Video oyunları tarihi

Video oyunları ABD, Japonya ve Avrupa'da 70'lerin sonu ve 80'lerin başlarında oluşacak yeni eğlence sektörünün temellerini, 1971 yılı ortalarında ticari bir eğlence olarak ortaya çıkmasıyla atmıştır. Kuzey Amerika video oyun çöküşü olarak da bilinen ve 1983 yılında Kuzey Amerika'daki oyun şirketlerinin birer birer iflas ettiği ve 2 sene sonra toparlandığı dönemden sonra video oyun endüstrisi 10 yıllık bir dönemden fazla süren büyüme dönemine girmiştir. Video oyun piyasası 11 milyon USD'lik bir büyüklüğe ulaştığında, eğlence sektöründeki en kârlı endüstri olan sinema endüstrisine rakip olmaya başlamıştır.

Thomas T. Goldsmith Jr. ve Estle Ray Mann Cathode-Ray Tube Eğlence Cihazı (Amusement Device) adlı bir cihaz için patent^[1] başvurusu yapıldı, patent 25 Ocak 1947'de alındı ve 14 Aralık 1948'de yayımlandı. Sekiz adet lambadan (vacuum tube) oluşan oyun belirli bir hedefe füze atılmasını simüle eden ve füzenin hızı ve atış eğimini belirlemek için düğmeler ihtiva eden bir cihazdı. O dönemde bilgisayarın henüz elektronik olarak grafik çizme yetenekleri olmadığı için, küçük hedefler basit bir ekran üzerinde çizgi ile gösteriliyordu.
1949-1950 yıllarında, Charly Adams "Bouncing Ball" (Zıplayan Top) programını MIT's Whirlwind computer^[2] adlı şirket için yazdı. Program etkileşimli (interaktif) olmamakla birlikte, yakınca ortaya çıkacak oyunların bir göstergesiydi.
Şubat 1951'de Christopher Strachey, İngiliz Ulusal Fizik Laboratuvar'ının programı olan Pilot ACE için dama oyunu (draughts) programı yazdı ve çalıştırmayı denedi fakat program Pilot ACE'nin tüm hafıza kapasitesini aşacak kadar hafızaya ihtiyaç duyuyordu. Ekim ayında oyun Manchester'da daha büyük bir hafızaya sahip bir makinede çalıştırabildi.

1952 yılında A.S. Douglas Cambridge Üniversitesinde insan-bilgisayar etkileşimi üzerine verdiği tezde kullanmak üzere tic-tac-toe (Türkiye'de SOS olarak oynanmaktadır) oyunun grafik versiyonu olan xox yazdı. OXO, EDSAC adı verilen ve görsel olarak kullanılacak için ampuller kullanan bir bilgisayar üzerinde geliştirildi. Oyunda, oyuncu bilgisayara karşı oynuyordu.

1958'de William Higinbotham osiloskop ve analog bilgisayar kullanarak bir oyun geliştirdi.^[3] Oyuna uygun bir ad olan Tennis for Two (İki kişilik tenis) denildi ve oyun New York'taki Brookhaven National Laboratuvarında ziyaretçileri eğlendirme amaçlı kullanıldı.^[4] Tennis for Two adlı oyun bir tenis kortunun basitleştirilmiş bir yandan görünüşü gibiydi, daha sonrakilerden farklı olarak yerçekimi kontrollü bir top ağın üzerinden oynanılabilecek şekildeydi. Oyun iki adet kutu şekilli kumanda (kol) ile oynanıyordu, kollar üzerinde bir adet topun izi (yolu) için ve bir adet de topa vurmak için olmak üzere iki düğme bulunuyordu.^[3] Tennis for Two oyun cihazı 1959'da sökülmesinden önce iki sezon boyunca sergilenmişti.^[5]

İlk bilgisayar oyunlarının çoğu ABD'de üniversitelere ait Anaçatı bilgisayarlarda (mainframe computers) ve bireyler tarafından hobi olarak yaratıldılar. Sınırlı çevrelerin erişebilmesi nedeniyle birçoğu yaygın bir şekilde kullanılmamış ve tanınamamıştır.

