Medea

Medea
İngiliz ressam Evelyn De Morgan'ın fırçasından 1889 tarihli "Medea" tablosu
Özellikleri
Alanı	İlaçlar, zehirler, büyü (Ay)
Semboller	Colchicum
Görünüşü	Açık renkli parlak gözleri olan genç bir kadın
Kişisel bilgileri
Ebeveynler	Aietes ve Eidyia (ya da Hekate)
Kardeşler	Khalkiope ve Absyrtos
Eşi	Aegeus
Çocuklar	Medus, Pherez, Alkimedes, Thessallos, Mermeros, Tisander, Argos

Medea ya da Medeia (Grekçe: Μήδεια, romanize: Mēdeia), Yunan mitolojisinde Kolhis Kralı Aietes'in kızı, Kirke'nin yeğeni ve Güneş tanrısı Helios'un torunu olan Kolhis prensesidir. Medea, Antik dünyanın en büyük büyücülerinden biri, ilaç ve zehir yapım ustasıdır. Yer ve Ay Tanrıçası olarak da tapınım görmüştür. En bilinen fiziksel özelliği, gözlerinin açık renkli ve parlak olmasıdır.^[1] Karakteristik özelliği ise öfkelendiğinde korkutucu bir kişiliğe bürünmesidir.

Güneş'in oğlu Kolhis Kralı Aietes ile Eidyia'nın kızıdır. Bazı kaynaklarda annesi Ay Tanrıçası Hekate'dir.^[2] Yine bir Kolhis soylusu olan Büyü Tanrıçası Kirke'nin yeğenidir. Antik dünyanın en uzun aşk destanının ana karakteri, Karadeniz kabilelerindeki anaerkil yapının en büyük simgesidir. Dünya iktidarının simgesi Altın Post onun kararlarıyla yer değiştirmiş, gittiği pek çok Yunan şehrinde erkeklerin yönetimini (ataerkini) kırmaya başlayan bir karakter olduğu için Yunan yazarlarca dünyaya "erkek öldüren" ve "cadı" olarak tanıtılmıştır.

Daha sonra bir yabancının Yunanistan'da bu kadar ileri gitmesi kargaşa yaratınca, oğlu Medus'la birlikte vatanı Kolhis'e geri dönmüş fakat Altın Post'u kaybeden ve iç karışıklıklarla çalkalanan ülkesini ve halkını perişan halde bulmuştur. Kolhis'te düzeni tekrar sağlayıp, babasını tahtından indiren amcasını tanrılara kurban ettikten sonra, tüm bunlara sebep olan Yunanlardan intikamını almak üzere yemin eden Medea, oğlu Medus'un da içinde bulunduğu bir grupla Kolhis'ten Ortadoğu'ya inerek burada ataları Güneş'in kültünü yaymış ve kendi adlarını verdikleri Med İmparatorluğu'nu kurmuşlardır.^[3] Anne Medea daha sonra ölümsüz olarak göğe yükselmiş, oğlu Medus ise topraklarını genişleterek hanedanlığının temelini kurmuştur.

Medea ya da Medeia adı Yunanca "kurnaz, plancı, planlar kuran" gibi anlamlara gelir.

Medea'nın mitolojide ilk görünüşü, Yunanların dünya iktidarının simgesi olan Altın Postu istemeleriyle başlar. İktidarı Kolhis'ten getirmek üzere Yunanistan'da tanrı ve kraliyet soyundan bir grup insan toplanmıştır. Kendilerine Argonotlar diyen bu topluluğun arasında İason, Herakles, Argos, Orpheus, Aşil'in babası Peleus bunların yanında Zeus'un, Ares'in ve Poseidon'un pek çok oğlu da bu sefere katılmışlardır.^[4][5][6] Efsanelere göre ne o güne kadar ne de o günden sonra böyle şanlı insanların bir araya geldiği bir grup görülmemiştir.^[7] Fakat Herakles'in de içinde bulunduğu grup ne kadar güçlü olursa olsun dünyanın en güçlü krallığıyla savaşmaları mümkün olmadığından Olimpos Tanrıları bir tuzak hazırlayarak Aşk Tanrısı Eros'un sayesinde Prenses Medea'yı yanlarına çekmişlerdir.

