Deniz mağarası

Bu maddede kaynak listesi bulunmasına karşın metin içi kaynakların yetersizliği nedeniyle bazı bilgilerin hangi kaynaktan alındığı belirsizdir. Lütfen kaynakları uygun biçimde metin içine yerleştirerek maddenin geliştirilmesine yardımcı olun. (Şubat 2020) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin)

Deniz mağarası, kıyı mağarası veya diğer adıyla dalga oyukluğu, deniz ya da göllerdeki dalga hareketleri sonucunda sarp kayalıklarda oluşan mağaralar. Deniz mağaraları, dalgaların doğrudan kayalara çarparak kırıldığı kayalık uçlarında ya da kıyılarda görülürler. Yeraltı suyu, akışı sırasında daha az dirençle karşılaşacağı rotaları, kırık ve çatlaklı bölümleri tercih eder. Karbonik asit içeren yeraltı suyunun bu rotalardaki akışı sırasında devam eden çözünme, milimetre boyutunda başlayıp, zamanla kilometrelerce uzunluğa sahip yeraltı akım kanallarının ve mağaraların oluşmasına neden olur.

Kara mağaraları genellikle kimyasal çözünme süreçleriyle oluşmalarına karşın, deniz mağaraları mekanik aşınma sonucunda oluşurlar. Kıyılardaki zayıf kayaç bölgeleri, dalgaların gücü altında aşınır ve çöker. Ortaya çıkan oyuklar zamanla, her dalganın yarattığı hidrolik basınç nedeniyle giderek büyür. Dalgaların yarattığı basıncın zorlamasıyla zamanla mağaranın tepesinde delik oluşabilir ve zamanla bu hava deliğinden suyun fışkırması ile kayaç üzerindeki basıncın etkisi azalır. Dünyanın en büyük dalga kesimli mağaralarından bazıları Norveç kıyısında bulunur, ancak şu anda mevcut deniz seviyesinden 30,48 metre veya daha fazladır.^[1] Bunlar hala kıyı mağaraları olarak sınıflandırılır. Aksine, Tayland'ın Phang Nga Bay Körfezi gibi yerlerde, kireçtaşından çözelti olarak oluşmuş mağaralar yükselen deniz tarafından sular altındadır ve şimdi genişlemelerinin yeni bir aşamasını temsil eden kıyı erozyonuna maruz kalmaktadırlar.

En iyi bilinen deniz mağaralarından bazıları Avrupa'dadır. İskoçya'daki Staffa adasındaki Fingal Mağarası, sütunlu ve bazalttan oluşan 70 m uzunluğunda geniş bir mağaradır. Capri'nin Mavi Mağarası, daha küçük olmasına rağmen, su altı açıklıklarından geçen ışık, suyunun belirgin ışıldayan kalitesini ön plana çıkartır ve bu özelliği ile ünlüdür. Yunan Adaları da deniz mağaralarının çeşitliliği ve güzelliği ile dikkat çekiyor. İngiltere, İskoçya ve Fransa'da, özellikle Normandiya kıyılarında çok sayıda deniz Mağarası araştırılmıştır. 2013 yılına kadar, bilinen en büyük deniz mağaraları Amerika Birleşik Devletleri'nin Batı kıyısı, Hawaii Adaları ve Shetland Adaları boyunca bulundu. 2013 yılında dünyanın en büyük deniz mağarasının keşfi ve araştırması açıklandı.^[2] Yeni Zelanda'nın Güney Adası'nın Otago kıyısında yer alan Matainaka Mağarası, 1,5 km uzunluğunda dünyanın en geniş Deniz Mağarası olduğu kanıtlanmıştır. Ayrıca 2013'te Crossley, Yeni Zelanda'nın Kuzey Adasındaki Bethells Plajı'ndaki incelemede bir kilometreden biraz fazlaya ulaşan yeni araştırmaya dahil edilen bir kompleksi bildirdi.^[3]

