[go: up one dir, main page]
Vikipedi

Âdem

dinî inanışlara göre dünya üzerindeki ilk insan
(Adem sayfasından yönlendirildi)
Başlığın diğer anlamları için Adem (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Âdem,[a] İbrahimî dinlere göre Tanrı tarafından yaratılan ilk insandır. Bunun yanı sıra Âdem, tüm insanlığın ve onların yaratıcılarıyla olan ilişkilerinin bir sembolü olarak da görülebilir. Âdem ayrıca erkek, kadın ve cinsellik rollerinin dini ahlakını temel almak için kullanılır.

Âdem
Michelangelo'nun Âdem'in Yaratılışı tablosu
Tanınma nedeniİbrahimî dinlerdeki ilk insan
EvlilikHavva
Çocuk(lar)Kabil, Habil, Şit

Hristiyanlığa göre günah, Âdem aracılığıyla dünyaya girmiştir. O, insanlığı doğası gereği günahkâr yapardı. Bu nedenle Tanrı, insanları vaftiz ve çarmıha gererek özgür kılmak için İsa şeklinde Cennetten indi.

İslam genellikle günahın dünyaya insanlar aracılığıyla girdiği fikrine bağlı kalmaz. İslam'a göre Âdem, Allah tarafından Cennette günah işlemesi için yaratıldı, böylece insanlar yeryüzünde yaşayabilsinler. İnsanlar Allah'ın bütün sıfatlarını yeryüzünde yaşayabilirler. Ancak insanın Cennet fikrini oluşturabilmesi ve geri dönüşü özleyebilmesi için önce cennette yaratılmış olması gerekir.

İnsan soyunun izini Âdem'e kadar götürmeye çalışan İncil'de verilen gerçek tarihler, Yaratılışçılığı doğurmuştur. İnsan ırkının Âdem'e kadar dayandığı fikri, ayrıca İslam'a Kur'an ayetleri ile girmiştir.

Mitolojik köken ve Etimoloji

değiştir

Babil sürgünü, Tevrat anlatılarının dili ve kaynakları konusunda özel bir öneme sahiptir. Tevrat'ta kullanılan dilin kök ve kaynağının Sümer uygarlığına dayandığı ifade edilir.[1] Sami ırkın Mezopotamya bölgesine gelmesi ve varlığını sürdürmesiyle Yahudi ve Hristiyanların kutsal kitaplarına Mezopotamya uygarlıklarına ait bir takım düşünce, inanış ve mitler de girmiştir. Yaratılış mitosu ve Tufan öyküsünde görülebileceği gibi Kitab-ı Mukaddes’te yer alan anlatımlarda net bir şekilde Mezopotamya'ya ait mitolojik unsurlar görülmektedir. Ancak Kitab-ı Mukaddes yazarları Mezopotamya’ya ait mitleri aynı şekilde değil, değiştirerek, eklemelerde bulunarak ve bir takım mitleri birbirine katarak, eklektik şekilde bir araya getirmişlerdir.[2]

İbranicede “kızıl toprak” anlamına gelen Adam, Sanskritçede “Ada-Nath”dır ve “ad” kelimesi o dilde bütün kelimelerin önüne geldiğinde (ilk) anlamına gelmektedir. Türkçede ata diye kullanılan kelime pek çok eski kültürde aynı ses yapısıyla ve aynı anlamda kullanılmıştır (örneğin Samoa dilinde tata, Siyu dilinde atey).[1]

Sümer mitolojisinde yaratılmış ilk insan ve ilk kral olan Adapa'nın diğer bazı unsurlarla birlikte isimsel olarak da Âdem anlatılarının kökenini oluşturduğu düşünülmektedir.[2] Âdem'in çamurdan, eşinin ise kaburga kemiğinden yaratılması (Nin-Ti), cennetten kovuluş, yasak meyve, yılan, Âdem’in bin yıla yakın yaşaması vb. temaları Sümer efsaneleri ile örtüşen motiflerdir.[3][4][5]

 
Âdem, Lucas Cranach the Elder tarafından tasvir.

Yahudilikte

değiştir

Yahudi inancına göre Âdem (Adam), yaratılışın altıncı gününde topraktan yaratılmıştır. Tevrat'ta bu terim aynı zamanda "adam", "insan" veya "insanlık" anlamlarına da gelir.