İason, Aia'ya vardıklarında Kolhis Kralı Aietes'e durumunu anlatır ve Altın Postu kendisine vermeye ikna etmeye çalışır. Aietes de eğer öne sürdüğü şartları yerine getirebilirse Postu kendisine vereceğini söyler. Fakat öne sürdüğü şartlar ateş saçan boğalara boyun eğdirmek, sonra bu boğalarla büyük bir tarlayı sürmek, daha sonra da bir ejderhanın dişlerini tarlaya ekerek çıkacak savaşçıları yenmek gibi imkânsız görevlerdir. Bunun üzerine Afrodit ve oğlu Eros, Argonotların yardımına yetişirler ve Medea'yı İason'a aşık ederler. İason'a gönlünü kaptıran Medea, ona haber göndererek yardım edeceğini fakat onun da kendisine bağlılık yemini etmesini ister. İason teklifi kabul eder ve tüm tanrıların önünde Medea'ya bağlı kalacağına dair yeminler eder. Güzel prenses Medea da onun sözüne güvenerek kendi elleriyle "Colchicum" çiçeğinden yaptığı bir ilacı İason'a gönderir. İason bu ilaç ve Medea'nın verdiği akıllar sayesinde Aietes'in şart koştuğu görevleri yerine getirir.

Fakat Kolhis Kralı Aietes (Ayet), İason'un hile yaptığını anlar ve Yunanlara dönerek sinsi planlarını gördüğünü ve Karadeniz'in bu kıyılarında ölümün onlar için artık yakın olduğunu söyler. Korkudan ne yapacaklarını bilemeyen Yunanlar, Medea'nın İason'a duyduğu aşk sayesinde bu durumdan da kurtulurlar. Medea hepsini kaçırır ve Altın Post'un saklı olduğu Savaş Tanrısı Korusu'na götürür. Burada postun koruyucusu Kolhis Ejderhası'nı da kendi yaptığı uyuşturma etkisi gösteren bir ilacı, ejderhanın gözlerine sürerek onu uyutur. İason da Güneş'i, Ay'ı ve yıldızları tanrısal olarak gören ağaçperest Kolhislilerin meşe ağacına astığı iktidarın sembolü Altın Postu alır, böylece Kolhis'in zenginliğini çalarak tüm hızlarıyla kaçmaya başlarlar. Yunanlar kaçarken onları kovalayan Kolhis askerleri de Meleagros, Argos ve İason'u oklarıyla vurur, İphitos'u da öldürürler. Yaralananlar da Medea'nın yaptığı ilaçlar sayesinde iyileşirler.^[8] Ardından Kral Aietes'in emriyle bir Kolhis donanması Argonotların peşine düşerler ve onları tuzağa çekerek yakaladıkları sırada İason, Kolhis Prensini sırtından hançerleyerek öldürür. Canından olan prens Absyrtides adı verilen bir şehre gömülür. Prenslerinin sırtından bıçaklanarak öldürüldüğünü duyan donanma öfkeden deliye döner, Argonotlar da yakınlardaki Büyü Tanrıçası aynı zamanda Medea'nın halası olan Kirke'nin yanına kaçarlar. Kirke sürgünde olduğu için o güne kadar Medea'nın dış görünüşünü bilmemektedir. Fakat kapısını açar açmaz Kolhis Prensesi Medea'nın açık renkli ve parlak gözleri hemen dikkatini çeker ve onun kendi halkından olup olmadığını test etmek için Eski Lazca (Tzan Dilinde) bir şeyler söyler Medea da aynı dilde ona cevap verince yeğenini tanır ve onları içeri alır.^[9] Yaptıklarını öğrenince istemeye istemeye de olsa onları günahlarından arındırır.

