Saka Kuşu (tablo)

Saka Kuşu (tablo)

Felemenkçe: Het puttertje
Sanatçı	Carel Fabritius
Yıl	1654 (1654)
Tür	Kuş resmi
Boyutlar	33.5 cm × 22.8 cm (132 in90 in)
Konum	Mauritshuis, Lahey, Hollanda

Saka Kuşu^[a] (Felemenkçe: Het puttertje), Hollandalı Altın Çağ sanatçısı Carel Fabritius'un gerçek boyutlarda zincirlenmiş bir saka kuşunu resmettiği tablosudur. İmzalı ve 1654 tarihli olan eser, şu anda Hollanda'nın Lahey kentindeki Mauritshuis koleksiyonunda bulunmaktadır. Eser, 33,5 × 22,8 santimetre (13,2 in × 9,0 in) ölçülerinde panel üzerine yağlıboya bir trompe-l'œil olup, bir zamanlar daha büyük bir yapının, belki de bir pencere sövesi veya koruyucu bir kapağın parçasıydı. Tablonun, yaratıcısının ölümüne ve şehrin büyük bölümünün yok olmasına neden olan barut patlaması sırasında Delft'teki atölyesinde olması muhtemeldir.

Hoş bir ötüşe ve renkli tüylere sahip bir tür olan saka kuşu 17. yüzyılda popüler bir evcil hayvandı. Ayrıca yaklaşık bir yüksük boyutundaki bir kova suyu kaldırmak gibi basit numaralar öğretilebilirdi. Sağlık getirdiği söylenirdi ve İtalyan Rönesans resminde Hıristiyan kurtuluşunun ve İsa'nın Çilesi'nin sembolü olarak kullanılırdı.

Saka Kuşu, kompozisyonunun sadeliği ve yanılsamacı tekniklerin kullanımı açısından Hollanda Altın Çağ resim dönemi için alışılmadık bir eserdir. Yaratıcısının ölümünün ardından, Brüksel'de yeniden keşfedilmeden önce iki yüzyıldan fazla bir süre kaybolmuştur. Donna Tartt'ın Pulitzer ödüllü romanı Saka Kuşu ve film uyarlamasında merkezi bir rol oynar.

Saka Kuşu, 33,5 × 22,8 santimetre (13,2 in × 9,0 in) ölçülerinde panel üzerine yağlıboya bir tablodur ve şu anda Hollanda'nın Lahey kentindeki Mauritshuis koleksiyonunda bulunmaktadır.^[7] Fiziksel yapısına ilişkin ayrıntılar 2003 yılında restore edildiğinde ortaya çıkmıştır.^[8] Kurşun bazlı boya, geleneksel röntgen ve kızılötesi ışınların etkinliğini sınırladığından, baş konservatör Jorgen Wadum, boya katmanını dijital olarak ortadan kaldırmak ve altında ne olduğunu görmek için bir CT tarayıcı kullandı.^[9][10] Resmin boyandığı panel 8-10 milimetre (0,31-0,39 in) kalınlığında olup, küçük bir resim için alışılmadık derinliktedir ve eskiden daha büyük bir ahşap parçasının parçası olabileceğini göstermektedir. Bunun kanıtı, orijinal tahtaların dübel ve tutkalla birleştirildiğini düşündüren ahşap bir pimin kalıntılarıdır. Çerçevelenmeden önce resmin 2 santimetre (0,79 in) siyah bir bordürü vardı ve bu bordürün üzerine sonradan eşit aralıklı on çiviyle yaldızlı bir çerçeve sabitlenmişti. Çiviler panelin arkasına ulaşmamıştır, dolayısıyla resmin arkasında bir destek olduğuna dair bir kanıt yoktur. Çerçeve daha sonra çıkarılmış ve geriye sadece yeşilimsi bakır bir bileşik kalmıştır. Fabritius daha sonra beyaz arka plan pigmentini sağ kenara kadar uzatmış, imzasını yeniden boyamış ve alt levreği eklemiştir. Son olarak, kalan siyah kenarların üzeri beyazla boyanmıştır.^[8]

Panonun arkasında dört çivi deliği ve üst kısma yakın bir yerde altı delik daha bulunmaktadır; bu da panonun çeşitli zamanlarda iki farklı yöntemle asıldığını göstermektedir. Sanat tarihçisi Linda Stone-Ferrier, panonun ya bir pencerenin iç pervazına tutturulmuş ya da duvara monte edilmiş başka bir resim için menteşeli bir koruyucu kapak olabileceğini öne sürmüştür.^[8]