1959-1961 yılları arasında, Massachusetts Teknoloji Enstitüsü'ndeki (MIT) TX-0 makinelerinde bir dizi grafik tabanlı program yazıldı:

• Mouse in the Maze: Oyuncuların (bazı versiyonlarda ışık kalemi vasıtasıyla) labirent duvarlarını ve bir parça peyniri yerleştirebildiği ve fareyi bıraktıktan sonra da farenin peyniri arayışının izlenebildiği oyundur.^[6]
• HAX: Konsol üzerindeki iki anahtar vasıtasıyla çeşitli görsel şekiller ve seslerin yapılabildiği bir oyundur.
• Tic-Tac-Toe: Işık kalemi kullanılarak, kullanıcının ekrana (X) ve (O) işaretleri yazdırabildiği oyundur.

1961 yılında, MIT'de aralarında Steve Russell'ın da olduğu bir grup öğrenci o dönemin yeni bilgisayarlarından olan DEC PDP-1 üzerinde çalışan Spacewar! adında bir oyun programladılar.^[7] Oyun da iki kişi karşılıklı oynayabildiği, bir siyah ekranın ortasında çarpılmaması gereken yıldızlar olan ve her bir oyuncunun ateş edebilen kendi uzaygemisini kontrol ettiği bir oyundur. Oyun başlangıçta yeni DEC bilgisayarları ile birlikte dağıtılmaya başlandı ve ilkel internet diyebileceğimiz ağlarda paylaşıldı. Spacewar! ayrıca ilk yaygın ve etkili oyun olarak da değerlendirilmektedir.

1966'da, Ralph Baer standart televizyonlarda çalışabilen ve türünün ilk örneği olan Corndog adında basit bir video oyunu yaptı. Baer'in yardımıyla, Bill Harrison da ışık tabancasını (light gun) yarattı ve 1967 yılında Bill Rusch ile çeşitli video oyunlar geliştirdi. Ralph Baer geliştirme projelerine devam ettirdi ve 1968 yılında masa tenisi, hedefe ateş etme gibi çeşitli oyunları çalıştırabilen bir prototip tamamlandı.

1969'da, AT&T'de çalışan bilgisayar programcısı Ken Thompson MULTICS işletim sistemi altında çalışan Space Travel adında bir oyun yazdı. Bu oyun güneş sistemini ve sistemin hareketlerini simüle ediyor ve bir uzay gemisinin yüzeye indirilmesini konu alıyordu. Daha sonra AT&T'nin MULTICS projesinden çekilmesi üzerine Thompson oyunu General Electric'e ait GE 635 anaçatı bilgisayarında çalışan GECOS işletim sistemi için FORTRAN programlama diline dönüştürdü. Bu sistem üzerinde çalışmanın bir saatlik maliyeti 75 $ civarındaydı. Bu nedenle Thompson daha küçük ve daha az masraflı bir bilgisayar aramaya başladı. Kapasitesinin altında kullanılan bir PDP-7 buldu ve Dennis Ritchie ile birlikte oyunu PDP-7 çevirici dilinde yazdılar. Makine için yazılım geliştirmeyi öğrenme sürecinde, UNIX işletim sisteminin gelişim süreci başladı ve Space Travel ilk UNIX uygulaması olarak kayda geçti.^[8]

Bu dönemlerde, bilgisayar ve video oyun gelişimi atari makineleri, üniversite bilgisayarları, elde oynanabilen (kullanılabilen) cihazlar ve ev bilgisayarları gibi çeşitli alanlara ayrıldı.

Eylül 1971'de, Stanford Üniversitesi'nde bir öğrenci derneğine Galaxy Game adlı oyun kuruldu. Galaxy Game ilk jetonlu video oyunuydu. Oyun ayrıca DEC PDP-11/20 bilgisayarında çalışan ve vektörel grafik terminali barındaran tek oyundu. 1972'de dörtten sekiz konsola kadar kaldırabilecek şekilde gelişitrildi.

Ayrıca 1971'de Nolan Bushnell ve Ted Dabney, Spacewar! oyununu Computer Space adıyla jetonlu makinelere uyarladılar. Oyuna sahip olan Nutting Associates adlı şirket 1.500 adet jetonlu Computer Space makinesi imal etti. Oyun uzun bir öğrenme süreci gerektirmesi nedeniyle pek başarılı olamadı fakat ticari olarak satılan ve seri olarak üretilen ilk video oyunu olması nedenleriyle bir köşetaşı olarak kabul edilir.

