Gizem Treni

Gizem Treni

Mystery Train
"Gizem Treni" (Mystery Train) filminin Fransa'da basılmış sinema afişlerinden biri.
Yönetmen	Jim Jarmusch
Yapımcı	Jim Stark
Senarist	Jim Jarmusch
Oyuncular	Youki Kudoh Masatoshi Nagase Screamin' Jay Hawkins Cinqué Lee Nicoletta Braschi Elizabeth Bracco Rick Aviles Joe Strummer Steve Buscemi Tom Noonan
Müzik	John Lurie
Görüntü yönetmeni	Robby Müller
Kurgu	Melody London
Stüdyo	JVC Entertainment Networks Mystery Train
Dağıtıcı	Orion Classics
Cinsi	Sinema filmi
Türü	Kara komedi, dram, suç, kült, bağımsız
Renk	Renkli
Yapım yılı	1989, ABD Japonya ortak yapımı
Çıkış tarih(ler)i	Mayıs 1989, Cannes Film Festivali, Fransa Nisan 1990 9. İstanbul Film Festivali, Türkiye
Süre	110 dakika
Dil	İngilizce, Japonca, İtalyanca
Bütçe	2.800.000 $
Hasılat	1.541.518 $
Diğer adları	Gizem Treni (Türkiye) Mystery train - martedì notte a Memphis (İtalya) One Night in Memphis (ABD, senaryo adı)

Gizem Treni, 1989 ABD, Japonya ortak yapımı bağımsız kült filmdir. Özgün adı Mystery Train olan film Türkiye'de Nisan 1990'da 9. Uluslararası İstanbul Film Festivali'nde, Nisan 1996'da da 15. Uluslararası İstanbul Film Festivali'nde gösterildi.^[1][2]

Bağımsız sinemanın öncü yönetmeni Jim Jarmusch'un senaryosunu yazıp yönettiği bu kara komedide Ankara doğumlu İngiliz müzisyen Joe Strummer'dan Amerikalı aktör Steve Buscemi'ye, İtalyan aktris Nicoletta Braschi'den Amerikalı stand-upçı aktör Rick Aviles'e kadar değişik ülkelerden onlarca farklı oyuncu/sanatçı rol almıştır. Radyo DJi rolünde Tom Waits'in de sesiyle katkıda bulunduğu filmin müziklerini daha önce de Jarmusch'la çalışmış olan John Lurie yapmış, renkli görüntülerini ise Wim Wenders'in gedikli görüntü yönetmeni Robby Müller çekmiştir.

Çekimleri tamamen Memphis, Tennessee'de gerçekleştirilen filmde birbirleri ile bağlantılı üç farklı hikâye anlatılmaktadır. Bu açıdan "Gizem Treni" antolojik bir filmdir. Rock and Roll'un kralı olarak da anılan Elvis Presley'in yaşadığı ve öldüğü kent olan Memphis, aynı zamanda Rock'n Roll'a hayat veren "Sun" plak şirketinin kurulduğu yer ve Rockabilly müzik türünün anavatanıdır. Bu kent aynı zamanda kendine has kültürü, baygın ritimleri olan egzotik müziğiyle dünyanın dört bir yanından türün müzikseverlerini kendisine çeken bir cazibe merkezidir. Film adını 1953 tarihli "Mystery Train" adlı Rockabilly şarkıdan almıştır. "Sun" plak şirketinin plaklarını bastığı bu şarkı filmde hem Junior Parker hem de Elvis Presley'in yorumlarıyla işitilir. Film aslında Elvis Presley efsanesine bir selâm duruşudur.

Yabancıların gözünden Amerika'yı anlatan bu nükteli filmde, Memphis'te salaş bir otel ve Elvis Presley'in ruhuyla bağlantısı olan üç hikâye anlatılmaktadır. 1950'lerin Amerikasına ve o devrin rock müziğine takıntılı Japon çift Jun ve Mitsuko (Masatoshi Nagase, Youki Kudoh), Elvis'in ruhuyla teselli bulacağına inanan dul bir İtalyan kadın Luisa (Nicoletta Braschi) ve meteliksiz yoldaşı Dee Dee (Elizabeth Bracco) ve bir de İngiltere'den gelen müzik meraklısı ikinci sınıf bir üçkağıtçı olan Elvis lakaplı Johnny (Joe Strummer)'nin yolları Memphis'te üçüncü sınıf bir otelde birleşir. Elvis'e birçok referansın yapıldığı ve tek bir gün ve gecede geçen bu hikâyelerin başlıkları sırasıyla: Yokohamadan Çok Uzaklarda, Bir Hayalet ve Boşlukta Kayboluş' tur.

