[go: up one dir, main page]
İçeriğe atla

Gilaburu

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Gilaburu
Bitki ve meyvesi
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem: Plantae
Şube: Tracheophyta
Sınıf: Magnoliopsida
Takım: Dipsacales
Familya: Adoxaceae
Cins: Viburnum
Tür: V. opulus
İkili adlandırma
Viburnum opulus
Meyveler
Yakın çekimde meyveler

Gilaburu[1] veya bilimsel adıyla Viburnum opulus; Caprifoliaceae familyasına mensup; Avrupa, Kuzey Afrika ve Orta Asya'ya özgü çiçekli bir bitki türüdür.[2]

Filogenetik

[değiştir | kaynağı değiştir]

Gilaburu, 160-170 tür içeren Viburnum cinsinin bir üyesidir. Bu cins içinde, yaklaşık 5 tür içeren Opulus alt bölümünde sınıflandırılır. Filogenetik analizler bu türler arasındaki ilişkileri şu şekilde önermektedir:

 

klad Sambucina, Lobata, Coriacea ve Succodontotinus bölümlerini içerir

 
Opulus sect.
 
 

V. edule — Kanada ve ABD'nin üst kesimleri

 
 

V. koreanum— Çin, Kore

 
 
 
 
 

V. sargentii — Kuzey Doğu Asya

 
 

V. opulus

 
 
 

V. trilobum — Kuzey Amerika'nın kuzeyi

 
 
 

Tavsif

[değiştir | kaynağı değiştir]
Çiçekler (solda) ve meyve

Viburnum opulus 4–5 m boya erişebilen ve kışın yaprak döken bir çalıdır. Yapraklar karşılıklı, üç loblu, 5–10 cm uzunluğunda ve geniş, yuvarlak tabanlı ve kabaca tırtıklı kenarlıdır; yüzeysel olarak bazı akçaağaçların yapraklarına benzerler, en ayırt edici özellikleri, biraz buruşuk yüzeyleri ve baskılı yaprak damarlarıdır. Yaprakların tomurcukları kapak şeklinde yeşil renkli pullarla birlikte bulunur.

Hermafrodit çiçekler beyazdır, sapların tepesinde 4–11 cm çapında korimbuslarda üretilir; her korimbus, küçük (5 mm), verimli çiçeklerin merkezini çevreleyen, göze çarpan yaprakları olan, 1.5–2 cm çapında, dış steril çiçeklerden oluşan bir halka içerir; çiçekler yaz başında üretilir ve böcekler tarafından tozlaşır. Meyve, tek bir tohum içeren, 7–10 mm çapında, küresel parlak kırmızı bir drupadır. Tohumlar kuşlar aracılığıyla yayılır.

Kültivasyon

[değiştir | kaynağı değiştir]
'Roseum', syn. 'Kartopu'
Viburnum opulus meyveleri Novosibirsk, Sibirya, Rusya

Viburnum opulus çiçeklerinden ve meyvelerinden dolayı süs bitkisi olarak yetiştirilir, çoğu toprak türünü iyi tolere etmesine rağmen, nemli, orta derecede alkali topraklarda en iyi şekilde büyür. Bazı kültivarlar (Roseum (syn. Kartopu) gibi) çiçekleri küre şeklinde, büyükçe ve tekli oldukları için özellikle seçilmiştir. Viburnum cinsinin kendisi de dahil kartopu çalısı olarak adlandırılan başka bitkiler de olduğu için bu konuda bir karışıklık vardır.

Çalı aynı zamanda çit çalılarının, örtü bitkilerinin bir bileşeni olarak ve kendine özgü bölgelerdeki diğer doğal plantasyonun bir parçası olarak yetiştirilmektedir. Kuzey Amerika'da "European cranberrybush" adıyla natüralize edilmiştir.

Kültivarlar: 'Notcutt's Variety',[3] 'Roseum'[4] ve sarı meyveli 'Xanthocarpum'[5] Kraliyet Bahçıvanlık Derneği'nin Bahçe Başarı Ödülü'nü kazanmıştır.[6]

Kullanımı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Meyve çok asitli tadından ötürü az miktarda yenerek tüketilebilir; jöle yapımında kullanılabilir. Ancak hafif derecede toksiktir ve çok miktarda yenildiğinde kusma veya ishale neden olabilir.[7]

Kabuğu düz kaslardaki gerginliği azaltarak krampları çözebilir. Bu tür kas gerginliğini gidermek, çoğunlukla kadınların âdet kramplarını hafifletmekle ilişkilendirilir. Aynı zamanda hamilelik sırasındaki kramplar veya ağrı ve genel kas krampları için de kullanılabilir.[8]

Kültürde yeri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Doğu Slav kültürlerinde Viburnum opulus veya kalyna genellikle genç bir bayanın güzelliğini temsil eder.

