Nizek Tarhan

Nizek Tarhan (ö. 709^[1]), Toharistan bölgesindeki Türk beyi.^[2] Heyâtıla (Ak Hun İmparatorluğu) hükümdarı olarak bilinir. Türk asıllı bir lider olan Nizek, özellikle Mâverâünnehr, Afganistan ve Hindistan'ın kuzey bölgelerinde faaliyet göstermiştir. Adı, çeşitli kaynaklarda farklı şekillerde yazılmıştır ve Türkler arasında yaygın bir isim değildir. Çin kaynaklarında Nosê, Arap kaynaklarında ise Nizek olarak geçer. Tarhan/Tarkan unvanı ise eski Türklerde asalet unvanı olarak kullanılırdı.

Tarhan Nizek, Heyâtılaların zayıfladığı dönemde milli bir kahraman olarak ortaya çıktı ve Toharistan'da (bugünkü Afganistan) etkili oldu. Kuteybe bin Müslim gibi Arap komutanları ile hem dostane hem de düşmanca ilişkiler kurdu. Nizek, kendi adına para bastırmış ve bağımsızlığını vurgulamıştır. Özellikle Tarkan Nizek-Yezid Savaşı (703) ve diğer isyan hareketleriyle anılır.^[3]

8. yüzyılda Türklere karşı savaşan Arap komutanı Kuteybe bin Müslim'in emriyle bir kalede sıkıştırılarak teslim alınmış sonra boynu vurularak öldürülmüştür. Taberî, Belazurî, Dineverî ve İbnü'l-Esir'den naklen şunları yazar: "Haccac Kuteybe'ye, Nizek'i öldürmesini emrediyordu. Kuteybe, bunun üzerine Nizek'i yanına çağırdı ve boynunu vurdu. Başını Haccac'a gönderdi."^[4] Kuteybe bin Müslim Nizek Tarhan'ın çocukları dahil ailesi ve silah arkadaşlarının da aralarında bulunduğu yüzlerce insanın boynunu vurdurdu. Bir rivayete göre ise boynu vurularak öldürülen insanların sayısı 12.000 idi.^[5]

Nizek'in hikayesi, Orta Asya'da Türklerin ve diğer halkların Arap fetihleri karşısındaki direnişlerini ve bağımsızlık mücadelelerini yansıtır.