Filoktetes (Sofokles)

Filoktetes, Sofokles'in yazdığı ve günümüze ulaşan yedi oyundan biridir. Euripides ve Aeschylus da Filoktetes isimli oyun yazmışlardır ancak bu oyunlar günümüze ulaşmamıştır.

Filoktetes oyunu, Peleponez Savaşı esnasında yazılmıştır ve ilk kez M.Ö. 409 yılında Dionysos Festivali esnasında sergilenmiştir ve birincilik kazanmıştır. Oyun, Truva Savaşı'nı konu almaktadır. Kronolojik olarak İlyada'nın biraz ilerisinde, Truva Atı'nın gerçekleşmesinden önce bir zamanda yer alır. Oyunda bir adet prologos, bir adet parados, üç adet epeisodion, üç adet stasimon ve eksodos mevcuttur. Ayrıca deus ex machina yöntemi kullanılmıştır. Yani kurgu karmaşıklaştığı için, sahneye en sonunda makinalar ile bir tanrı indirilerek, oyun sonuca bağlanır. Bu oyunun sonunda Herakles sahneye çıkar. Tragedyalarda, koronun dramatik karakterlerden biri ile okuduğu ağıt türü olan kommos yöntemi içermektedir.

Oyunda İthake Kralı Odysseus, Sykros Adası'ndan Akhilleus'un oğlu Neoptolemos, Meliboia kralı Poias'ın oğlu Filoktetes, Neoptolemos'un tayfalarından oluşan Koro ve Herakles yer almaktadır. Neoptolemos, iyi kalpli ve doğruluktan şaşmak istemeyen bir karakterdir. Odysseus ise zafer için her şeyi yapabilen, iyi kötü ayrımı olmayan biridir. Filoktetes ise toplum tarafından dışlanmış bireyleri temsil etmektedir.

Filoktetes, kahraman Herakles'in hedefini şaşmayan oklarına ve yayına sahiptir. Truva Savaşı için Akha ordusu ile yola yedi gemisi ile çıkmıştır. Savaşa katılan birçok komutanın aksine gönüllü savaşa girmiştir. Ancak Truva yolundayken, Khryse Adası'ndaki tapınakta sunağa çok yaklaştığı için bir yılan tarafından ısırılmıştır. Acısına dayanamadığı için sürekli feryat figan etmekte ve yarasından da katlanamayacak kokular yayılmaktadır. Bu yüzden Agamemnon, Menelaos ve Odysseus, onu hiçbir yerleşim olmayan Lemnos Adası'na terk etmiştir. Ancak yıllar sonra, Akhilleus ölmüştür ve Truva hala alınamamıştır. Odysseus, Priamos'un oğlu kahin Helenos'u kaçırmış ve ona nasıl Truva'yı alacaklarını sormuştur. Helenos da Akhilleus'un oğlu Neoptolemos'u ve Herakles'in hedef şaşmayan oklarını getirmeden, Truva'yı fethedemeyeceklerini söylemiştir.

İşte bu yüzden Odysseus, Lemnos'a geri dönmüştür. Yanında Neoptolemos da vardır. Odysseus, Neoptolemos'a yalanlar söyleyerek Filoktetes'in güvenini kazanmasını ve sonra da onun silahlarını alması gerektiğini tembihler. Neoptolemos, dürüst davranmak iste de Truva'yı fethetmek için Odysseus'un sözünü dinler. Böylece Filoktetes'e savaşa katıldığını ama Agamemnon'un Akhilleus'un silahlarını Odysseus'a vererek kendisini aşağıladığını, bu yüzden orduyu terk ettiğini söyler. Ortak düşmanları olduğunu fark eden Filoktetes mutlu olur ve Neoptolemos'u kendisini memleketine götürmesi için ikna eder. Böylece ona iyice güvenir ve şiddetli bir ağrı yüzünden kendinden geçmek üzereyken silahlarını Neoptolemos'a emanet eder. Filoktetes kendine geldiğinde, Neoptolemos söylediği yalanlar yüzünden pişmandır ve olan biteni ona anlatır. Böylece Filoktetes çocuğa çok kızar. Odysseus sahneye girerek, silahlara el koyar. Filoktetes, adada bu oklar sayesinde hayatta kalmıştır ve oklar giderse artık avlanamayacaktır. Ayrıca ona ihanet eden bu adamlarla bir daha savaşmak istememektedir. Bu yüzden sürekli intihar etmeyi düşünür. Tanrıların ona böyle acılar çektirmesini sorgular. Neoptolemos, Odysseus'un hilesine uyduğu için pişmandır ve ondan özür dileyerek, silahları Filoktetes'e geri verir. Neoptolemos, Truva'ya giderlerse Asklepios'un oğlu hekim Makhaon'un onu tedavi edebileceğini söylerek, Filoktetes'i savaşa katılmaya ikna etmeye çalışır ama başaramaz. En sonunda Herakles sahneye çıkar ve Filoktetes'e savaşa katılmasının Zeus'un buyruğu olduğunu söyler. Böylece hem iyileşecek hem de Paris'i öldürerek şana kavuşacaktır. Filoktetes böylece inadından döner ve Truva'ya gitmek üzere hepsi sahneden çıkar.

Mitolojik geleneğe göre, Filoktetes, Khyrse Adası'na daha önce Argonotlarla birlikte gitmiş olmasına rağmen oyunda ilk kez gittiği söylenir. Ayrıca geleneğe onu bir yılanın sokmasının sebebi, aşk yaşayıp terk ettiği nympha Khyrse'nin intikam almasıdır. Ancak oyunda bundan bahsedilmez, yılanın sokması Filoktetes'in kaderidir.

Filoktetes'i Truva'ya getiren Euripides'in oyununda Odysseus ile Diomedes, Aeschylus'un oyununda sadece Odysseus'tur. Sofokles ise Odysseus ile Neoptolemos'un onu geri getirdiğini anlatır.

Oyun esnasında, Filoktetes Odysseus için "Laertes'in başına kalan Sispyhos dölü" olarak bahsedir. Odysseus'un hilelerinin sebebini Sisyphos'un oğlu olmasına bağlar. Filoktetes, Truva'ya götürülmek istendiğinde, Sisyphos Hades'ten gelirse bunu yapacağını söyler.

I.Stasimon'da koro Zeus, İksion Hera'ya sarkıntılık etti diye onu hızla dönen çembere bağlandığını anlatır.

Oyunda Odysseus'un Truva Savaşı'na istemeyerek katıldığı iki kere anılır. Birincisinde Odysseus kendisi söyler. İkincisinde ise Filoktetes, Odysseus gibi zorunluluktan değil, isteyerek savaşa katıldığını anlatır.

Filoktetes'in yarası kötü koktuğu için temizlik gerektiren ayinleri yapamadıklarını ileri sürerek onu terk ettiklerinden bahsedilir.

Oyun esnasında, Patraklos, Nestor, Antilokhos, Diomedes, Teukros, Aias, Theseus'un oğulları, Thersites ve Lykomedes'in adı geçmektedir.