniyle 4 sayfaya indi. 10 yıl sonra tirajı 25 bine, 1939'da 62 bine çıktı.

İlk kapatılması 29 Ekim 1934'te 10 gün süreyledir. 1940'ta hükûmetin yayın politikasına aykırılıktan 90 gün kapalı kaldı.

 

Özel sayfaları içinde çocuk, kadın, moda, sinema, iktisadiyat, tayyarecilik, askeri bahisler, tarih, spor, ilmî musahabe, mizah, röportaj sayfaları vardı. 1933'te 10. yıl, 1938'de 15. yıl ekleri verdi. 1936'da Mimar Sinan ve Çanakkale özel sayılarını yayımladı. Haftanın filmleri sayfası 1930'da başladı. Latin harfli gazeteye geçişte promosyon da başladı, ucuzluk kuponları verildi. Güzellik ve müzik yarışmaları düzenledi. 1932'de Keriman Halis'in dünya güzeli seçilmesiyle satışı arttı.

En etkin kampanya Menemen'de öldürülen Kubilay içindi (23 Aralık 1930). 1925'te gazetenin Fransızca baskısı La République adıyla çıktı ve 1952'ye dek yayımlandı. Cumhuriyet yayına başlarken kapatılan Yeni Gün 1931'de tekrar çıkarıldı. 1935'te gazete yanında kitap da yayımlandı.

Kuruluşundan II. Dünya Savaşı'na kadar CHP'yi destekledi, Yunus Nadi 1939 seçimleriyle Meclis'e girdi ve 6 dönem İzmir, Menteşe, Muğla Milletvekillikleri yaptı. II. Dünya Savaşı'ndaki tutum sebebiyle Yunus Nadi ve gazete CHP'den Demokrat Parti'yi desteklemeye yönelince, Abidin Daver ile Yunus Nadi 1943 seçimlerinde aday gösterilmediler. 28 Haziran 1945'te Yunus Nadi öldü. Mirası Cumhuriyet Gazetecilik ve Matbaacılık A.Ş.'ye geçti.

Çok partili döneme geçişte Demokrat Parti'yi destekledi; Başyazarı Nadir Nadi de 1950'de DP listesinden Bağımsız Milletvekili seçildi. Ancak 1954'ten sonra DP iktidarına karşı sert bir muhalefet yürüttü. 27 Mayıs 1960'tan 12 Mart 1971 dönemine değin genelde asker-sivil aydın kesimin ilerici görüşlerini dile getiren etkili bir yayın organıydı. 12 Mart döneminde bir ara yönetimin el değiştirmesi sonucu tutucu bir gazete görünümü aldı. 1973'te yeniden eski çizgisine döndü.

20 Ağustos 1991'de Nadir Nadi'nin ölmesinden sonra bir yandan ortaya ekonomik sıkıntılar çıktı, bir yandan da Yayın Kurulu içinde anlaşmazlık baş gösterdi. Yayın Yönetmeni Hasan Cemal'in politikasını beğenmeyen ve sermaye çevrelerine yaklaşıldığını ileri süren İlhan Selçuk ve Uğur Mumcu gibi yayın kurulu üyesi köşe yazarlarıyla onları destekleyen Cüneyt Arcayürek, Ali Sirmen, Ergun Balcı, Oktay Akbal, Melih Cevdet Anday'ın da aralarında bulunduğu 80 kişi 5 Kasım 1991'de gazeteden ayrıldı. Olayı protesto eden okurların gazete almayı bırakması üzerine günlük satış ortalaması 120 binlerden Aralık 1991'de 50 binlere kadar düştü. Bu durum üzerine Hasan Cemal ile Yazı İşleri Müdürü Okay Gönensin Cumhuriyet'ten ayrıldı. Bir süre sonra ayrılanların bir bölümü geri döndü. 8 Nisan 1992'de yeni bir Yayın Kurulu oluşturuldu ve İlhan Selçuk ölümüne kadar sürdüreceği başyazarlık görevine başladı.

