John Cairncross

Bu madde, Vikipedi biçem el kitabına uygun değildir. Maddeyi, Vikipedi standartlarına uygun biçimde düzenleyerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz. Gerekli düzenleme yapılmadan bu şablon kaldırılmamalıdır. (Temmuz 2020)

John Cairncross (25 Temmuz 1913 - 8 Ekim 1995), İskoç asıllı Britanyalı, II. Dünya Savaşı yıllarında ajanlık ve istihbarat memuru.

Cambridge Beşlisi’nin 5 üyesinden kimliği en son açığa çıkandır. Bu nedenle kendisi 90’larda diğer Rus istihbarat çalışanları ve medya tarafından "fifth man" olarak addedilmiştir. Kendileri Sovyetler Birliği'ne çalışan bir çift taraflı ajandır. Yani resmî olarak Birleşik Krallık adına çalışsa da aslında bir Sovyetler Birliği KGB ajanıdır. Temel olarak görevi Birleşik Krallık istihbaratındaki bilgileri Sovyetlere sızdırmaktır. Kod adı "Liszt"dir. Diğer Cambridge Five üyeleri gibi özellikle iyi yerlere gelebilecek, iyi bir eğitime olduğu için seçilmiştir zira eğitim gördüğü okullar Glasgow University, The Sorbonne ve Trinity College, Cambridge'dir. Kendisi ayrıca komünist düşünceye de sahiptir.

Eğitim hayatının ardından birkaç devlet dairesinde çalışmış ve başarılı olmuştur.

1942 ve 1943 yıllarında GCHQ’da enigma şifresi kıran, kriptografi ve şifreleme cihazları üzerinde çalışmalar yürüten bletchley park ekibinde çalışmıştır. Enigma şifresinin kırılmasının ardından çözülen Alman mesajlarını KGB’ye iletmiştir. Burada özellikle doğu cephesindeki ordu hareketleri hakkında ilettiği mesajlar Kızıl Ordun'un Kursk Muharebesi'ndeki büyük tank saldırısına hazırlanmasında hayati öneme sahiptir. Bu bilgiler de kullanılarak alınan zaferin Kızıl Ordu'nun Berlin'e kadar istikrarlı bir şekilde ilerlemesine katkı sağlamıştır. Cairncross 1944 yılına gelindiğinde MI6’ya katılmıştır. Burada bir ekibin bir diğer üyesi olan Kim Philby’nin altında bir süre çalışmıştır fakat bu ileride başına bela olacaktır. Rus arşivlerine göre bu dönemde 1945 yılına kadar Sovyetlere 5832 belge sağlamıştır. 1945 yılında Maliye Bakanlığında çalışmaya geri dönmüştür. Savaştan sonra yeni NATO ittifak planları Sovyetlere iletmiştir. Ekibin bir diğer iki üyesi Donald Maclean ve Guy Burgess haklarında açılan soruşturma sebebiyle İngiltere'den kaçıp Burgess’in evinde yapılan aramada Cairncross tarafından yazılmış notlar bulununca kendisine MI5 tarafından soruşturma açıldı. Sovyet ajanı olma iddialarını reddetti, ancak devlet memurluğunu bırakmayı kabul etti. Daha sonra Amerika’da öğretim üyesi olarak yeni bir hayata başladı. 1964 yılında Cairncross'un bir dönem altında çalıştığı, Philby, Sovyetler Birliği'ne kaçınca; Cairncross MI5 tarafından tekrar soruşturmaya alındı ve bu sefer casusluğunu itiraf etti. İngiliz yetkililer, bilgi almak karşılığında onu yargılamama kararı aldılar ve dosya gizli kaldı. Avrupa'ya taşındı ve orada yaşamaya başladı. İlerleyen yıllarda sırrı, bir İngiliz gazeteci tarafından ifşa edilip manşetlerde yer alınca dönemin İngiltere Başbakanı Margaret Thatcher, onu Sovyet Ajanı olarak parlamentoya duyurdu. Kendisi 90'larda Sovyet İstihbarat subayları tarafından en son deşifre olan ekip üyesi olmasından dolayı "fifth man" olarak adlandırıldı. 1995'ten sonra kendisi tekrar İngiltere'ye dönmüş ve Amerikalı opera şarkıcısı bir bayanla evlenmiş ve bir yıl olmadan 82 yaşında ölmüştür. Cairncross'un ölümünün ardından 1997 yılında otobiyografisi ‘The Enigma Spy’ yayımlanmıştır.^[1][2][3]

