Kilim motifleri

Geleneksel kilimlerde her birinin birçok çeşidi olan pek çok motif kullanılmaktadır. Özellikle Anadolu'da köy kadınları, evlenmeden önce veya evlilik hayatları boyunca yaşamları için önemli olan temaları halılarına dokurlardı. Bazı motifler mutluluk ve çocuk gibi arzuları temsil ederken; diğerleri ise kurt ve akrep gibi tehditlerden veya nazardan korunmak için kullanılırdı. Bu motifler kilimlerde desen olarak dokunduğunda sıklıkla birleştirilirdi. 20. yüzyılda aşiret ve köy kültürünün kaybolmasıyla birlikte kilim desenlerinin anlamları da silinmeye yüz tutmuştur.

Bu aşiret toplumlarında kadınlar hayatlarının farklı dönemlerinde kilim dokurlar, kendi koşullarına uygun temaları seçerler. Kullanılan motiflerden bazıları Anadolu'da ve Batı Asya'nın diğer bölgelerinde yaygındır, ancak desenler aşiretler ve köyler arasında bile farklılık gösterir. Kilim motifleri genellikle kişisel ve sosyal anlam ifade eder.

Türk kilimi düz dokunmuş bir halı türüdür. Kilim adı Batı'da bazen cicim, palaz, soumak ve zili gibi tüm kilim türlerini, aslında tüylü halıların dışındaki her türlü kilim türünü kapsayacak şekilde kullanılsa da kilim adı tam anlamıyla belirli bir dokuma tekniğini ifade eder. Cicim, palaz, soumak ve zili, uzunlamasına çözgüler, çapraz atkılar ve sarma renkli iplikler olmak üzere üç grup iplik kullanılarak yapılır. Sarma iplikleri bu kilimlere ilave kalınlık ve dayanıklılık kazandırır. Kilim ise sadece çözgü ve atkı iplikleri kullanılarak düz dokunur. Kilim desenleri, renkli atkı ipliklerinin çözgü ipliği çiftlerinin etrafına ileri ve geri sarılmasıyla elde edilen örgünün tamamen düz bırakılmasıyla oluşturulur. Bu nedenle kilimlere düz dokuma halıları da denir.^[1]

Keskin bir desen oluşturmak için, dokumacılar genellikle her desen öğesini belirli bir iplikle bitirir, renkli atkı ipliklerini aynı çözgülerin etrafına sararak dar bir boşluk veya yarık bırakır. Bunlar, dekorasyonlarının canlılığı nedeniyle koleksiyoncular tarafından rağbet görür. Bu şekilde dokunan kilimlerdeki motifler biraz köşeli ve geometrik olmaya zorlanmıştır.^[2]

Aşiret toplumlarında kilim, kadınlar tarafından hayatlarının farklı dönemlerinde dokunurdu: evlenmeden önce, evliliğe hazırken; evliyken çocukları için; ve son olarak kendi cenazesi için camiye verilmek için. Kilimler bu nedenle aşiret ve köy kültürlerinde kişisel ve aile kullanımı için yapıldığından güçlü kişisel ve sosyal öneme sahipti. Dokuma motiflerinde mutluluk ya da üzüntü duyguları, umutlar ve korkular ifade edilmiştir. Bunların çoğu saç bandı, tarak, küpe, çeyiz sandığı, sürahi ve kanca gibi tanıdık ev ve kişisel nesneleri temsil eder.^[1][3]

Kilimlerde ifade edilen anlamlar, hem kullanılan tek tek motiflerden hem de bunların desen ve halının bütünü içindeki dizilişinden kaynaklanmaktadır.^[3] Anadolu'nun yanı sıra İran ve Kafkaslar gibi diğer bölgelerde de birkaç sembol yaygındır; diğerleri Anadolu ile sınırlıdır.^[4]

Özellikle yaygın olarak kullanılan bir motif Elibelinde motifidir. Anadolu'da ana tanrıçanın, çocuklu annenin, doğurganlığın ve bereketin sembolü olarak görülür.^[5][6] Diğer motifler, köy dokumacılarının ailelerinin sürülerini kurt ağzı veya kurt izi motifiyle kurtlardan veya akrep motifiyle akreplerin sokmasından korunmaları isteklerini ifade eder. Ejder ve örümcek (bazen halı uzmanları tarafından yengeç veya kaplumbağa olarak da adlandırılır) gibi çeşitli koruyucu motifler, kancalı veya basamaklı bir sınırla aynı temel baklava şeklini paylaşır, bu da çoğu zaman onların ayırt edilmelerini zorlaştırır.^[4]

dokumacılar sevdiklerini nazardan korumak için bazı motifler kullanırlar., Nazar, haç motifiyle dörde parçalanabilir veya Çengel, Nazarboncuğu veya muska motifileriyle önlenebilir.^[1] Halı uzmanı Jon Thompson, halıya dokunan bu motiflerin sadece birer tema olma amacını taşımadığını düşünüyor: Dokumacı için bu aslında gerçek ve somut bir korumadır ve varlığıyla etrafındakileri korur. Onun deyimiyle kilim dokuyan köy ve aşiret kültüründeki insanlara göre, "kilimdeki motiflerin bir maddiliği vardır, diğer görünmeyen güçlerle etkileşime girebilecek bir güç alanı oluştururlar ve sadece sanatsal bir soyutlama değillerdir"^[7]