Selçuk, 21 Mart 2008 tarihinde saat sabah 04.30 sıralarında Ergenekon operasyonu kapsamında gözaltına alındı ve iki gün sorgulandıktan sonra tutuksuz yargılanmak üzere serbest bırakıldı.

1 Temmuz 2008 sabahı, iddia edilen Ergenekon örgütü soruşturması kapsamında İstanbul Özel Yetkili Cumhuriyet Savcısı Zekeriya Öz'ün talimatıyla Ankara Emniyet Müdürlüğünün Terörle Mücadele Şubesi tarafından gazetenin yeni açılmış Ankara Bürosu aranmış ve Ankara Temsilcisi Mustafa Balbay da evinden gözaltına alınmıştır.^[3] Gazetenin Ankara bürosundaki arama sona ermiş; emniyet güçleri 2 dizüstü bilgisayar, 1 bilgisayar kasası ve Mustafa Balbay'a ait bazı belgelere, savcılığa teslim etmek üzere tutanak tutarak el koymuşlardır.^[4]

Gazetenin bir diğer köşe yazarı Erol Manisalı, 13 Nisan 2009 Pazartesi itibarıyla, yine Ergenekon soruşturması kapsamında gözaltına alındı. Daha sonra mahkemeye sevk edilen Erol Manisalı, üç ay tutuklu kaldı ve sağlık sorunları nedeniyle tahliyesine karar verildi.

Okuyucuları tarafından CUMOK (Cumhuriyet Okurları) adında bir sivil toplum hareketi kurulmuştur.^[5]

8 Mart 2015 tarihinde, gazetenin yeni Genel Yayın Yönetmeni Can Dündar'ın girişimiyle sayfa düzeni ve tasarımında değişim yapıldı.

7 Eylül 2018'de Cumhuriyet Vakfı'nın başkanlığına Alev Coşkun getirildi, Aykut Küçükkaya ise yeni Genel Yayın Yönetmeni oldu.^[6] Küçükkaya 3 Aralık 2021'de gazeteden istifa etti.

6 Aralık 2021'de genel yayın yönetmenliğine vekaleten getirilen Arif Kızılyalın 3 Ocak 2023'e dek görevini sürdürdü.^[7]

3 Ocak 2023 - 14 Haziran 2023 arasında genel yayın yönetmenliğini Tuncay Mollaveisoğlu yaptı.^[8]

1 Eylül 2023'ten itibaren Cumhuriyet gazetesi genel yayın yönetmenliğine Mine Esen getirildi.^[9]

Gazete'nin Türkiye'de vakfedilesi bir ilktir. Gazetenin sahibi vakıf yanında aynı zamanda okuyucularından meydana gelen Cumok örgütlenmeleridir.

 

 

 

Cumhuriyet gazetecilerinin tutuklanması protesto ediliyor, Kasım 2016.

Cumhuriyet gazetesinin bağlı bulunduğu Vakfın 2 Nisan 2013'te yaptığı seçimle yönetimini değiştirmesine Alev Coşkun ve Mustafa Balbay tarafından yapılan itirazlar sonucu Vakıflar Genel Müdürlüğü, Cumhuriyet Vakfı'ndaki seçimlerin yenilenmesi gerektiğine karar verdi. 31 Ekim 2016 sabahı İstanbul Başsavcılığı, usûlsüzlük iddiasının yanı sıra “FETÖ ve PKK terör örgütlerine üye olmamakla birlikte örgüt adına suç işlemek” iddiasıyla Cumhuriyet gazetesine operasyon başlattı, Genel Yayın Yönetmeni Murat Sabuncu başta olmak üzere çoğu yazar, muhabir ve editörler gözaltına alındı.^[10]

18 ay süren dava sonunda 15 kişi hakkında toplam 81 yıl, 45 gün hapis cezası verildi.^[11]