Deniz mağaraları dalga hareketleri sonucu oluşurlar. Bu mağaraların oluşumundaki en önemli faktör erozyondur. Dalgaların kayaçla temas ettiği her yerde meydana gelebilir. Bu mağaraların oluşması için kayacın öncelikle zayıf bir bölge içermesi gerekmektedir (çatlak, yarık vs.) Oluşan bu zayıf bölgelerde ise dalga hareketleri etkili olmaktadır. Dalgalar zayıf noktalarda oluşturdukları yarıkları daha da büyüterek buradaki baskıyı arttırır ve deniz mağaralarını meydana getirir.

Bir Deniz Mağarasının oluşması için, ana kayanın önce zayıf bir bölge içermesi gerekir. Metamorfik veya magmatik kayalarda, bu genellikle Kaliforniya Kanal Adaları'nın mağaralarında olduğu gibi kırıklı bir oluşumdur veya Hawaii'nin Na Pali Sahili Kauai'nin büyük deniz mağaralarında olduğu gibi bir settir.^[4][5] Tortul kayaçlarda, bir yatak-düzlem ayrılması veya farklı sertlikteki tabakalar arasında bir temas gerçekleşebilir. İkincisi, dalgaların andezitik bazalt ve aglomera arasındaki etkileşim gibi California ve Santa Cruz Adası'ndaki mağaralar gibi magmatik kayalarda da ortaya çıkabilir.^[6]

Deniz mağaralarının oluşumunu etkileyen bir diğer faktör de yağmur sularıdır. Topraktan sızan karbonik ve organik asitler yarıklar içinde kayaların zayıflamasına yardımcı olurlar. Böylece deniz mağaralarının oluşumunu hızlandırırlar. Çoğu deniz mağarasının duvarları parça parça kopmalardan dolayı düzensiz ve bodurdur fakat bazı mağaralarda ise duvarlar yuvarlak ve düzgündür. Dünyanın çeşitli yerlerinde görülebilen deniz mağaraları, günümüzde oluşmakta olan kıyı şeritleri ve daha önceden oluşmuş kıyı şeritlerinde bulunmaktadırlar.

Deniz mağaralarındaki yaşam da mağaraların genişlemelerine yardımcı olabilir. Örneğin, denizkestaneleri kayaya girer ve birbirini takip eden nesiller boyunca zeminlerden ve alt duvarlardan önemli ölçüde anakayayı kaldırabilir.

Deniz mağaralarında binlerce canlı yaşamaktadır. Buralarda bulunan küçük mikroorganizmalara ekstremofilik denilmektedir. Anemon, denizyıldızı, sünger,midye ve denizkestanesi gibi sığ su canlıları görülmektedir. Deniz canlıları mağaraların duvar ve zeminlerinde çoğalırlar ve bu canlılar çoğunlukla kördürler. Derin suları olan deniz kabuklarında, küçük leopar köpekbalığı gibi balık türü bulunabilir.

Deniz mağaralarının oluşmasında birçok faktör etkilidir. Kayacın jeolojik yapısı, mağara girişinin değişen deniz koşullarına göre konumu ve zaman, mağaraların boyutunu etkileyen önemli faktörlerdir. Ayrıca yan kayacın türü de önemlidir çünkü bazı mağaralar bazaltlardan bazıları ise tortul kayaçlardan oluşmaktadırlar. Bazalt kayaçlar güçlü kayaçlardır ve yüzeyi daha yavaş aşınırken tortul kayaçlar bazaltlara göre daha hızlı aşınmaktadırlar. Anakaya türü de önemlidir. Batı ABD sahilindeki ve Hawaii'deki büyük deniz mağaralarının çoğu bazalttandır,^[7] tortul kayaya kıyasla daha güçlü bir anakayadır. Bazaltik mağaralar, yüzeyinin nispeten yavaş aşındığı kayalıklara çok fazla nüfuz edebilir. Bununla birlikte, dünyanın en büyük deniz mağarası, Caversham Sandstone (Barth, 2013) çökmüş ve hangi konak kayaların büyük deniz mağaraları oluşturabileceği konusundaki anlayışımızı değiştirmiştir.