Konservasyon sırasında, resmin yüzeyinde boya henüz tam kurumamışken oluşmuş olması gereken çok sayıda küçük ezik olduğu fark edildi, çünkü herhangi bir çatlama yoktu. Bu hafif hasarın, yaratıcısının ölümüne neden olan patlamadan kaynaklanmış olması muhtemeldir.^[11] Restorasyon sırasında eski sarı vernik kaldırılmış ve 1859 yılında sanat eleştirmeni Théophile Thoré-Bürger tarafından mur blême ve lumineuse couleur ("soluk duvar" ve "parlak renk") olarak tanımlanan^[10] orijinal tonlar ortaya çıkmıştır.^[12]

Resimde, duvara sabitlenmiş iki ahşap yarım halkayla çevrili, kapaklı mavi bir kap olan yemliğin üzerinde gerçek boyutlarda bir Avrupa sakası (Carduelis carduelis) görülmektedir. Kuş, bacağının ince bir zincirle bağlı olduğu üst halkanın üzerine tünemiştir.^[13][14] Resmin altında "C fabritivs 1654" imzası ve tarihi bulunmaktadır.^[7]

Saka kuşu Avrupa, Kuzey Afrika, Batı ve Orta Asya'da yaygın olarak yaşayan ve tohum yiyen bir kuştur.^[15] Hoş bir ötüşü olan renkli bir tür olarak ve sağlık ve iyi şans getirdiğine dair bir inançla,^[16] en az 2.000 yıl önce evcilleştirilmiştir.^[17] Plinius bu kuşa numaralar öğretilebileceğini kaydetmiş^[17] ve 17. yüzyılda saka kuşlarını bir zincir üzerindeki minyatür bir kovayla bir kaptan su çekmeleri için eğitmek moda haline gelmiştir. Resmin Hollandaca adı olan puttertje kuşun takma adıdır. Bu eski bir Norfolk ismi olan "draw-water" kelimesinin karşılığı olan bir kısaltmadır.^[14][16]

Saka kuşu sadece renkli görünümüyle değil, sembolik anlamlarıyla da resimlerde sıkça yer alır. Plinius bu kuşu doğurganlıkla ilişkilendirmiştir ve Hollandalı usta Hieronymus Bosch'un Dünyevi Zevkler Bahçesi adlı triptik tablosunda çıplak bir çiftin yanında dev bir saka kuşunun bulunması belki de bu inanca gönderme yapmaktadır.^[16]

Leonardo da Vinci'nin Madonna Litta (1490-1491), Rafaelo'nun Madonna of the Goldfinch (1506) ve Piero della Francesca'nın Nativity (1470-1475) gibi Orta Çağ Hristiyanlığında çoğunlukla İtalyan sanatçılar tarafından yapılan yaklaşık 500 Rönesans dini resminde kuş gösterilmiştir.^[18][b] Saka kuşunun sağlıkla olan ilişkisi Kefaret'i simgeler ve dikenli devedikenlerinin tohumlarıyla beslenme alışkanlığı, kırmızı yüzüyle birlikte İsa'nın çarmıha gerilişinin habercisidir; kuşun dikenli tacı çıkarmaya çalışırken kana bulandığı varsayılır.^[17][20] Bu adanmışlık resimlerinin çoğu on dördüncü yüzyılın ortalarında, Kara Ölüm salgını Avrupa'yı kasıp kavururken yapılmıştır.^[18]

Bu sembolizm Fabritius'un zamanından çok sonra da devam etmiştir. Saka kuşunun bir kurtuluş sembolü olarak çok daha sonraki bir örneği Hogarth'ın 1742 tarihli Graham Çocukları tablosudur. En küçükleri olan Thomas, resim tamamlandığında ölmüştü.^[21]

Saka Kuşu, derinlik yanılsaması yaratmak için sanatsal tekniklerin kullanıldığı bir trompe-l'œil tablosudur; özellikle başın önden kısaltılması, aynı zamanda halkalar ve kuşun ayağındaki vurgular ve sıvalı duvardaki güçlü gölgeler gibi teknikler kullanılmıştır.^[22] Yukarıda parlak renklerin kalın vuruşları ve aşağıda daha donuk renklerin daha hafif dokunuşları da görsel etkiyi vurguluyor.^[14] Bakış açısı kuşun biraz altından gibi görünüyor, bu da yüksek bir konuma monte edilmek istendiğini düşündürüyor. Başlangıçta bir çerçevenin olmaması da resmin gerçekçi görünmesi için monte edilmiş olabileceğini ve daha büyük bir yanılsamalı resimler topluluğunun bir parçası olabileceğini düşündürmektedir.^[8]