Sandıklı veya Bereket motifi gibi diğer motifler bereketi simgelerler. Su Yolu motifi de benzer şekilde bolluğu tam anlamıyla tasvir etmektedir.^[1] Bir aileyi veya sevgilileri birbirine bağlama arzusu, Bukağı motifiyle tasvir edilebilir. Benzer şekilde, bir mezar taşı motifi sadece ölümü değil, sevilenden ayrılmak yerine ölme arzusunu da ifade edebilir.^[1] Kuş ve Yıldız gibi çeşitli motifler iyi şans ve mutluluk arzusunu temsil ederler. Yaşamın ileri dönemlerinde kullanılan motiflerden Hayat Ağacı ölümsüzlük arzusunu simgelemektedir. Hayat Ağacını temsil eden bitkilerin birçoğu aynı zamanda bereketin, doğurganlığın ve bereketin sembolü olarak da görülebilir. Böylece meyveleri çok tohumlu bir ağaç olan nar, çok çocuk sahibi olmayı arzulamaya delalet eder.^[1]

Tüm bu motiflerin görünümü dokumacıya göre oldukça farklılık gösterebilir. Renkler, boyutlar ve şekiller, belirli bir köy veya aşiretin zevkine ve geleneğine göre seçilebilir; ayrıca yukarıdaki fotoğraflarda da görüldüğü gibi motifler sıklıkla birleştirilir.^[1] Bu değişkenlik hakkında bir fikir vermek için tabloda birkaç alternatif form gösterilmektedir.

Kilim motifleri ve anlamları

İsim	Motif	Amaç	Konu	Notlar
Elibelinde		Doğurganlık ve Annelik	Evlilik	Kadınlık prensibi (4 örnek)
Haç		Korunma	Nazar	Nazarın 4'e parçalanması için (2 örnek)
Çengel		Korunma	Nazar	Nazarın yok edilmesi. için
Göz		Korunma	Nazar	Nazarın uzak tutulması için. (3 örnek)
Tarak		Korunma	Doğum Evlilik	Aynı zamanda yağmuru da sembolize edebilir. (2 örnek)
Su Yolu		Temiz su	Yaşam	Kabile hayatında çok önemli (3 örnek)
Bereket		Doğurganlık	Evlilik	Dişi prensibi elibelinde erkek prensibiyle (koç boynuzu) birleştirir (2 örnek)
Koçboynuzu		Doğurganlık, Kuvvet Erkeklik	Evlilik	Erkek prensibi (2 örnek)
Yıldız		Doğurganlık Mutluluk	Evlilik	Süleyman'ın mührü, beyaz, yıldız benzeri bir çiçek.
Aşk ve Birleşim		Aşk ve Birleşim	Evlilik	Oryantal kökenli Yin/Yang motifi
Muska		Korunma Talih	Nazar	(3 örnek)
Kuş		Talih, Mutluluk, Güç	Yaşam	Baykuş ve kuzgun kötü şansı temsil eder; güvercin ve bülbül, iyi şanslar. Ayrıca ölülerin ruhları; haber beklentisi. (2 örnek)
Bukağı		Birlik	Evlilik	Aileyi veya sevgilileri birbirine bağlamak. Bir keçinin ön ve arka bacaklarına bağlanan zincir.
Sandıklı		Evlilik Çocuklar	Evlilik	Evli olmayan kadınlar bir sandıkta çeyiz hazırlarlardı.
Küpe		Evlilik	—	Yaygın bir düğün hediyesi
Kurt Ağzı, Kurt İzi		Sürülerin korunması	Kurtlar	(2 örnek)
Akrep		Korunma	Akrepler	(2 örnek). Diğerlerinde de benzer motifler kullanılmış. Örümcek, Yengeç ve Ejderha gibi hayvanlar.
Ejder		Korunma?	-	Ejderha "havanın ve suyun efendisidir", ay tutulmasının nedeni, hazinenin koruyucusu. (4 örnek)
Hayat Ağacı		Ölümsüzlük	-	Birçok farklı bitki temsil edilebilir, örneğin kayın, selvi, incir, meşe,zeytin, palmiye, nar, asma
Pitrak		Korunma Bolluk	Nazar	Bitki nazardan korunmak için kullanılır. Çok sayıda çiçekle bereketi simgelemektedir.