Ayrıca jeolojik ölçekte meydana gelen küresel iklim değişiklikleri ve deniz seviyesinde meydana getirdiği değişikliklerde deniz mağaralarının oluşumunda etkili olmuştur. Örneğin, yaklaşık 2,5 milyon yıl önce başlayan Pleistosen zamanında görülen sıralı buzul çağları deniz seviyesini yaklaşık 200 metre kadar düşürmüştür. Böylelikle deniz tabanında bulunan deniz mağaraları gün yüzüne çıkmıştır. Bu durumun aksine ise yaklaşık 12.000 yıldan beri deniz seviyesinin yükselmesiyle tamamen deniz altında kalmış birçok deniz mağarası da bulunmaktadır. Bu duruma örnek olarak da California Channel Adalarında bulunan deniz mağaraları örnek verilebilir. Norveç kıyısında şimdi deniz seviyesinden 30 m yüksekte veya daha fazla yükselen büyük deniz mağaraları vardır. Bunların en büyüğü olan tortulu deniz mağarası (340 m uzunluğunda Osen'de Halvikshulen), en az bir milyon yıllık bir süreçte oluştuğu görülmektedir.^[8] Dünyanın en uzun dalga harekerleri sonucu oluşan mağarası olabilir. Hacim bakımından en büyük mağara, 221.494 m³ ile Yeni Zelanda'nın Poor Knights Adası'ndaki Rikoriko Mağarasıdır.^[9]

Son olarak, daha büyük mağaralar daha karmaşık olma eğilimindedir. Deniz mağaralarının büyük bir kısmı tek bir geçit veya odadan oluşmaktadır. Faylarda oluşanlar, kanyon benzeri veya çok düz açılı geçitlere sahip olma eğilimindedir. Santa Cruz Adası'ndaki Seal Kanyon Mağarası'nda giriş ışığı, girişten 189 m uzakta olan mağaranın arka kısmından hala görülebilir durumdadır. Buna karşılık, yatay yatak düzlemleri boyunca oluşan mağaralar, daha düşük tavan yükseklikleri ile daha geniş olma eğilimindedir. Bazı bölgelerde, deniz mağaraları, bölgesel yükselme ile aktif deniz mağarası bölgesinin üzerine kaldırılmış kuru üst seviyelere (tabakalara) sahip olabilir. Deniz mağaraları, çoğu zaman zayıflık bölgelerinin - sıklıkla kırıklıkların - birleştiği bölgelerde şaşırtıcı derecede karmaşık olabilir. Anacapa Adası'ndaki (California) Yeraltı Mezarları Mağarasında en az altı kırıkla kesişir.^[10] Kaliforniya Kanal Adaları'nın birçok mağarasında, uzun yarıklar geçitlerle ileride büyük odalara açılır. Bu, her zaman girişi mağara içi boyunca neredeyse dik olarak geçen ikinci bir fayın diğeriyle kesişmesiyle ilişkilendirilir. Mağaraların birden fazla girişi olduğunda, daha fazla dalga hareketine maruz kalırlar ve bu nedenle nispeten daha hızlı büyüyebilirler. Shetland Adaları'nda Papa Stour kıyılarında bir adacık olan Fogla Skerry'nin altında olağanüstü büyük bir mağara var.^[11] Araştırma yapılmamış olsa da, tahminler geçidin yaklaşık 500 m olduğu yöndedir. Yeni Zelanda'daki Matainaka Mağarası, dalgaların girebileceği 12 ayrı girişe ve kesişen geçitlerin oluştuğu çok sayıda kola sahiptir.