Stone-Ferrier tablonun bir zamanlar bir pencere pervazının parçası olabileceği tahmini, resmin yoldan geçenlere gerçek bir kuş izlenimi vermesine dayanmaktadır ki bu tahmin oldukça tutarlıdır. Hollanda Altın Çağı'nda resim dekoru olarak pencerelerin önemine ve gerçekçi iç mekanlar yaratmak için perspektif kutularının kullanıldığına dikkat çeker.^[8] Fabritius, Delft Manzarası da dahil olmak üzere diğer resimlerinde derinlik yaratmak için perspektif kutusu kullanmıştır.^[10]

Fabritius, duvarların krem rengi sıvası için kuşun taba rengi gölgesiyle kontrast oluşturan kurşuni beyaz boya kullanmıştır.^[8][17] Sanat tarihçisi Andrew Graham-Dixon, dağınık gölgedeki renklerin karışımının on dokuzuncu yüzyıl Fransız Empresyonist ve Post-Empresyonist sanatçıların bazı tekniklerinin habercisi olduğunu düşünmektedir.^[25]

Trompe-l'œil tekniği antik çağlardan beri bilinmektedir; Plinius, Zeuxis'in üzümleri o kadar gerçekçi resmettiğini ve kuşların onları gagalamak için aşağı uçtuğunu anlatır. Jacopo de' Barbari'nin Bir Atmaca tablosu, pencereden geçen insanlara gerçeklik yanılsaması yaratmak için monte edilmiş gibi görünen bir resmin Rönesans örneğidir.^[14] Ustası Rembrandt da dahil olmak üzere Fabritius'un birçok çağdaşı benzer efektler kullanmış olsa da, tek bir kuşun tasviri türün minimalist bir versiyonudur ve Saka Kuşu'ndaki perspektif tekniğiyle birleşen tasarımın sadeliği Hollanda Altın Çağı resimleri arasında benzersizdir.^[8][22] Fabritius daha önce de 1649 tarihli Abraham de Potter Portresi'nde çıkıntı gibi görünen gerçekçi çiviyle trompe-l'œil denemeleri yapmıştı.^[26]

Sanat tarihçisi Wilhelm Martin (1876-1954), Saka Kuşu'nun ancak Jacopo de' Barbari'nin 1504'te, yani yüz yıldan fazla bir süre önce yaptığı Keklik ve Eldivenli Natürmort ile karşılaştırılabileceğini düşünmüştür. Kuşun kendisi geniş fırça darbeleriyle yaratılmış, dış hatlarında daha sonra sadece küçük düzeltmeler yapılmış, zincir de dahil olmak üzere ayrıntılar ise daha hassas bir şekilde eklenmiştir.^[22] Fabritius'un üslubu Rembrandt'ın tipik chiaroscuro üslubundan soğuk gün ışığı, karmaşık perspektif^[27] ve açık zemin üzerine koyu figürler kullanmasıyla ayrılır,^[28] ancak ustasının kalın boyanın içinden çizgileri kazımak için fırçanın sap ucunu kullanmak gibi bazı tekniklerini korur.^[10]

• 
  Jacopo de' Barbari'nin Keklik ve Eldivenli Natürmortu (1504)
• 
  Bir Atmaca (1510'lar, bir Avrasya atmacasını gösteriyor), de' Barbari
• 
  Fabritius'un Delft'ten Bir Görünüm (1642 ve 1654 yılları arasında)
• 
  Fabritius tarafından Abraham de Potter'ın Portresi (1649)

Saka Kuşu, 1859'da gün ışığına çıkana kadar iki yüzyıldan fazla bir süre kayıptı ve bilinmiyordu. Vermeer'in itibarını geri kazanmasına yardımcı olan Théophile Thoré-Bürger,^[25] tabloyu eski Hollanda ordusu subayı ve koleksiyoncu Chevalier Joseph-Guillaume-Jean Camberlyn'in Brüksel'deki koleksiyonunda buldu. Daha sonra 1865'te Chevalier'in varisleri tarafından Thoré-Bürger'e verildi ve o da 1866'da Paris'teki ilk halka açık sergisinden üç yıl sonra,^[10] 1869'da koleksiyonunun geri kalanıyla birlikte arkadaşı Apolline Lacroix'ya miras bıraktı.^{[29][30][31][d]}