John Cairncross 25 Temmuz 1913 tarihinde İskoçya'da sekiz çocuklu bir ailenin en küçük çocuğu olarak dünyaya geldi. Cairncross, bozkırın kenarında küçük bir kasaba olan Lesmahagow’da büyüdü ve Cambridge yıllarına kadar olan eğitimini burada gördü.^[4] Lise mezuniyetinden sonra Cairncross, İngiliz Kamu Hizmeti sınavına girdi ve bu sınavda birinci olarak dikkatleri üzerine çekti ve böylece aynı dönemde Cambridge’deki Trinity College’e katıldı.^[4][5][6]

Cambridge’deki eğitim yıllarında Büyük Britanya Komünist Partisi’ne katıldı.^[4][7] Başarılarından ötürü Cairncross, Dışişleri Bakanlığı’nda Lord Hankey’in özel sekreteri olarak işe girdi. Dışişlerinde çalışırken Büyük Britanya Komünist Partisi’nden James Klugmann tarafından Sovyetler Birliği istihbaratı olan NKVD tarafından işe alındı. Cairncros, bulunduğu konumdan ötürü NKVD’ye fazlasıyla değerli bilgiler aktarmaya başladı.^[4][5][7]

John Cairncross, 1942-1943 yıllarında Alman şifrelerini çözmek için Bletchley Park’ta Enigma’nın üretilmesi için çalışmalara katıldı. Alan Turing’in şifreleri çözmesiyle birlikte İngiltere ve Amerika Birleşik Devletleri’nin müttefik olmalarına rağmen Sovyetler Birliği’ne gizli bilgileri iletmemesine rağmen Cairncross, Enigma tarafından ele geçirilen tüm gizli bilgileri Stalin’e iletti. Ancak söylenilenlere göre o zaman Stalin, kaynaksız olan bu istihbarat bilgilerini aldatmaca olan düşünmüş ve dikkate almamıştır.^[4][6]

Citadel Operasyonu, Kursk Muharebesi sırasında Nazi Almanyası tarafından yapılan saldırılara verilen kod adıydı. İngilizler, Almanların yapacağı saldırılardan Enigma sayesinde önceden haberdar olmaktaydı. Bu savaş sırasında Cairncross, ikinci kanaldan Sovyetler Birliği’ni Wehrmacht’ın planladığı saldırılardan önceden bilgilendirdi ve bu sayede Almanya’nın, Berlin’e kadar olan geri çekilişine yardımcı oldu.^[4]

Rus arşivlerine göre Cairncross, 1941-1945 yılları arasında Sovyetler Birliği’ne 5.832 belge sağladı. 1944 yılında Cairncross, İngiliz Dış İstihbarat Servisi olan MI6’ e katıldı. Bu dönemde Cambridge'den arkadaşı olan Kim Philby ile birlikte savaş düzeni oluşturmak için birlikte çalıştı. Daha sonra bu dönemde Philby'nin Sovyetler Birliği ile olan bağlantısını bilmediğini iddia etti.^[7]

John Cairncross, 1951 yılında Donald Duart Maclean'ın MI6 tarafından göz hapsine alınmasıyla tedirgin olmaya başladı ve bu sebeple kendisi de sorguya alındı. Cairncross, Sovyetler tarafından önceden eğitim aldığı için sorgular sırasında herhangi bir fire vermedi. Ancak Guy Burgess'in de Maclean ile iltica etmesinden ötürü Burgess'in dairesinin aranması sırasında Cairncross tarafından Burgess'e yazılmış notlar ele geçirildi. Cairncross, tekrar alındığı sorgulardan sonra 15 sayfalık uluslararası politikalar hakkında bir rapor verdiğini ancak bundan başka bir şey vermediğini iddia etti. MI6 tarafından bu rapordan başka hiçbir bilgi ele geçirilemedi. İlerleyen yıllarda ise MI6, Sovyet arşivlerinden alınan bilgilere göre Cairncross'un İkinci Dünya Savaşı yıllarında yaptığı casusluklar hakkında bilgilenmeye başladı. John Cairncross'un kimliği 1990'da KGB firarisi Oleg Gordievsky'nin itirafı ile tamamen ortaya çıktı.^[4][7] Cairncross, kendisini hiçbir zaman Cambridge Beşlisi'nden biri olarak görmediğini söyledi. Moskova'ya gönderdiği bilgilerin İngiltere'ye zararlı olmadığına ve anavatanına sadık kaldığını iddia etti. Yalnızca müttefiklerine yardım ettiğini ileri sürdü.^[5][6]

Cairncross, 1967 yılında Roma'ya taşındı ve burada Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü'nde çevirmen olarak çalıştı ve aynı zamanda araştırma ofisinde çalıştı. John Cairncross, İngiltere'ye döndüğü 1995 yılına kadar Fransa'nın güneyinde emekli oldu ve 8 Ekim 1995'te felç geçirdikten sonra öldü.^[4]