Viburnum, Ukrayna folklörunde; şarkılarında, süslemelerinde, şiirlerinde, nakışlarında yer alır. Sembolik kökenleri bin yıllık Slav paganizmine kadar izlenebilir. Bir efsaneye göre, kalyna, Ateş Üçlemesi olarak adlandırılan Evrenin doğuşuyla ilişkilendirilmiştir: Güneş, Ay ve Yıldız.[9][10] Meyveleri kişinin evini ve anavatanını, kanını ve aile köklerini sembolize eder. Kalyna genellikle Ukrayna nakışlarında tasvir edilir; geleneksel giysilerde ve gömleklerde. Slav paganizminde kalyna, Ukrayna dilinde yapılan iyi bir kafiyeyle genç bir bayanın güzelliğini de temsil eder: ka-ly-na - div-chy-na.[11][12][13] Chervona Kalyna şarkısı, Ukrainian Sich Riflemen ve Ukrayna İsyan Ordusu'nun marşıydı ve bir meyve kümesi bugün Ukrayna Ordusu'nun bir nişanında yer alır.

Viburnum opulus (kalina) aynı zamanda Rusya'nın ulusal sembollerinden biridir.[14][15] Rusya'da Viburnum meyvesine kalina (калина) denir ve ulusal bir sembol olarak kabul edilir. Kalina, Rusçada "kızarmak" anlamına gelen kalit veya raskalyat'tan türetilmiştir. Böğürtlenlerin kırmızı ateşli rengi Rus kültüründe güzelliği temsil eder ve tatlı ahududu ile birlikte güzel bir bakirenin tutkulu aşkını sembolize eder, çünkü böğürtlenler Rusya'da her zaman erotik bir sembol olmuştur.[15]:149 Kırmızı meyvenin acı tarafı da Rus halk kültüründe aşk ayrılığını simgelemektedir.[16] Rus şarkısı Kalinka'nın adı Kalina'nın küçüğüdür. Viburnum opulus, Khokhloma adı verilen Rus ulusal süs ahşap boyama el sanatı tarzının da önemli bir simgesidir.

Doğu Slav kültüründen etkilenen Rumence'de Viburnum opulus'a călin denir. Călin ayrıca hem belirli bir ad hem de soyadı olarak kullanılır.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Aksoy, N. (2012). Viburnum. Şu sitede: Bizimbitkiler (2013). <http://www.bizimbitkiler.org.tr>, [er. tar.: 26 08 2021].
  2. ^ RHS A-Z encyclopedia of garden plants. United Kingdom: Dorling Kindersley. 2008. s. 1136. ISBN 978-1405332965. 
  3. ^ "RHS Plant Selector - Viburnum opulus 'Notcutt's Variety'". 18 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2019. 
  4. ^ "RHS Plant Selector - Viburnum opulus 'Roseum'". RHS. 26 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2021. 
  5. ^ "RHS Plant Selector - Viburnum opulus 'Xanthocarpum'". RHS. 26 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2021. 
  6. ^ "AGM Plants - Ornamental" (PDF). Royal Horticultural Society. July 2017. s. 107. 5 Ocak 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2019. 
  7. ^ "Plant Database Search". www.pfaf.org. 26 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  8. ^ "Cramp Bark: Uses, Side Effects, Interactions, Dosage, and Warning". www.webmd.com. 26 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2021. 
  9. ^ Lady of Prykarpattia 7 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Ukraynaca)
  10. ^ Ukrainian embroidery 13 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Ukraynaca)
  11. ^ Doctor Bozhko, Agrarian Sciences. Trees in culture by folk. 4 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Ukraynaca)
  12. ^ Doctor Kuzmenko, Philological Sciences. The symbolics of guilder rose in Ukrainian songs of the 20th century national liberating movements. 4 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
  13. ^ darpoj (17 Temmuz 2007). "a kalyna ne verba-live(Natalka Karpa)". 18 Kasım 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi – YouTube vasıtasıyla. 
  14. ^ Peacebuilding with Women in Ukraine: Using Narrative to Envision a Common Future 26 Ağustos 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by Maureen Flaherty, Lexington Books, 2012, 0739174045 (page 172)
  15. ^ a b Prokhorov, Vadim (2002). Russian folk songs : musical genres and history. Lanham, Md.: Scarecrow Press. ISBN 0810841274. OCLC 47208585. 
  16. ^ MacLaury, Robert E.; Paramei, Galina V.; Dedrick, Don (2007). Anthropology of color interdisciplinary multilevel modeling. J. Benjamins Pub. Co. ss. 418. ISBN 9789027232434. OCLC 928983471. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Gilaburu ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
Vikitür'de konuyla ilgili taksonomik bilgiler bulunur:
  1. Blamey, M. & Grey-Wilson, C. (1989). Flora of Britain and Northern Europe. Hodder & Stoughton.
  2. Huxley, A., ed. (1992). New RHS Dictionary of Gardening. Macmillan.
  3. Flora Europaea: Viburnum opulus 6 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  4. Plants for a Future: Viburnum opulus
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Gilaburu&oldid=34176317" sayfasından alınmıştır