Yolculuğun ardından Argonotlar Yunanistan'a varırlar. Medea burada eşi İason'un hakkı olan şehre kendi yaptığı bir planla tek başına girer, Iolkos Kralını öldürür ve şehri ele geçirir. Fakat Iolkos meclisi onları sürgüne gönderir, bunun üzerine Korinthos'a giderler. Medea burada Korinthos Kralını zehirler, İason da bu sayede Korinthos tahtına oturur. Burada 7 kız 7 de erkek çocukları olur. Aradan 10 yıl geçer ve İason çeşitli bahaneler öne sürerek Medea'ya Kral Kreon'un genç kızı Prenses Glauke ile evlenmek istediğini söyler. Medea, İason'un kendisine tanrılar önünde yeminler ettiği günü hatırlatır, fakat İason o yeminlerin zor durumda edilmiş yeminler olduğunu söyler. Bu sözler üzerine Medea da onların hepsine bir tuzak hazırlar, düğün günü bu tuzakla hepsini öldürür sadece İason kaçarak canını zar zor kurtarır. Bunun üzerine Yunanlar, Medea'dan intikam almak için onun çocuklarını katlederler. Medea'ya verdiği yaşam boyu birliktelik sözünden dönen İason tanrılar tarafından lanetlenir ve bu zamandan sonra herkesin nefret ettiği avare bir kişi olarak dolaşır. Bir süre sonra eski şanlı günlerine hayıflanarak şimdiki haline dertlenir ve Karadeniz'e açıldığı Argo gemisinin yanına gelerek burada kendisini asarak intihar etmeye çalışır fakat bunu da başaramaz geminin direği kafasına düşerek beynini dağıtır ve İason oracıkta sefil bir şekilde ölür.

Thebai'ye göçen Medea burada Herakles'in deliliğini tedavi eder. Fakat Thebai Yunanları da bu yabancıyı aralarında görmek istemezler. Atina Kralı Aegeus, Medea'dan etkilenerek onunla evlenmek istediğini bildirir. Atina'ya giderek Aegeus ile evlenen Medea, yıllar sonra kendi oğlu Medus'un Atina hakimiyetine engel olacak Theseus ortaya çıkınca onu zehirlemeye çalışır, fakat başarısız olur. Daha sonra babasının, amcası tarafından Kolhis tahtından indirildiğini de öğrenince oğlu Medus'la birlikte vatanı Kolhis'e geri döner. Burada babasının tahttan indirilmiş, Lyke ve Thoe gibi Amazonların öldürülmüş ve ülkeyi salgın hastalıkların kaplamış olduğunu gözleriyle görür. Medea ile Medus'un döndüğünü öğrenen Perses onların gazabına uğramaktan çekindiği için Medus'u yakalatarak zindana attırır. Bunun sonucunda daha da öfkelenen Medea rahibe kılığında yaklaştığı Perses'ten Medus'u kendisine vermesini böylece bir erkeği tanrılara kurban ederek Kolhis'in üzerindeki belaları kaldırabileceğini söyler. Böylece Medus'u aldıktan sonra da ana-oğul Perses'i tanrılara kurban edip, ataları Aietes'i tekrar başa geçirirler. Kendileri de buradan güneye inerek Med İmparatorluğu'nu kurarlar.

Medea anaerkil toplum düzeninin kendini gösterdiği Karadeniz kabilelerinden geldiği için bir barbar bir yabancı olarak görülmüş ve Yunan medeniyetinde ona klasik bir "Doğulu" (Yunanistan'ın doğusundaki herkes) gözüyle bakılmıştır. Ataerkil toplum düzenine sahip Yunanlar-Yunan yazarlar Medea gibi toplumda ve yönetimde bu derece söz sahibi olan kadınları istemediklerinden Medea ve halası Kolhisli Kirke örneklerini olabildiğince manipüle edip kötü göstermeye çalışmışlardır. Hatta Yunanların Medea trajedisinin yazarı Euripides'e 15 gümüş para rüşvet vererek çocuklarını Yunanların değil de Medea'nın kendisinin öldürdüğünü yazmasını sağlamaları antik dünyanın bilinen gerçeklerindendir.^[10] Bu eser diğer Antik Çağ yazarlarını da etkilemiş, Euripides'in izinden giden diğer yazarların yapıtlarıyla Kolhisli Medea, Yunan mitolojisinin en kötü karakterlerinden biri haline getirilmiştir. Gerçekte sevdikleri için pek çok şeye katlanan ve onlar için her şeyi göze alabilen kadın rolündeki Medea böylece çocuklarının katili büyücü bir cadı karakterine büründürülmüştür.

