Paratoner

Paratoner veya yıldırım savar, bir yapıyı veya yükseltiyi olası yıldırım hasarlarından koruma amaçlı tasarlanan metal (genellikle bakır) iletken uzun direktir.^[1][2]

Yıldırımlar çarpacağı bölgedeki en yüksek ve sivri uca çarpma eğilimi göstermektedirler. Paratonerler bu nedenle korunması gereken yapı veya nesne üzerinde kolonlar ya da sağlam sırtlar boyunca yerleştirilir ve düşük elektrik empedanslı kablolarla (10 Ω'dan az, bakır veya alüminyum) topraklama sağlanır.^[3] Paratoner direği ve bununla ilişkili topraklama iletkenleri, akımı yapının iletken olmayan kısımlarından yönlendirerek, en az dirençli yolu takip etmesine, çubuk ve kablolarından en az dirençli bir şekilde geçmesine izin verdiği için koruma sağlar.^[2]

Elektrik yüklerinin artı ve eksi olarak belirlenip adlandırılmasını sağlayan Benjamin Franklin (1706 - 1790)'dir. Franklin, yaptığı çeşitli deneylerin sonucunda elektriğin belirli ortamlarda fazla veya eksik ölçülerde bulunabilen bir sıvı olduğu görüşüne vardı. Her ikisinde de elektrik eksikliği ya da fazlalığı bulunan cisimlerin birbirini ittiğini, birinde eksiklik diğerinde fazlalık olan cisimlerin ise birbirlerini çektiğini ileri sürdü. Fazlalığı artı elektrik, eksikliği ise eksi elektrik olarak adlandırıldı.

Leiden şişesiyle ilgili deneyleri de sürdüren Franklin, Leiden şişesinden boşalan elektriğin oluşturduğu çatırtılar ve kıvılcımlar ile fırtınalı havalardaki gök gürültüsü ve şimşek arasında bir ilişki olması gerektiğini düşündü ve 1752'de, fırtınalı bir havada uçurduğu bir uçurtma ile bir Leiden şişesini yüklemeyi başardı. Franklin'in bu deneyden pratik yararlar elde etme yönündeki girişimleri paratonerin bulunmasına giden yolu açtı. Bu nedenle, yıldırıma karşı bir korunma aracı olarak kullanılan ve toprağa bağlı bir metal çubuktan ibaret olan paratonerin gerçek mucidi Franklin'dir. 1782 yılında ABD'nin Philadelphia kentinde paratoner kullanan konut sayısı 400'ü geçiyordu.