[go: up one dir, main page]
İçeriğe atla

Biyolojik kural

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Mammuthus exilis, Foster kuralının bir durumu olan ada cüceleşmesine bir örnektir. Sıradışı küçük boyutları yaşadığı adanın sınırlı kaynaklarına bir adaptasyondur.

Biyolojik kural ya da biyolojik kanun, canlılarda görülen örüntüleri tanımlamak için formüle edilmiş, genelleştirilmiş ilkeler ve kanunlardır. Biyolojik kurallar, dünya üzerinde bitki ve hayvan türlerinin ekolojisi ve biyocoğrafi dağılımları hakkında karmaşık fenomenlerin ya da dikkati çeken gözlemlerin kısa ve öz ama geniş çaplı olarak uygulanabilecek şekilde geliştirilir. Ekoloji ve biyocoğrafyada görülen bu tür düzenlilikler genellikle bunu ilk olarak tanımlayan biyologların adıyla anılır.[1][2]

Biyoloji biliminin ortaya çıkışından beri biyologlar gözlemsel verilerde ortaya çıkan düzenlilikleri açıklamaya çalıştı. Aristoteles, biyoloji ile ilgili metinlerinde günümüzde karasal plasentalı memeliler olarak adlandırılan canlı doğum yapan tetrapodlar arasındaki farkları düzenleyen kuralların çıkarsamasını yaptı. Ortaya koyduğu kurallar arasında yavru sayısının erişkin vücut kütlesi arttıkça azaldığı, yaşam süresinin gebelik süresi ve vücut kütlesi ile arttığı ve fekonditenin yaşam süresi ile azaldığı sayılabilir. Örneğin filler farelerden daha az sayıda yavru sahibi olurlar ama yaşam süreleri ile gebelik süreleri uzundur.[3] Kurallar doğanın ilk bilimsel ölçümlerinden elde edilen özetlenmiş bilgi birikimi gibidir ve sonraki gözlemleri tahmin etmek için bilimsel model olarak kullanılabilir. Modern zamanların ilk biyolojik kuralları arasında 1828'de Karl Ernst von Baer tarafından tanımlanan embriyonik gelişim[4] ile Constantin Wilhelm Lambert Gloger tarafından 1833'te tanımlanan hayvan pigmentasyonu[5] sayılabilir. Biyocoğrafyacılar arasında genel kuralların yararı konusunda biraz kuşkuculuk mevcuttur. Örneğin J.C. Briggs, 1987'de yayımlanan Biogeography and Plate Tectonics (Biocoğrafya ve Levha Tektoniği) adlı kitabında Willi Henrig'in kladistik üzerine olan kurallarının "genel olarak yararlı olduğu" ama progresyon kuralının "şüpheli" olduğu yorumunu yapmıştır.[6]

