Boylam
Boylam, başlangıç meridyeninin doğusundaki veya batısındaki herhangi bir noktanın açısal mesafesi.[1][2] Boylam anlamında tul derecesi,[3] tul dairesi[4] ve uzunluk dairesi[5][6] sözleri de kayıtlıdır. Boylamlar, doğu ve batı boylamları olmak üzere ikiye ayrılır; derece, dakika ve saniye cinsinden ifade edilir.[1] Dünya üzerindeki aynı boylama sahip noktaların birleşmesi ile oluşan yarım daire şeklindeki varsayımsal yaylara ise meridyen denir.[7] Meridyenler bir kutuptan diğerine uzanır ve Dünya'yı portakal dilimi gibi dilimlere ayırır.[7]
Meridyenler, Ekvator'a dik açı yapacak şekilde yerküreyi 360 eşit parçaya bölen ve uçları kutuplarda birleşen, yay şeklindeki varsayımsal çizgilerdir. Her meridyen, bir büyük çemberin yarısıdır ve tüm meridyenler aynı uzunluktadır. Zaman zaman meridyen kavramı herhangi bir boylamdan ve kutuplardan geçen "tam" çember anlamında kullanılır.[2][8] Karışıklıkları önlemek açısından bu yazıda meridyen sözcüğü her zaman yarım çember anlamında kullanılacaktır.
Başlangıç meridyeni ve antimeridyen
[değiştir | kaynağı değiştir]İngiltere'nin Greenwich gözlemevinden geçen meridyen, başlangıç meridyeni kabul edilir ve 0 derece olarak gösterilir. Doğusunda kalan yerlere doğu yarımküre, batısında kalan yerlere batı yarımküre denir. Başlangıç meridyeninin 179 doğusunda, 179 batısında ve tam karşısında (180. meridyen) olmak üzere toplam 360 meridyen yayı vardır. 0 (Greenwich) ve 180 derece meridyenleri karşı karşıyadır ve birbirini daireye tamamlar. Bu nedenle 180. meridyene "antimeridyen" de denir.
Özellikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Her bir meridyen bir büyük dairenin yarısıdır.
- Tüm meridyenlerin uzunlukları aynıdır.
- Ekvator ve diğer paralelleri boylamasına keserler.
- Herhangi iki meridyen arası en uzun mesafe Ekvator üzerinde görülür (111 km). Ekvator'dan kutuplara gidildikçe merdiyenler arası mesafe kısalır. Bir enlemdeki meridyenler arası uzaklık; α enlem olmak üzere, metreye eşittir.
- Her meridyen arasında 4 dakikalık zaman farkı vardır.
- Kutup noktalarında birleşirler.
- 0 ve 180 derece meridyenleri karşı karşıyadır ve birbirini daireye tamamlar.
Mesafe ölçümü
[değiştir | kaynağı değiştir]Meridyenler "üzerindeki" (iki paralel arasındaki) her 1 dakikalık açı 1 deniz miline (1 852 m) eşittir.[9]
Herhangi bir harita üzerinde iki nokta arasındaki mesafe ölçülürken, harita projeksiyonlardan kaynaklanan hataları minimum düzeye indirmek için, iki nokta arasındaki doğrunun uzunluğu, ortasından geçen bir meridyen üzerindeki açılar ile kıyaslanır. Örneğin iki nokta arasındaki mesafe bir pergel ile ölçülüp doğru üzerindeki bir meridyenle (mümkünse tam ortadaki) kıyaslandığında 10 dakikalık açıya denk geliyorsa, o iki nokta arasındaki gerçek mesafe yaklaşık olarak 10 deniz milidir. (18 520 m) Paraleller üzerindeki dakika aralıkları -ekvator haricinde- meridyenler ile aynı olmadığından mesafe hesaplaması için kullanılmaz.
Galeri
[değiştir | kaynağı değiştir]-
-
Taveuni, Fiji'deki 180° meridyeni. Zaman hesaplamalarında 180° meridyeninin doğusu "dün" kabul edilir.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Latitude and Longitude 15 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Worldatlas.com. Erişim: 5 Ekim 2012.
- ^ a b "longitude." 26 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Dictionary.com. Erişim: 5 Ekim 2012.
- ^ TDK Güncel Türkçe Sözlük
- ^ TDK Özleştirme Kılavuzu, 1978, s. 94 ve 117.
- ^ Pamukkale Üniversitesi
- ^ Adnan Halet Taşpınar (1968), Technical Dictionary, English-Turkish: A Comprehensive Dictionary of Engineering Sciences, Technology, Industry, Business Administration, and Management, s. 175.
- ^ a b Latitude and Longitude 6 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Nasa.gov. Erişim: 5 Ekim 2012.
- ^ "meridian." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
- ^ Pooley's, sf 6
- Pooley, Dorothy ve David Robson. The Air Pilot's Manual 3: Air Navigation. 6. baskı. Shoreham, West Sussex: Pooley's Air Pilot Publishing, 2010.
