Animizm

Animizm ya da Canlandırmacılık (Latince: Anima, ruh,^[1] hayvan hayatının ilkesinden, Fransızca: Animisme), doğanın bir bütün olarak ve her varlığın teker teker maddi varlığının ötesinde bir de ruha sahip olduğunu kabul eden görüş.^[2][3][4] Animizm, hayvanları, bitkileri, kayaları, nehirleri, hava sistemlerini, insan eserlerini ve bazı durumlarda sözcükleri canlı, fail ve özgür iradeye sahip olarak kabul eder.^[5] Animizm bir din olmaktan öte bir din sistemidir.^[6] Animizm, mantıksal temellerin ve prosedürlerin ötesinde doğaüstü evrene odaklanan metafizik bir inançtır ve özellikle maddi olmayan ruh kavramına odaklanır.

Doğada insan ruhuna az çok benzer ruhlar bulunduğunu kabul eden, Felsefede her nesnenin bir ruhi varlık veya ruh tarafından yönetildiğini kabul eden sistemdir.

Her kültürün kendine has mitolojileri ve ritüelleri olsa da, animizmin yerli halkların “ruhani” veya “doğaüstü” bakış açılarındaki en yaygın ve temel konuyu tanımladığı söylenmektedir. Animizm yaklaşımı çoğu yerli halkta o kadar yaygın ve içseldir ki, dillerinde “animizm” ya da “din” kelimesine karşılık gelen bir kelime bile yoktur.^[7] Animizm kelimesi sonradan bu din sistemini anlayabilmek için Antropoloji tarafından oluşturulmuştur.

Büyük ölçüde bu tür etnolinguistik ve kültürel farklılıklar nedeniyle, animizmin dünyanın dört bir yanındaki yerli halklarda ortak olan atalardan kalma bir deneyim biçimine mi yoksa kendi başına tam teşekküllü bir dine mi işaret ettiği konusunda görüşler farklılık göstermektedir. Animizmin şu anda kabul gören tanımı 19. yüzyılın sonlarında (1871) Edward Burnett Tylor tarafından geliştirilmiştir. “Antropolojinin ilk değilse bile en eski kavramlarından biridir."

Animizm, tüm maddi olguların eylemliliğe sahip olduğuna, ruhani ve fiziksel dünya arasında kategorik bir ayrım olmadığına ve ruh, tin ya da duyarlılığın sadece insanlarda değil, diğer hayvanlarda, bitkilerde, kayalarda, coğrafi özelliklerde (dağlar ve nehirler gibi) ve doğal çevrenin diğer varlıklarında da var olduğuna dair inançları kapsamaktadır. Örnekler arasında su perileri, bitki tanrıları ve ağaç ruhları sayılabilir. Animizm ayrıca kelimeler, gerçek isimler veya mitolojideki metaforlar gibi soyut kavramlara da bir yaşam gücü atfedebilir. Yazar Daniel Quinn, heykeltıraş Lawson Oyekan ve birçok çağdaş Pagan gibi kabile dışı dünyanın bazı üyeleri de kendilerini animist olarak görmektedir.^[8]

Psikolojik olaylarda olduğu gibi hayatla ilgili olayları da düşünen bir ruhun yönettiğine inanan sistem (Stahl doktrini). Stahl'ın animizmi, hem mekanizme hem de vitalizme karşıdır. Mekanizm, hayat olaylarını yalnız fizik-kimya olgularından ibaret sayar. Vitalizm ise hayat olaylarını yarı maddi yarı manevi olan, hem fizik-kimya olaylarından hem de düşünen ruhtan ayrı bir hayat ilkesiyle açıklar. Şuur ve bitkisel hayat gibi iki ayrı ilkeyi varsayan vitalistlerin çifte dinamizminin (düodinamizm) aksine animistler, hem hayatla ilgili olayları hem de psikolojik olayları tek bir sebebe, düşünen veya “akıllı” bir ruha bağlarlar.

Animizm, özellikle Afrika ülkelerinde (Kenya, Kongo, Benin, Botsvana, Madagaskar, Gine-Bissau vs.) yaygın olarak benimsenmektedir.^{[kaynak belirtilmeli]} Ayrıca O Du halkı ve Dogonlar animisttir.

Jean Piaget bu türden bir düşünceye “Sembolik İşlemler Dönemi” adını verirken, 3-4 yaşındaki tüm çocuklarda var olan bir dönem olduğunu ileri sürer. Bu dönemde çocuklar canlı ve cansız ayırımı yapamamaktadırlar. Cansız bir nesneyi canlıymış gibi, bazen de canlı bir varlığı cansızmış gibi değerlendirip buna göre davranabilirler. Oyuncak bebeğini yere düşüren bir çocuğun hemen bebeğini kaldırıp ondan özür dilemesi ya da evdeki bir nesneye çarpması nedeniyle ağlaması sonucu annesinin o nesneye kızdığını görmesiyle ağlamayı bırakması en yaygın örneklerdir.