• Ağustos-Kasım 1930'da, 99 günlük Serbest Cumhuriyet Fırkası (SCF) deneyiminde SCF'ye destek verdi.
• II. Dünya Savaşı sırasında Almanya'yı destekleyen yazılar yayımladı. Fakat bunun nedeni ideolojik değil ekonomik idi.^[12] Yunus Nadi savaş sırasında bulunması zor olan gazete baskı kağıdını Almanya'da daha ucuz olduğu için oradan ithal ediyordu.^[12] Cumhuriyet gazetesi Temmuz 1940'ta çıkan bir makaleden sonra, yurt dışından yardım alıyor ve millî çıkarları desteklemiyor suçlamasıyla üç ay boyunca kapatıldı.^[12]
• 1946'dan 1954'e kadar Demokrat Parti'yi destekledi, 1954'ten sonra DP'ye cephe aldı.
• 27 Mayıs Darbesi'ni destekledi. 27 Mayıs 1960'taki manşeti: Kahraman Türk ordusu bütün memlekette dün gece sabaha karşı idareyi ele aldı, maksat tarafsız bir idarenin nezaret ve mürakebesi altında süratle yeni seçimlere gitmek ve bu adil seçimler neticesinde hangi taraf kazanırsa idareyi onun ellerine devretmektir. Askeri idare bildiriliyor: Bütün ittifaklarımıza bağlıyız, NATO'ya ve CENTO'ya inanıyoruz ve bağlıyız. Cumhurbaşkanı, Meclis Başkanı ve Bakanlar ordumuzun muhafazası altına alındı.
• 1960'larda gazete Millî Demokratik Devrim çizgisindeydi. 1962'de Vatan'da yazan İlhan Selçuk gazeteye transfer edildi. Şadi Alkılıç'ın sosyalizm yazısı üzerine gazetede tasfiye başladı. Nadir Nadi çekildi. Gazete 1,5 yıl Nadir Nadi'sizdi. Önce Cevat Fehmi Başkut, ardından Ecvet Güresin gazeteyi yönlendirmeye çalıştı. 60'lı yıllar öğrenci hareketleri ve devrimler çağıydı. Cumhuriyet de bu gidişe göre kabuk değiştiriyordu. TİP haberleri başka basında yer almazken Cumhuriyet yer veriyordu.
• 12 Mart muhtırası ile oluşan askerî darbeyi önce 9 Mart 1971 darbe teşebbüsü ile beklediği Millî Demokratik Devrim zannedip destekledi, sonra muhalif kaldı. 13 Mart 1971 tarihli Cumhuriyet'in manşetinde 'Devrimci Ordu' ifadesi^[13] ile birlikte Komutanların ültimatomu üzerine Demirel istifa etti. Ordu şartları uygulanmazsa yönetime el koymaya kararlı olduğunu bildirdi. Demirel: Muhtıra ile anayasa ve hukuk devleti anlayışını bağdaştırmak mümkün değildir. Ankara'da genel kanı: Yeni başbakan partiler dışından olacak. ifadeleri vardı.
• 12 Mart döneminde İlhan Selçuk tutuklandı.^[14] Askerler Faruk Gürler-Muhsin Batur ve Cevdet Sunay-Faik Türün kanatlarıyla yönetimde farklı yöntemleri tartışırken gazete içinde de darbe oldu. Nadir Nadi çekildi. Okurların protestosuyla gazetenin tirajı 50 binlerin altına düştü. Sıkıyönetim devrinde gazete sıkı takipteydi. İlhan Selçuk 9 Mart 1971 darbe teşebbüsünü desteklediği gerekçesiyle Ziverbey köşkünde sorguya çekildi. Nadir Nadi yazarın eski yazılarını bastı. Cumhuriyet 1975'te toparlanmışken bu defa Milliyetçi Cephe'nin kışkırttığı ülkücülerle ve gazeteyi boykot ettiren Dev-Yol'un muhalefetiyle karşılaştı. Tirajı tekrar 100 binlerden aşağı düştü. Dev-Yol daha sert çizgide Demokrat'ı çıkardı, Cumhuriyet'in bir kısım okurunu çekti.
• 12 Eylül darbesinde önce askerleri destekledi, 1982 sonlarına doğru eleştiriye başladı. 12 Eylül 1980 nüshası birinci sayfa başlıkları: Parlamento ve hükûmet feshedildi. Silahlı kuvvetler yönetime el koydu. Tüm yurtta sıkıyönetim ve sokağa çıkma yasağı kondu. Parlamento üyelerinin dokunulmazlığı kaldırıldı. Bu dönemde gazetede Turgut Özal döneminin etkileriyle karışıklıklar çıktı. Nadir Nadi'nin vefatından sonra gazete iyice karıştı. Satış 30 binlere düştü.
• 7 Kasım seçimlerinde tarafsızdı. 7 Kasım 1983'teki birinci sayfa: ANAP kazandı, tek başına iktidar çoğunluğu Özal'da, HP ikinci, MDP üçüncü parti oldu, kesinleşen milletvekilleri ANAP 204, HP 107, MDP 70.
• 28 Şubat post modern darbesini destekledi. 90'larda SHP'yi destekledi. 1992'de yeni yönetim gazetenin başına geçti. 63 ve 71'deki sağ darbelerden sonra gazete içinde bu defa liberal bir darbe yapılmak istenmiş, bu da geri tepmişti. Cumhuriyet yine İlhan Selçuk'la eski çizgisine döndü.
• Gazete 2007'deki Cumhurbaşkanlığı seçimi için birçok tepki göstermiştir. "Tehlikenin farkında mısınız?" görseliyle büyük yankı uyandırmış olan gazete "Saatler 100 yıl geri alınıyor" sloganıyla da yola çıkarak birçok reklam girişiminde bulunmuştur.
• 29 Mayıs 2015 tarihinde, Can Dündar imzasıyla MİT TIR'larındaki silah görüntülerini manşetten duyurmuştur ve bu haberiyle büyük yankı uyandırmıştır.^[15]