Bushnell ve Dabney Computer Space oyununun lisans gelirlerinden fazla kazanamadıklarını düşünüyorlardı. Bu nedenle Nutting Associates'den ayrılarak 1972 yılında Atari adlı şirketi kurdular. Şirketin ilk geniş çaplı yayılan oyunu aynı sene piyasaya sürülen PONG'du. Atari, daha sonra birçok benzerleri de çıkacak olan 19.000 adet PONG makinesi imal etti.

Atari oyunları endüstrisi 1978 yılında Taito adlı şirketin Space Invaders oyununu piyasaya sürmesi ile Altın Çağına girdi, ki bu başarı onlarca şirketi piyasaya girmesi için ikna etmeye yetmişti. 1979'da, Atari şirketi Asteroids adlı oyunu piyasaya çıkardı. 1979'da renkli atari oyunları daha popüler olmaya başladı ve 1980'de Pac-Man gibi oyunlar piyasaya çıktı. Atari oyunları altın çağ'ında büyük alışveriş merkezlerinde, barlarda ve köşebaşı dükkânlarda çok fazla bulunuyordu.

1972 yılında ilk video oyun konsolu olan Magnavox Odyssey ABD'de piyasaya çıktı. Konsolun üstüne oyunlar için kartuş yuvası yoktu; bazı oyunlarla birlikte geliyordu. Odyssey'de, kartuş yerine kartuş yuvasına benzer bir yuvaya takılıp çıkarılabilen devre kartları kullanıyordu. Bu devre kartları herhangi bir elektronik bileşen içermemekle birlikte, üzerlerinde kartın konektör pinleri arasında çok sayıda (jumper) bağlantı köprüsü içeriyordu.

Philips satın aldı ve 1974'te Avrupa'da Odyssey markasını kullanarak farklı bir oyun çıkardı, ABD'de ise Magnavox'da üzerinden gelişimini sürdürdü. Toplamda tüm Odyssey sistemi 2 milyon adetlik satış rakamına ulaşmıştı.

Üniversite anaçatı (mainframe) bilgisayarlarında oyun geliştirme işleri 1970'lerde başladı. Bu çeşit oyunlar hakkında, çok popüler olmasına rağmen, bir pazarlama faaliyeti dahilinde yapılmış olmaması nedeniyle çok fazla kayıt yoktur. Bu oyunları geliştirenler genelde okullarında kaçamak olarak çok pahalı olan bilgisayarların kaynaklarını kullanıyor olmaları nedeniyle yaptıkları işleri ve geldikleri aşamaları başkalarıyla paylaşmak konusunda çok da hevesli değilllerdi. Yine de o dönemde, bu şekilde oyun geliştirmeye çalışan öğrenciler için iki çeşit dağıtım kanalı mevcuttu.

PLATO sistemi; Illinois Üniversitesi'nde eğitim amaçlı bilgisayar ortamı için dizayn edilmiş bir sistemdi. Oyunlar farklı PLATO sistemleri arasında sıklıkla paylaşılırdı.

DECUS; Digital Equipment Corporation (DEC) tarafından yapılan bilgisayarlar için oluşturulmuş kullanıcı grubuydu ve bu grupta DEC bilgisayarlarında çalışan çeşitli programlar ve oyunlar dağıtılmaktaydı.

Ayrıca Hewlett Packard içinde HP2000 gibi çok sayıda kayda değer oyun yazılmıştı.