Ressam, restoratör ve sanat simsarı Étienne-François Haro'ya 5 Aralık 1892'de Paris'teki Hôtel Drouot müzayede evinde 5.500 franka satılmış^[33] ve daha sonra Mauritshuis için küratörü ve sanat koleksiyoncusu Abraham Bredius tarafından 27 Şubat 1896'da yine Hôtel Drouot'da Émile Martinet koleksiyonunun satışında 6.200 franka satın alınmıştır.^[30][34][e] Martinet'nin koleksiyonunda Saka Kuşu'nun yanı sıra Rembrandt, Goya, Steen ve Corot gibi diğer ünlü sanatçılara atfedilen eserler ve Fabritius'un kardeşi Barent'e atfedilen La Pythonisse de yer alıyordu.^[36]

Tablo ile aynı adı taşıyan Saka Kuşu kitabı kurgu dalında 2014 Pulitzer Ödülü'nü kazandı^[37] ve ödülün hemen ardından yaklaşık 1,5 milyona ulaşan satışıyla ticari bir başarı elde etti.^[38] Kitabın kapağı başlı başına bir trompe l'oeil olup, resim kağıttaki yanılsamalı bir yırtıktan görülebilmektedir. Gerçekte tablo Metropolitan Müzesi'nde hiç sergilenmemiştir, ancak tesadüfen romanın yayınlandığı gün New York Frick Collection'da Saka Kuşu'nu da içeren bir sergi açılmıştır.^[39][40] Dondurucu soğuklara rağmen Frick sergisine tahminen 200.000-235.000 kişi katıldı^[41][42] ve 13.000 kişi müzeye üye olarak abone sayısını dört katına çıkardı.^[43]

2013-2014 Frick sergisi, galerinin 25 milyon sterlinlik yenileme çalışmaları için iki yıl süreyle kapalı kaldığı dönemde Mauritshuis'de sergilenen Altın Çağ tablolarından seçilmiş eserlerin Tokyo, Kobe, San Francisco, Atlanta ve New York'ta sergilenmesinin ardından^[42] Bologna ziyaretiyle sona eren dünya turunun bir parçasıydı.^[44] Tokyo'daki sergiye bir milyon kişi katılarak^[43] yılın en çok ziyaret edilen etkinliği oldu.^[45] Donna Tartt'ın romanının yayınlanmasından önce, Vermeer'in İnci Küpeli Kız tablosu genellikle serginin ana cazibe merkezi olarak vurgulanmıştı.^[44][46]

Tartt'ın kitabı 2019 yılında Warner Bros ve Amazon Studios tarafından^[47] John Crowley'nin yönettiği^[48] ve Ansel Elgort ile Nicole Kidman'ın oynadığı bir filme uyarlandı.^[49] Saka Kuşu'na yapılan diğer kültürel referanslar arasında Amerikalı sanatçı Helen Frankenthaler'in 1654 tarihli Fabritius Kuşu tablosunun 1960 tarihli soyut dışavurumcu yorumu^[50] ve ABD'li şair Morri Creech'in 2010 tarihli "Saka Kuşu" adlı şiiri yer almaktadır: "Bakıyorsun/ paylaşmadığımız mütevazı bir trompe l'oeil cennetinden".^[51]

Saka Kuşu, 2014 yılında Hollanda posta servisi PostNL tarafından müzenin yeniden açılışı münasebetiyle basılan 1,00 Avroluk pul setinde tasvir edilen sekiz Mauritshuis başyapıtından biriydi.^[52] Ayrıca 2004 yılında Fabritius'un eserlerini gösteren bir pul setinde de yer almıştır.^[53]

• Cornelis (1995). "A Reassessment of Arnold Houbraken's "Groote schouburgh"". Simiolus: Netherlands Quarterly for the History of Art. 23 (2/3): 163-180. doi:10.2307/3780827. 
• Fabritius and the Goldfinch. New York: Plympton. 2014. ISBN 978-1-68360-049-7. 
• The Goldfinch. New York: Little, Brown. 2013. ISBN 978-1-4087-0495-0. 

• Mauritshuis web sitesindeki Saka Kuşu 5 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Edinburgh sergisi için İngilizce sesli açıklama ve (Hollandaca altyazılı) bir animasyon dahil.^[8]

Wikimedia Commons'ta Saka Kuşu (tablo) ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.