İlk gösteriminin yapıldığı Cannes Film Festivali'nin büyük ödülü olan Altın Palmiye'ye aday gösterilen film, aynı yarışmada "en iyi sanatsal katkı" ödülüne layık görüldü.^[3]

1. Hikâye: Yokohamadan Çok Uzaklarda
Japonya'nın Yokohama şehrinden yola çıkmış genç Japon çift Mitzuko (Youki Kudoh) ve Jun (Masatoshi Nagase)'un bindikleri tren ABD'nin Tennessee eyaletindeki Memphis şehrine girmek üzeredir. 1950'li yılların Amerikasının müziği ve kültürü ile büyülenmiş bu ikili hayranı oldukları Rock'n Roll müziğinin ve başta Elvis Presley olmak üzere bu tür müziği yaratan ve yücelten insanların memleketi olan bu kente bir tür 'hac ziyareti' yapmaktadırlar. Burada, taptıkları sanatçıların yürüdükleri yerlerde yürüyecekler, onlarla aynı havayı soluyacaklardır. Daha kente ayak basar basmaz ayaklarının tozuyla ve ellerinde bavulları olduğu halde "Sun" plak stüdyosuna giderler. Rockabilly denen müzik türünün doğduğu yer olan ve Elvis'in de ilk plaklarının kaydedildiği bu küçük ve köhne kayıt stüdyosu artık bir müze haline getirilmiştir. Japon çiftten erkek olanı (Jun) hiç İngilizce bilmez, kızın İngilizcesi ise çok yetersizdir. Müze mihmandarının birçok Amerikalının bile anlamayacağı güneyli aksanıyla hızlı hızlı anlattıklarından hiçbir şey anlamazlar. Oradan da hiç vakit kaybetmeden Elvis Presley'in içinde yaşadığı ve öldükten sonra da gömüldüğü Graceland adı verilen müze-eve giderler. Arka planda hep Elvis'in filmle aynı adı taşıyan "Mystery Train" şarkısı işitilir. Eski ve yıkık dökük şehir, demode ve bakımsız istasyon binası onların gözüne muhteşem gözükmektedir. Geceyi geçirmek için için geldikleri "Arcade" adlı köhne otelin siyahi resepsiyonisti (Screamin' Jay Hawkins) ve siyahi bellboy (Cinque Lee), Tom Waits'in sunucusu olduğu gece radyosunu dinleyip geyik muhabbeti yapmaktadırlar. Odalarına çekilen çiftten Mitzuko Elvis hayranı iken, Jun sıkı bir Carl Perkins hayranıdır, bu nedenle sık sık tartışırlar. Odalarının duvarlarında asılı Elvis resminin altında, 'Kral'ın seslendirdiği Blue Moon" şarkısını radyodan dinleyerek sevişirler. Pencereden uzaktan geçen bir trene bakarken bu kente gelmekle ne kadar iyi bir iş yaptıklarını konuşurlar. Bu sırada duydukları bir silah sesiyle gerçek dünyaya dönerler ve ikinci hikâye başlar.