Tarihin babası kabul edilen Herodotos, Medea'nın Kolhis'ten kaçırılmasının ardından, Helen'in Yunanistan'dan kaçırılmasıyla başlayan Truva Savaşı'nı birbiriyle bağlantılı olaylar olarak gösterir. Buna göre Apollonius Rhodius'un Argonautika'sında geçtiği üzere Karadeniz kabilelerinin kralı Aietes, Truva Kralı Laomedon'dan hiçbir Yunan'ı Karadeniz'e geçirmeyeceğine dair söz almıştır. Fakat Truva Kralı bu görevini yerine getiremeyince Kolhis, bir prenses, bir prens ve dünyanın gücünü sembolize eden Altın Post'tan olmuştur. Bunun üzerine bir sonraki nesilde Truvalı Paris de Yunan kızı Helen'i kaçırmış, bunu da Medea'nın kaçırılmasının rövanşı olarak göstermiştir.^[11]

"Medea" karakteri bakımından da bazı Antik Çağ yazarlarınca yine Karadeniz kabilelerinin kralı olan Mithridates VI Eupator Dionysos, Medea'nın tarihe yansıması olarak görülmüştür. Mithridates Eupator Dionysos'un da tıpkı Medea gibi zehir ve ilaç yapımı konularında kendisini yetiştirmesi, tıpkı onun gibi çabuk öfkelenmesi ve öfkelendiğinde en sevdikleri dahil gözünün kimseyi görmemesi iki Karadenizli soylunun da birbirinin benzeri olarak görülmesine sebep olmuştur.^[12] Ayrıca Mithridates Eupator Dionysos'un en çok kullandığı lakabın "Dionysos" olması, Medea'nın da "Dionysos'un bakıcılarının ve yoldaşlarının koruyucusu ve şifacısı" olarak bilinmesi de göze çarpan bir diğer ayrıntı olarak görülmüştür.

Jason and the Argonauts filminde Aktris Nancy Kovack Medea'yı canlandırmıştır.

Senaristliğini ve yönetmenliğini Pier Paolo Pasolini'nin yaptığı Medea filminde Medea rolünde ünlü soprano Maria Callas oynamıştı.(1970)

Kolheti'nin (Kolhis) tarihsel Gürcistan'ın bir parçası olmasından dolayı Medea Gürcü kültürü ve edebiyatının önemli bir parçası sayılmıştır. Gürcü yazar Otar Çiladze'nin Yolda Bir Adam Gidiyordu adlı romanının önemli karakterlerinden biri Medea'dır. Öte yandan Medea günümüzde Gürcistan'da yaygın bir kadın adıdır.

• Apollonius Rhodius – Argonautica
• Gaius Valerius Flaccus – Argonautica
• Herodotos - Historia
• Euripides - Medea
• Seneca - Medea
• Neophron - Medea
• Hesiodos - Theogonia
• Ovidius – Dönüşümler

• Jean Anouilh - Medea
• John Gardner - Jason and Medea
• Robinson Jeffers - Medea
• Hans Henny Jahnn - Medea
• Geoffrey Chaucer - The Legend of Good Women
• Robert Graves - Hercules, My Shipmate
• A. R. Gurney - The Golden Fleece
• Pierre Corneille - Médée
• Ernest Legouvé - Médée
• William Morris - Life and Death of Jason
• Franz Grillparzer - Das goldene Vliess
• Heiner Müller - Medeamaterial and Medeaplay
• Christa Wolf - Medea
• Rick Riordan - The Lost Hero
• Morgan St. Knight - Curse of Prometheus: a tale of Medea
• Kerry Greenwood - Medea
• Otar Çiladze - Yolda Bir Adam Gidiyordu

• Kolhis
• Amazonlar
• Lazlar
• Kirke
• Aietes
• Medus