 

1978 yılından bu yana, Cumhuriyet yazarlarına yönelen suikast saldırıları sonucu 7 yazar öldürüldü, 1 yazar da felç oldu. İstanbul Üniversitesi Anayasa Kürsüsü Doçenti ve yazar Server Tanilli, 7 Nisan 1978 günü evine giderken uğradığı silahlı saldırı sonucu felç oldu. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Sosyoloji Enstitüsü Başkanı ve yazar Prof. Cavit Orhan Tütengil, 7 Aralık 1979 tarihinde Levent'te bulunan bir İETT durağında, silahlı dört kişi tarafından öldürüldü.^[16] Tütengil'in cenazesinde çıkan olaylarda yaralanan TRT yapımcısı ve yazar Ümit Kaftancıoğlu, 11 Nisan 1980 günü Mecidiyeköy'de iki kişinin silahlı saldırısına uğrayarak öldü. Cinayetin sorumlusu olarak yakalanan ülkücü militan Ahmet Mustafa Kıvılcım ömür boyu hapse mahkûm oldu. Atatürkçü Düşünce Derneği Başkanı ve yazar Muammer Aksoy, 31 Ocak 1990 günü Ankara'daki evine giderken öldürüldü. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi eski öğretim üyesi ve Sosyal Demokrat Halkçı Parti Parti Meclisi Üyesi Bahriye Üçok, 6 Ekim 1990 tarihinde evine gönderilen bir kargo paketinin patlamasıyla öldü. Gazeteci ve yazar Uğur Mumcu, 24 Ocak 1993 tarihinde Ankara'daki evinin önünde park ettiği otomobiline binerken patlayan bomba sonucu öldürüldü. Sinemacı ve yazar Onat Kutlar, 30 Aralık 1994'te The Marmara Oteli'nin pastanesinde meydana gelen patlama sonucu ağır yaralandı ve olaydan 12 gün sonra öldü. Atatürkçü Düşünce Derneği Genel Başkan Yardımcısı, eski Kültür Bakanı ve Ankara Üniversitesi İletişim Fakültesi öğretim üyelerinden Prof. Dr. Ahmet Taner Kışlalı, 21 Ekim 1999 günü Ankara'daki evinin önünde uğradığı bombalı saldırı sonucu öldü. Gazete, olayın bir gün ardından yayımlanan "Fotoğrafın üzerindeki çarpı" manşetli haberinde, "Türkiye'yi ortaçağ karanlığına sürüklemek isteyen gericiler, Cumhuriyetin aydınlanmacı, ilerici yazarlarını" her zaman hedef gösterdiklerini vurguladı.^[17]