İlk bölümde, Tanrı Âdem'i kendi suretinde erkek ve dişi olarak yarattı.[6] Sonraki bölümde Tanrı dişiyi erkeğin bir kısmından (genellikle "kaburga" olarak okunur) yaratır.[7]

Bu yaratılış anlatısı çeşitli şekillerde yorumlanmıştır: Âdem hermafrodit bir yaratık olarak yaratılmış, ancak daha sonra erkek ve dişi olarak bölünmüş olacaktı.[8] İnsanın orijinal halinde hem erkek hem de dişi olduğu fikri çağdaş feminizm için de kullanılmaktadır.[9] Bazı Orta Çağ midraşları, ilk kadın prensibinin, bazen Lilit olarak adlandırılan Âdem'in başka bir eşi olduğunu öğretir.[10]

Tanrı, Âdem’i topraktan yarattı ve burnuna yaşam soluğunu üfledi. Böylece Âdem yaşayan bir varlık oldu. Tanrı doğuda, Aden’de bir bahçe dikti. Yarattığı Âdem’i oraya koydu. Bahçede iyi meyve veren türlü türlü güzel ağaç yetiştirdi. Bahçenin ortasında yaşam ağacıyla iyiyle kötüyü bilme ağacı vardı. Tanrı, Aden bahçesine bakması, onu işlemesi için Âdem’i oraya koydu. Ona, “Bahçede istediğin ağacın meyvesini yiyebilirsin” diye buyurdu, “Ama iyiyle kötüyü bilme ağacından yeme. Çünkü ondan yediğin gün kesinlikle ölürsün.”

Tevrat'a göre yılan, Havva'yı yasak ağaçtan yemeye ikna eder. Daha sonra Âdem'e yasak meyveyi sunar. Tevrat'ta sadece bir yılan iken, daha sonra Rabbiler yılanı Şeytan'la aynı işlevlere sahip olan Samael adlı bir meleğe atarlar.[11]

Âdem'in hikâyesi, Yahudilerin olaylarına paralel olarak görülüyor: Âdem'in günah nedeniyle topraklarını kaybetmesi gibi, Yahudiler de kendi yolsuzlukları nedeniyle İsrail'i kaybedeceklerdi. Ancak her ikisinin de tövbe ettiklerinde ülkelerine döndüklerine inanılır.

Genellikle "tanrı" olarak tercüme edilen "elohim" terimi aslında çoğuldur. Bu nedenle, Tektanrıcılık fikrini desteklemek için Rabbinik Yahudilik, "elohim" terimini meleklere atıfta bulunarak genel olarak göksel güçlere bağladı. Buna göre ilk insanın yaratılışında melekler de hazır bulunmuştur. Tanrı, yaratılmaları konusunda onlara danışırdı, ancak yaratma işini yalnızca Tanrı yaptı.[12]

 
Âdem'in Yaratılışı (Michelangelo) Sistine Şapeli tavanı

Hristiyanlıkta

değiştir

Âdem kıssası Eski Ahit'in Tekvin (Yaratılış) bölümünde anlatılır. Hristiyanlıkta Âdem'in cennette işlediği o ilk günah, büyük bir öneme sahiptir. Aynı zamanda insanın ölüm sebebi olduğuna inanılır. Daha sonra Batılı din dışı filozofları da etkilemiş ve kapitalizmin temel önermelerinden biri haline gelmiştir.[13]

Âdem'in eylemi, Hristiyan öğretilerine göre, insanların doğuştan günah işleme arzusu olduğunu gösterir.[14] Âdem'in günahı yüzünden tüm çocukları kusurlu bir tabiatla doğarlar. Hristiyan inanışına göre Âdem'in günahı tüm insanlığa geçmiştir ve İsa, bu günahı kaldırmak için gelen 'Tanrı Kuzusu'dur, kendisini bu günah için feda etmiştir. Onun ölümüyle, insanlar artık günahlarının bir sonucu olarak ölmek zorunda kalmayacaklardı.

  • Hristiyanlığın ilk yıllarında, Âdem'in günahı nedeniyle insanların şeytana ait olduğuna inanılıyordu. İsa kendini feda ederek Şeytan'a fidye ödemiş olur ve insanlık yeniden özgür olur. (fidye teorisi)[15]
  • Alternatif olarak, "Tatmin edici teori", insanların ahlaki düzeyde Tanrı'ya borçlu olduğunu belirtir. Tanrı mükemmel olduğu ve insanlar olmadığı için, insanlar ve Tanrı birlikte yaşayamazlar. İnsanlar bu fidyeyi ancak canlarını vererek ödeyebilirdi. Tanrı ölümden kaçınmak için İsa kılığında yeryüzüne indi ve onun yerine öldü. İnsan olduğu için fidyeyi ödeyebildi ve Tanrı olduğu için ölümden sağ çıkabildi.(memnuniyet teorisi)[16]