2. Hikâye: Bir Hayalet
Varlıklı bir kadın olan İtalyan Luisa (Nicoletta Braschi) ABD'de balayındayken aniden ölen kocasının cenazesini Roma'ya geri götürmektedir. Roma uçağı beklenmedik bir şekilde Memphis'te aktarma yapmaya kalkınca istemeden bu kentte kalmıştır. Bir lokantada yemek yerken ürkütücü görünümlü meczup bir adam (Tom Noonan) Luisa'ya Elvis'le ilgili gizemli bir hayalet hikâyesi anlatmış ve onu ürkütmeyi başarmıştır. Luisa kendisine askıntı olmaya başlayan bu adama para vermesine rağmen ondan kurtulamayınca önüne çıkan ilk otel olan "Arcade Otel"'e kapağı atar. Odasını o esnada parası olmadığı için otelden kovulmakta olan Memphisli meteliksiz ve geveze bir kız olan Dee Dee (Elizabeth Bracco) ile paylaşmayı kabul eder. Dee Dee, erkek arkadaşı Johnny (Joe Strummer)'den kaçmaktadır. Aslen bir İngiliz olan Johnny'ye siyahi arkadaşları punk saç stilinden ötürü 'Elvis' lakabını vermişlerdir. Dee Dee, Natchez'e bir kız arkadaşının yanına gidip orada bir güzellik salonunda çalışmayı ummaktadır. O gece 'Kral Elvis'in hayaleti Luisa'ya gözükür. Luisa o kadar şaşırmıştır ki bu tuhaf durumdan oda arkadaşına bahsedemez bile. Luisa ve Dee Dee sabah odadan ayrılırken bir silah sesi işitirler.

3. Hikâye: Boşlukta Kayboluş
İşini kaybeden ve sevgilisi Dee Dee tarafından da terkedilen Johnny kendini içkiye vermiştir. Johnny siyahların gittiği bir barda iyice sarhoş olup silahıyla oynamaya başlayınca, barmen Johnny'nin arkadaşı Will Robinson (Rick Aviles)'u ve berberlik yapan kayınbiraderi Charlie (Steve Buscemi)'yi onu alıp götürmeleri için çağırır (Johhny herkese Dee Dee ile evlendikleri yalanını söylemiş olduğu için Dee Dee'nin erkek kardeşi Charlie'den filmde hep kayınbirader olarak bahsedilmektedir). Üçü birden, Will'in hurda pikabıyla boş sokaklarda içki içip dolaşırlarken Johnny ani bir kararla bir içki dükkânınına girer ve burada zenci arkadaşına hakaret eden beyaz tezgâhtarı vurur. Üç sarhoş, Will'in kayınbiraderinin resepsiyonisti olduğu "Arcade Oteli"'ne sığınırlar. İlk iki hikâyenin sonunda duyulan silah sesi bu üçlünün odasından gelmiştir. Charlie, Johnny'nin tabancayla intihar girişimine engel olmuştur ama bu arada bacağından yaralanmıştır. Bu 3. bölüm adını ABD'de 1965-1968 yılları arasında yayına verilen "Lost in Space" adlı uzay-komedi dizisinden almıştır.

Sonunda Mitzuko ve Jun kültür turlarına eyaletin diğer şehirlerinde devam etmek üzere trene binerler. Aynı trene Dee Dee de binmiştir (Dee Dee Japon çifte "Bu tren Natches'e mi gidiyor" diye sorunca, sigara yakmak için ateş (Natchez-Matches) istediğini sanan Jun hemen Zippo çakmağına davranır). Luisa Roma uçağına kıl payı yetişir. Üç kafadar ise bacağından yaralı arkadaşlarını tedavi ettirmek üzere başka bir kente doğru pikapla yola çıkarlar.

Film boyunca müzikler yerel bir radyo istasyonunun yayınından işitilir. Radyo'nun DJ'i (Tom Waits) Rockabilly müzik türüne ait ünlü şarkıları başta Elvis Presley olmak üzere türün önemli şarkıcılarının yorumlarıyla sunar. Müziklerini John Lurie'nin yaptığı filmde işitilen parçalar şunlardır:

1. "Mystery Train" - Yorumlayan: Elvis Presley
2. "Mystery Train" - Yorumlayan: Junior Parker
3. "Blue Moon" - Yorumlayan: Elvis Presley
4. "Domino" - Yorumlayan: Roy Orbison
5. "The Memphis Train" - Yorumlayan: Rufus Thomas
6. "Get Your Money Where You Spend Your Time" - Yorumlayan: Bobby Blue Band
7. "Pain in my Heart" - Yorumlayan: Otis Redding
8. "Soul Finger" - Yorumlayan: The Bar-Kays

• IMDb'de Gizem Treni
• allmovie.com'da "Mystery Train" 22 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Filmin çeşitli afişleri 6 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Roger Ebert'in eleştirisi 4 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)