1. Dünyanın en uzun ve en büyük deniz mağarası Yeni Zelanda'nın Güney Adasında Otago kıyısındaki Matainaka Mağarasıdır. Mağaranın uzunluğu 5.051 metre olarak hesaplanmıştır. Bu mağara uzunluk olarak en büyük mağara olsa da hacimce en büyük mağara değildir. Mağara kumtaşından oluşmaktadır ve mağarada birçok kırık ve sayısız geçitler mevcuttur.
2. Dünyada uzunluğu bakımından ikinci sırada yer alan diğer mağara Matainaka mağarasının komşusu olan Mor Katedral'dir. Uzunluğu 1.325 metredir. Duvarlarında gelgitlere maruz kalan mor renkli algler vardır. Komşusu Matainaka'nın aksine tek bir girişi olan bir mağaradır.
3. Sea Lion Mağaraları ise dünyanın en uzun üçüncü deniz mağaralarıdır. Floransa'da bulunan mağaranın uzunluğu 1.315 metredir.
4. Dünyanın dördüncü en uzun mağarası Kaliforniya'nın Santa Cruz'daki Boyalı Mağarası'dır. Mağaranın uzunluğu 1.227 metredir.
5. Dünyadaki en büyük deniz mağaralarından beşincisi ise 1.155 metre uzunlukla Kauai'nın Na Pali sahilindeki Waiahuakuadır. Bu mağara ayrıca Kutsal Su Mağarası olarak da bilinir.

1. Türkiye'de uzunluğu bakımından birinci sırada yer alan en büyük deniz mağarası, Antalya'da bulunan Derya Mağarası'dır. Mağaranın uzunluğu 124 metredir.
2. İkinci bilinen en büyük mağara Konya'da Göksu Vadisi üzerinde bulunan Yerköprü Mağarasıdır. Mağaranın uzunluğu 124 metredir.
3. Üçüncü sırada ise Antalya'da bulunan Konakaltı Mağarası yer alır. Mağaranın uzunluğu 60 metredir.

Atıflar

Kitaplar

• Bunnell, D. (1988). Sea Caves of Santa Cruz Island. Santa Barbara, CA: McNally and Loftin. 
• Bunnell, D. (1993). Sea Caves of Anacapa Island. Santa Barbara, CA: McNally and Loftin. 
• Bunnell, D. (2004). "Littoral Caves". Gunn, J. (Ed.). Encyclopedia of Caves and Karst. New York: Fitzroy Dearborn. ISBN 1-57958-399-7. 
• Hansom J.D. (2003). "Papa Stour, Shetland". May, V.J., Hansom, J.D. (Ed.). Coastal Geomorphology of Great Britain. Geological Conservation Review Series. 28. Joint Nature Conservancy Committee, UK. KB1 bakım: Birden fazla ad: editör listesi (link)
• Moore, D.G. (1954). "Origin and development of sea caves". National Speleological Society Bulletin. Cilt 16. ss. 71-76. 
• Sjöberg, Rabbe (1988). "Coastal Caves Indicating Preglacial Morphology in Norway". Cave Science, The Transactions of the British Cave Research Association. 15 (3). ss. 99-103. 
• Dipova, N., (2007), Yamaç Kenarı Mağaralarının Kıyı Falezi Duyarsızlığına Etkileri, VI. Kıyı Mühendisliği Ulusal Sempozyumu, 25-28 Ekim 2007, İzmir, Bildiriler Kitabı, sayfa 335-342.

Wikimedia Commons'ta Deniz mağarası ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Fotoğraflar ve Deniz Mağaraları hakkında ek bilgi28 Eylül 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Deniz Mağaralarında canlı yaşamı hakkında bilgi6 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Deniz Mağaralarının oluşumu hakkında ek bilgi9 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Türkiye'deki en büyük deniz mağaraları hakkında ek bilgi6 Mayıs 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.