• 1971: Don Daglow, Pomona Üniversitesi'nin anaçatı bilgisayarı olan bir DEC PDP-10 üzerinde ilk Bezbol oyununu yazdı. Oyun tek tek maçlar şeklinde oynanabildiği gibi, komple bir sezon şeklinde de oynanılabiliniyordu. Daglow daha sonra programcı Eddie Dombrower ile çalışmaya devam ederek 1987 yılında Electronic Arts şirketinden Earl Weaver Baseball oyununu çıkarttı.
• 1971: Star Trek'in metin tabanlı (text) versiyon olan oyun, Massachusetts Teknoloji Enstitüsünde muhtemelen Mike Mayfield tarafından Sigma 7 bilgisayarında yazıldı. Daha sonraları başka programcılar tarafından ve başka anaçatı makineleri üzerinde değişik Star Trek oyunları yazılmıştı fakat 1970'lerde en yaygın olan ve en çok bilinen Star Trek oyunu buydu.
• 1972: Gregory Yob, Hunt the Wumpus adlı oyunu bir PDP-10 makinesinde yazdı. Oyun gizle(n)-ara tarzıyla metin tabanlı bir macera oyunuydu. Dönemin diğer aynı tarz oyunları Hurkle, Mugwump ve Snarkdı.
• 1974: Hem NASA'nın Kaliforniya'daki Ames Araştırma Merkezi'nde Imlac PDS-1 makinesinde yazılan Maze War hem de PLATO'da geliştirilen Spasim adlı oyunlar günümüz Birinci şahıs nişancı (FPS) türündeki 3 boyutlu ve çok oyunculu oyunların ilk örnekleri olarak karşımıza çıkmaktadır.
• 1974: Brad Fortner ve arkadaşları, Airfight adlı oyunu eğitim amaçlı uçuş simülatörü olarak yazdılar. Oyunda, bütün oyuncular ortak bir hava sahası paylaşıyordu ve seçtikleri jetlerine istedikleri kadar silah ve benzin yükleyip diğer oyuncularla şavaşabiliyordu. Oyun, sıradan grafikler ve yavaş ekran tazeleme hızına sahip olmasına rağmen PLATO sistemi üzerinde oldukça popüler olmuştu.
• 1975: Will Crowther, bugün adlandırdığımız şekliyle ilk metin tabanlı oyunu yazdı. Colossal Cave Adventure (aslında ismi ADVENT olan oyun, daha sonraları Colossal Cave olarak adlandırılmış.). Oyun bir PDP-10 makine üzerinde Fortran dilinde yazılmıştı. Oyuncu basit metin komutlarıyla oyunu kontrol ediyor ve karşılığında açıklayıcı başka bir metin alıyordu.
• 1975: 1970'lerin ortalarından önceki oyunlar oyuncular ile kâğıt üzerinde hızı saniyede 10 ile 30 karakter arasındaki basım hızıyla teleks makinesi veya bir satır yazıcı kullanarak etkileşime geçebiliyordu. 1975'ten sonra birçok üniversitede bu cihazların yerini CRT ekranlar aldı ki bu ekranlar yazıları çıktı olarak verip vakit kaybeden diğer cihazların yerine, birkaç saniye içinde 30 satıra kadar metni ekranda gösterebiliyordu. Bu gelişim ile "grafik" tabanlı diyebileceğimiz biz dizi oyunun geliştirilmesine öncülük etti.
• 1975: Daglow o yıl, ilk rol yapma oyununu (RPG) olan Dungeon'ı bir PDP-10 anaçatı makinesinde yazdı. Oyun Dungeons & Dragons oyununun lisansız bir uyarlamasıydı.
• 1975: Aynı dönemlerde PLATO sistemindeki CDC bilgisayarlarında yine Dungeons and Dragons adlı RPG oyunu temel alan dnd oyunu yapıldı.
• 1977: Kelton Flinn ve John Taylor "Air" adlı oyunun ilk versiyonunu yaptılar. Bu metin tabanlı hava savaşı oyunu, daha sonra yapacakları ilk grafik tabanlı, çok oyunculu ve çevrimiçi oynanan oyun olan Air Warrior'un habercisiydi.
• 1977: Orijinal Zork oyununu Dave Lebling, Marc Blank, Tim Anderson ve Bruce Daniels birlikte yazdılar. Zork'u MIT'de bir DEC PDP-10 makinesinde geliştiren takım, daha sonra oyunun taşıdığı potansiyeli fark ederek onu kişisel bilgisayarlar için uyarlamaya başladılar ve bu amaçla 1979'da metin tabanlı macera oyunları yayımlayan Infocom adlı şirketi kurdular. Bu şirket daha sonraki yıllarda ise Activision tarafından satın alınmıştır.
• 1980: Michael Toy, Glenn Wichman ve Ken Arnold bir BSD Unix bilgisayarında iki yıllık bir çalışma sonucunda Rogue adlı oyunu yazdılar. Aynen PDP-10 bilgisayarındaki Dungeon ve PLATO makinesinde yazılan dnd gibi, Rogue'da da metin karakterleri ile zindanlar gösteriliyordu fakat diğer aynı tarz oyunlardan farklı olarak, oyun her başladığında zindanlar, yollar, hazine ve düşmanlar rastgele oluşturuluyordu. Zork ekibinin yaptığı gibi, Rogue'da kişisel bilgisayarlar için uyarlanarak ticari bir ürün haline dönüştürüldü.