Hakaslar
 | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
 Rusya (Hakasya) | 72,959[1] |
 Ukrayna | 162[2] |
| Diller | |
| Din | |
Hakaslar, Sayan dağlarından kuzey denizine doğru Yenisey Nehri boyunca uzanan bölgede oturan göçebe Türk boylarına denir. Hakaslar, Abakan Türkleri, Yenisey Kırgızları, Minusinsk Tatarları veya Abakan Tatarları gibi değişik adlarla da anılmışlardır.[3][4]
Esas olarak. geçen yüzyılda Abakan Türkleri olarak adlandırılan Hakaslar çeşitli ağız ve lehçeleri konuşan Güney-SibiryalıTürk halklarının bir bölümüdür. Doğu-Sibiryanın güneyinde yaşayan Hakaslar Sagay, Kaça, Beltir. Şor Türklerinden oluşur, Hakasça da bunların ortak yazı dilinin adıdır.[5]
Hakaslar, Çin kaynaklarında 黠戛斯 xiájiásī (Kırgız) olarak geçen Yenisey Kırgızlarının torunları olup eski adları Hooray yerine Ruslarca önce Tatar, sonra da 1923 yılında Hakas adı verilmişştir.[3] Resmen Hristiyan sayılmalarına rağmen dinî pratiklerinde şamanist unsurlar da mevcuttur.
Abakan boyları
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kaç boyu
- Koybal boyu
- Sagay boyu
- Kamasin boyu
- Beltir boyu
- Şor boyu
- Kızılkaya boyu
- Aba boyu
- Kızıl boyu
- Tuba boyu
- Küerik boyu
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]
Hakas nüfusu 1939 sayımına göre 52.000'dir. 1959'da ise 56.600 olan nüfusun 40.000'ini Hakaslar oluşturmaktadır. Ülkede Hakasların dışında Ruslar, Ukraynalılar ve Tatarlar yaşar. Tabii Hakas özerk bölgesi dışında, Krasnoyarsk ve Tuvada'da Hakasların yaşadığını belirtmek gerekir. 1989'da ise Hakasça konuşanların toplamı 81,428'dir.[5]
Yönetim Yapısı
[değiştir | kaynağı değiştir]Abakan boylarında "yasaul (yasağul/yasavul)" adı verilen bir yardımcısı olan başka idare eder. Başkanlar seçimle gelir. hukuki sorunlar "bozkır kanunlarına" göre mahkeme ile çözülür. Çarlık Rusyasında bu mahkeme kararları meşru kabul edilmiştir. "Çayzan" (Moğolca Zaysan sözcüğünden) kavramı da toplum içerisinde statü belirleyicisi olarak kullanılmıştır.[6]
Örf ve Adetler
[değiştir | kaynağı değiştir]Hakaslar örf ve adet bakımından Altay Türklerine benzerler. Erkek elbiseleri Ruslarınki gibidir. Kadınlarınki daha farklıdır. Saçlarına süs esyaları takarlar. Genç kızların yörüklerdeki gibi 15-20 örgülü belikleri vardır. Evlenmelerde kız beğenme, kız isteme, düğün ve düğün ziyaretleri merasimleri vardır. Kalın (gelin) kaçırma ve karşılığında kız tarafına "kalın ödeme" adeti vardır. Evli kadınların kocalarını terk etmesi halinde "kalın" erkek tarafına geri ödenir. Doğan çocuklara eski adetlere göre ad verilir. Çocuklar altı aylık olduğunda resmî olarak Hristiyan gözüktükleri için vaftiz edilirler ve bir Hristiyan adı alırlar; ancak bu ad günlük yaşamda kullanılmaz. Şaman dininin kurallarına göre hareket ederler. Tahta sandıklara koydukları ölülerine elbise giydirip mezara atının eğeri ile birlikte kurganlara gömerler. Gömülmeden sonraki üç, yirmi, kırk ve yüzüncü günlerde çeşitli törenler yapılır ve yemek verilir. Kırkıncı gün töreninde ölenin atı kesilir, eti yenir; atın başı bir mızrak ucunda mezarın başına dikilir.
Edebiyat
[değiştir | kaynağı değiştir]Hakasların sözlü edebiyatları zengindir. Bu ürünler içerisinde çok hacimli olmayan, eski Türk kültür ve inancının izlerini yoğun bir şekilde taşıyan kahramanlık destanları önemli bir yere sahiptir. Hakas foklorunda destanlar çoğunlukla alıptığ nımah bazen de çaalığ nımah şeklinde adlandırılmakta bunları icra edeır destancılara da haycı adı verilmektedir.[7] En çok bilinen destanlar: Alıp Soyan, Altın Pirkan, Ay Mökö, Kan Mergen, Altın Taycı, Kan Tögös, Altın Kus.
Giyim kuşam
[değiştir | kaynağı değiştir]hakas kadın kıyafetleri ile aksesuarları erkeklerinkine göre oldukça renkli ve çeşitlidir. Giysileri rengârenk olup genelde yıldız, çiçek ve geometrik şekillerle bezelidir. Zengin kadınların elbiselerinde mercan, gümüş ve altın düğmeler bulunur. Evli kadınlar bakır tele iliştirilen birkaç mercan boncuk, gümüş, sikke ve ipek püskülden oluşan küpe takarlar, dul kaldıklarında ise bunları çıkarır, sadece tek küpe takarlardı.[8]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Окончательные итоги Всероссийской переписи населения 2010 года". 23 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2013. (All Russian census, 2010)
- ^ State statistics committee of Ukraine - National composition of population, 2001 census 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Ukrainian)
- ^ a b Viktor Butanayev & İrina Butanayeva (yazanlar); Yaşar Gümüş (Kırgızcadan aktaran, 2007). Yenisey Kırgızları: folklor ve tarih 4 Mayıs 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Ötüken Neşriyat, 214 sayfa. ISBN 9754376128
- ^ Aktaş, Erhan (2007). Hakas Kahramanlık Destanı Han Orba (İnceleme- Metin) 3 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, İzmir
- ^ a b Mehmet,ÖLMEZ,"HAKASLAR VE HAKASÇA 17 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.",Türkoloji Makaleleri 31 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ HAKAS HALK ANLATMALARINDA İDARİ BİR UNVAN OLARAK "ÇAYZAN", Erhan AKTAŞ, Dr. Öğretim Üyesi - Kırklareli Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, Cilt 11, Sayı 23
- ^ Aktaş, Erhan Hakas Türk destanlarında başlangıç ve bitiş kalıpları. Prof. Dr. Fikret Türkmen Kitabı, sayfa: 639-652
- ^ "Rusya'nın Sesi Radyosu : Hakas kadın takıları". 28 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2013.
Makale ve Kitaplar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Davletov, Timur B. "Hakas Türkleri ve Hakas Eli" (2008) 9 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Abakan city streets views4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Beyaz Arif Akbaş, Khakassia: The Lost Land (Kayıp Ülke Hakasya)20 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Portland State Center for Turkish Studies, Edirne 2007.