Kaynak: Cumhuriyet^[18]

Muhabirler

• Hazal Ocak

• Kamil Masaracı (Çizgilik)
• Semih Poroy (Harbi)
• Mümtaz Arıkan (Tarihte Bugün)
• Nuri Kurtcebe (Sessiz Sedasız)
• Behiç Ak (Kim Kime Dum Duma)
• Musa Kart (Çizmeden Yukarı)
• Tayyar Ozkan (Çöplük Çocukları)
• Hakan Çelik (Uydudan Naklen)
• Zafer Temoçin

Kaynak: Cumhuriyet^[19]

1986'dan beri küçük aralar dışında haftalık yayınlanmaktadır. İlk olarak 5 Şubat 1979'da okurların karşısına çıkan yayın Cumhuriyet Dergi adını taşıyordu. Bir yıl boyunca yayın hayatına devam eden bu ek sonrasında 16 Şubat 1986 tarihinden itibaren haftalık olarak Pazar günleri yayınlanmaya başladı. İlk sayısında Margaret Thatcher'ın fotoğrafı ve Thatcher Özal'ı bekliyor başlığıyla çıktı. Kültür-sanat, spor gibi farklı alanlardan öne çıkan isimlerle yapılan söyleşiler, yaşamın kıyısından insan portreleri, yurtdışından öne çıkan konular hakkında derleme ve yazılarla geniş bir içerik üretildi. Cumhuriyet Pazar'ın ilk yayın yönetmenliğini Lütfi Tınç yaptı. Şu anki yayın yönetmeni Deniz Ülkütekin'dir.^[20]

Yazarlar

• Üstün Dökmen
• Alican Elkorek
• Ayça Ceylan
• Aylin Ayaz Yılmaz
• Ayşe Acar
• Başak Bıçak
• Berrin Karadeniz
• Burçak Şener
• Dilşad Çelebi
• Elçin Poyrazlar
• Güven Baykan
• Kaan Mika
• Ömür Tanyel
• Şaduman Halıcı
• Tolga Aydoğan

Perşembe günleri yayınlanmaktadır. İlk kez 9 Şubat 1990'da yayınlanmıştır.

Cuma günleri, Ege Bölgesine dağıtılan özel ek.

• Zaman zaman özel ekler çıkarmaktadır.

Yunus Nadi Ödülleri Cumhuriyet gazetesi 1946'dan beri Yunus Nadi Ödülleri Yarışması'nı düzenlemekte. İlk yıllarda yalnızca kültür ve sanat alanında verilen bu ödül Türkiye'de bir ilktir. Yarışma sonraki yıllarda farklı dallarda da açılmaya başlanmış olup 2023 yılında edebiyat, görsel sanatlar ve bilimsel araştırma dallarında ödül verilmektedir. Yarışmada özgün araştırmalar desteklenmektedir.

• Sosyal Demokrasi Vakfı İnsan Hakları Demokrasi Barış ve Dayanışma Ödülü (2014)

Özel

Genel

• Cumhuriyet koleksiyonu
• Aysun Köktener, Bir Gazetenin Tarihi Cumhuriyet, YKY, İstanbul 2004
• Emin Karaca,Cumhuriyet Olayı, Altın Kitaplar Y. İstanbul 1994

 

Wikimedia Commons'ta Cumhuriyet (gazete) ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Resmî site
• Cumhuriyet okurları web sitesi. 2 Şubat 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.