Hristiyanlar Âdem’in yasaklanan ağaca yaklaştığı için büyük günah işlediğine, Tanrı’nın öfkesiyle karşılaştığına, günahının yeni doğan her çocuğa geçtiğine, bu sebeple günahkâr olarak doğduklarından dolayı ancak vaftiz ve Çarmıh edilerek cehenneme girmekten kurtulduklarına inanırlar. Bu günah inancı, Hristiyan felsefesi ve kültürünün ana fikrini oluşturur. Hristiyanlık inancında insan kötülüklerin içerisinde rehbersiz, günahı ile baş başa bırakılmıştır.[17]

İlk Günah fikri, Hobbes gibi Batılı Seküler düşünürleri de etkiledi. İnsanların doğaları gereği kötü olacağı ve herkese karşı genel bir hareket etme dürtüsüne sahip olacağı fikri ("herkesin herkesle savaş" / "bellum omnium contra omnes") "ilk günah" fikrine dayanmaktadır.[18]

Âdem
آدم

Peygamber
 
Hat'da yazılmış 'Âdem' ardından Aleyhisselam
Tanınma nedeniİlk insan
EvlilikHavva
Çocuk(lar)Kabil, Habil, Şit

İslam'da Âdem

değiştir

Kur'an'da ve hadislerle

değiştir

Müslümanlar, Âdem'in yaratılmış ilk insan ve ilk peygamber olduğuna inanırlar. Kur'an'da, Âdem'in çamurdan yaratıldığına, Allah'ın ona diğer varlıklara öğretmediği isim koymayı, manalarını bulmayı öğrettiğine inanılır. Sonra bedenine ruhu üflediğini söylenir. Allah, meleklerin ona karşı secde etmesini istemiş, fakat İblis kibrinden ötürü ona secde etmemiştir. İblis bu yüzden cennetten kovulur.

Kur'an'da Âdem ile eşinin aynı nefsden yaratıldığı ifade edilir. Âdem ve Havva cennette Allah'ın kendilerine yaklaşmalarını yasakladığı yasaklanmış bir ağaçtan Şeytan'in onlara yalan söyleyerek kandırmasıyla meyve yerler. Bunun üzerine cennetten kovulurlar. Cennet bahçesinin ahiretteki cennetle aynı olup olmadığı ulema arasında tartışılır.[19]

Kısas-ı enbiyâ göre, yaşamakta oldukları Adn cennetinden Âdem Serendip adasına (Srilanka),[20] Havva ise Etiyopya’ya indirilir. Daha sonra Mekke'de Arafat dağında buluşurlar. Bu kıssa, İslam kültüründe önemli bir yer kapsamaktadır.

Âdem'in 1000 veya 2000 yıl yaşadığına dair Yahudilerin inancı Kur'an'da zikredilmez, İslamiyet'e hadislerle girmiştir.[21] Buhari ve Müslim gibi güvenilen hadis kaynaklarına göre Âdem'in boyu 60 ziradır (yaklaşık 35-48 metre).[21][22]

Kelâm

değiştir
 
Âdem ve Havva (1294/99 yılında İlhanlılar hakimiyeti altındaki Maragh'da basılmış Manafi el-Hayavan'dan)

Kelâm göre Âdem, insanlar için bir görüntü olarak görülebilir. Âdem günah işler, farkına varır ve tövbe eder.[23] Bu, insana nasıl tövbe edileceğini öğretir. Tersine, Şeytan nasıl yanlış yapılacağına örnektir. Âdem'in günahı zaten Allah tarafından bağışlandığı için, insanda ilk günahın hali yoktur.[24]

Bu da meleklerin mi yoksa insanların mı daha üst sıralarda yer aldığı tartışmasına neden oldu. Bazıları, meleklerden ancak bir İnsan-ı kâmil'in yüce olduğunu iddia eder.[25] Diğerleri, meleklerin çoğu insandan daha yüksek bir rütbeye sahip olduğunu söylüyor, ancak bir melek arasındaki en ufak bir günah bile meleklerin sonu olur, oysa insanlar affedilebilir.

Âdem'e günahı için "asla çürümeyen bir krallık" vadedildi. Adn cennetinden ölümsüzlük dileğiyle değiştirdi. Buna karşılık melekler, Harut ve Marut örneğinde görüldüğü gibi, insanlara daha çok benzeme arzusuyla günah işlerler.[26]

Peygamberler genellikle günahsız kabul edildiğinden, ulema ismet'in aslında peygamberler ve melekler için nasıl geçerli olduğunu tartışmaktadır. Bazıları peygamberlerin ancak insanlara gönderildikten sonra günahsız olduklarını savunurken, bazıları da Allah günahı yüklediğinde "korumanın" geçerli olmadığını savunur. İkinci görüşe göre Allah, Âdem'in "sevgi", "bağışlama" ve "yaratıcılık" isimlerini gösterebilmesi için günah işlemesini istemiştir.