Biyolojik kurallar listesi

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Allen kuralı endoterm hayvanlarda vücut şekli ve oranlarının iklimsel sıcaklıklarla değiştiğini, soğuk iklimlerde ısı kaybını minimize etmek için açıkta kalan yüzey alanının minimize edildiğini buna karşın ise sıcak iklimlerde ısı kaybını maksimize etmek için açıkta kalan yüzey alanının maksimize edildiğini belirtir. Kuralın adı bu tanımlamayı 1877'de yapan Joel Asaph Allen'den gelir.[7][8]
  • Bateson kuralı bir böceğin bacak yuvasından fazladan bir bacak çıkması gibi durumlarda fazladan bacakların komşusu ile ayna simetrisine sahip olduğunu belirtir. Kuralın adı bu gözlemi 1894 yılında yapan genetiğin öncülerinden William Bateson'ın adından gelir. Bu ayna simetrisi bacak-bacak arayüzünde konumsal sinyallerin sızmasıyla ve böylece bacağın polaritesinin ters çevrilmesiyle oluşuyor gibi gözükmektedir.[9]
  • Bergmann kuralı geniş dağılımı olan taksonomik kladlarda daha büyük popülasyonların ve türlerin daha soğuk ortamlarda, daha küçük olanların ise daha sıcak ortamlarda bulunduğunu belirtir. İstisnaları olmak kaydıyla memeliler ve kuşların çoğuna uygulanır. Adı, kuralın tanımlamasını 1847 yılında yapan Carl Bergmann'dan gelir.[10][11][12][13][14]
  • Cope kuralı hayvan popülasyon soylarının evrimsel zaman geçtikçe vücut boyutlarını büyütmeye meyilli olduğunu belirtir. Kuralın adı paleontolog Edward Drinker Cope'un adından gelir.[15][16]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Jørgensen, Sven Erik (2002). "Explanation of ecological rules and observation by application of ecosystem theory and ecological models". Ecological Modelling. 158 (3). ss. 241-248. doi:10.1016/S0304-3800(02)00236-3. 
  2. ^ Allee, W.C.; Schmidt, K.P. (1951). Ecological Animal Geography. Joh Wiley & sons. ss. 457, 460-472. 
  3. ^ Leroi, Armand Marie (2014). The Lagoon: How Aristotle Invented Science. Bloomsbury. s. 408. ISBN 978-1-4088-3622-4. 
  4. ^ Lovtrup, Soren (1978). "On von Baerian and Haeckelian Recapitulation". Systematic Zoology. 27 (3). ss. 348-352. doi:10.2307/2412887. JSTOR 2412887. 
  5. ^ Gloger, Constantin Wilhelm Lambert (1833). "5. Abänderungsweise der einzelnen, einer Veränderung durch das Klima unterworfenen Farben". Das Abändern der Vögel durch Einfluss des Klimas [İklimin Etkisiyle Kuşların Evrimi] (Almanca). Breslau: August Schulz. ss. 11-24. ISBN 978-3-8364-2744-9. OCLC 166097356. 27 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2020. 
  6. ^ Briggs, J.C. (1987). Biogeography and Plate Tectonics. Elsevier. s. 11. ISBN 978-0-08-086851-6. 27 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2020. 
  7. ^ Allen, Joel Asaph (1877). "The influence of Physical conditions in the genesis of species". Radical Review. Cilt 1. ss. 108-140. 20 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2020. 
  8. ^ Lopez, Barry Holstun (1986). Arctic Dreams: Imagination and Desire in a Northern Landscape. Scribner. ISBN 978-0-684-18578-1. 10 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2020. 
  9. ^ Held, Lewis I.; Sessions, Stanley K. (2019). "Reflections on Bateson's rule: Solving an old riddle about why extra legs are mirror‐symmetric". Journal of Experimental Zoology Part B: Molecular and Developmental Evolution. 332 (7). ss. 219-237. doi:10.1002/jez.b.22910. ISSN 1552-5007. PMID 31613418. 
  10. ^ Olalla-Tárraga, Miguel Á.; Rodríguez, Miguel Á.; Hawkins, Bradford A. (2006). "Broad-scale patterns of body size in squamate reptiles of Europe and North America". Journal of Biogeography. 33 (5). ss. 781-793. doi:10.1111/j.1365-2699.2006.01435.x. 30 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2020. 
  11. ^ Timofeev, S. F. (2001). "Bergmann's Principle and Deep-Water Gigantism in Marine Crustaceans". Biology Bulletin (Russian Version, Izvestiya Akademii Nauk, Seriya Biologicheskaya). 28 (6). ss. 646-650 (Russian version, 764-768). doi:10.1023/A:1012336823275. 
  12. ^ Meiri, S.; Dayan, T. (20 Mart 2003). "On the validity of Bergmann's rule". Journal of Biogeography. 30 (3). ss. 331-351. doi:10.1046/j.1365-2699.2003.00837.x. 
  13. ^ Ashton, Kyle G.; Tracy, Mark C.; Queiroz, Alan de (Ekim 2000). "Is Bergmann's Rule Valid for Mammals?". The American Naturalist. 156 (4). ss. 390-415. doi:10.1086/303400. JSTOR 10.1086/303400. PMID 29592141. 
  14. ^ Millien, Virginie; Lyons, S. Kathleen; Olson, Link (23 Mayıs 2006). "Ecotypic variation in the context of global climate change: Revisiting the rules". Ecology Letters. 9 (7). ss. 853-869. doi:10.1111/j.1461-0248.2006.00928.x. PMID 16796576. 
  15. ^ Rensch, B. (Eylül 1948). "Histological Changes Correlated with Evolutionary Changes of Body Size". Evolution. 2 (3). ss. 218-230. doi:10.2307/2405381. JSTOR 2405381. 
  16. ^ Stanley, S. M. (Mart 1973). "An Explanation for Cope's Rule". Evolution. 27 (1). ss. 1-26. doi:10.2307/2407115. JSTOR 2407115. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Biyolojik_kural&oldid=33921955" sayfasından alınmıştır