Müslüman inançları, Âdem'in dünyadaki ilk yaşam olduğunu ima etmez. Tefsirlere göre Âdem'den önce cinler (bazen hinler de) yeryüzünde yaşıyordu. Bazı bilginler daha da ileri giderek, diğer Âdemlerin daha önceden dünyada yaşadıklarını söylerler.

Tevrat'a göre soyağacı

değiştir
ÂdemHavva
KabilHabilŞit
HanokEnos
İradKenan
MehuyaelMahalalel
MetuşaelYared
AdahLamehZillahHanok
YavalYuvalTuval-KayinNaamahMetuşelah
Lamik
Nuh
SamHamYafes


Ayrıca bakınız

değiştir

Notlar

değiştir
  1. ^ İbranice: אָדָם, ʼAdam; Arapça: آدَم, ʾĀdam; Grekçe: Ἀδάμ, Adám; Latince: Adam.

Kaynakça

değiştir
  1. ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 13 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2015. 
  2. ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 18 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2017. 
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2014. 
  4. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 29 Ekim 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2012. 
  5. ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2014. 
  6. ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2012. 
  7. ^ Weiss, A. (2001). Women at prayer: a halakhic analysis of women's prayer groups. USA: KTAV Publishing House.
  8. ^ Ben Reuven, Y. (2014). Male and Female He Created Them: A Guide to Classical Torah Commentary on the Roles and Natures of Men and Women. (n.p.): Lulu.com.
  9. ^ Allen, B., Allen, R. B. (2009). Liberated Traditionalism: Men and Women in Balance. USA: Wipf & Stock Publishers. s. 97
  10. ^ Ifft Decker, S. (2022). Jewish Women in the Medieval World: 500–1500 CE. Vereinigtes Königreich: Taylor & Francis.
  11. ^ Morris, Paul. "Exiled from Eden: Jewish Interpretations of Genesis." A Walk in the Garden: Biblical, Iconographical and Literary Images of Eden 136 (1992): 117.
  12. ^ Reinhard Gregor Kratz, Hermann Spieckermann: Götterbilder, Gottesbilder, Weltbilder: Griechenland und Rom, Judentum, Christentum und Islam. Mohr Siebeck, 2006, ISBN 978-3-16-148807-8
  13. ^ Tinder, G. E. (2000). The Political Meaning of Christianity: An Interpretation. USA: Wipf & Stock Publishers.
  14. ^ Vawter, Bruce. “Original sin." 1983
  15. ^ Martin, M. (1991). The Case Against Christianity. USA: Temple University Press.
  16. ^ Robinson, M. D. (2022). Christianity: A Brief Survey. Vereinigtes Königreich: Wipf and Stock Publishers.
  17. ^ "ÂDEM". İslam Ansiklopedisi. 16 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2021. 
  18. ^ Pabst, A. (2018). Liberal World Order and Its Critics: Civilisational States and Cultural Commonwealths. Vereinigtes Königreich: Taylor & Francis.
  19. ^ Lange, Christian (2016). Paradise and Hell in Islamic Traditions. Cambridge United Kingdom: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-50637-3.
  20. ^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Mayıs 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2012. 
  21. ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 14 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2012. 
  22. ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2011. 
  23. ^ Stieglecker, H. (1962). Die Glaubenslehren des Islam. Deutschland: F. Schöningh. p. 194 (Almanca) ("İslam İnançları")
  24. ^ Phipps, William (1996). Muhammad and Jesus. New York: The Continuum Publishing Company. pp. 122–3. ISBN 0-8264-0914-8.
  25. ^ Mohamed Haj Yousef The Single Monad Model of the Cosmos: Ibn Arabi's Concept of Time and Creation ibnalarabi 2014 ISBN 978-1-499-77984-4 page 292
  26. ^ Gallorini, Louise. THE SYMBOLIC FUNCTION OF ANGELS IN THE QURʾĀN AND SUFI LITERATURE. (MELEKLERİN KUR'AN VE TASFİYE EDEBİYATINDAKİ SEMBOLİK İŞLEVİ) Diss. 2021. (İngilizce)

  Wikimedia Commons'ta Âdem ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Âdem&oldid=34130311" sayfasından alınmıştır