Albert Gabriel

Albert-Louis Gabriel (2 Ağustos 1883, Haute-Marne -23 Aralık 1972, Bar-sur-Aube), Fransız mimar, sanat tarihçisi, seyyah.

1926-1956 arasında Türkiye'de yaşadı; İstanbul Üniversitesi'nde ders verdi; Anadolu'yu dolaşarak Türk yapı sanatını araştırıp inceledi. İstanbul'daki Fransız Arkeoloji Enstitüsü'nü kurdu ve müdürlüğünü üstlendi.

Gabriel, Anadolu'daki çalışmaları sonucunda "Anadolu’nun Türk Anıtları" ve "Bir Türk Başkenti Bursa" adlı iki büyük eseri meydana getirmiştir.

1883 yılında Fransa'nın Haute-Marne ilinin Cerizières kasabasında doğdu.^[1] Mimar bir babanın oğludur. İlk öğrenimini Bar- sur-Aube'da yaptıktan sonra Güzel Sanatlar Millî Okulu'nun mimarlık bölümünde okudu. Bir yandan da Paris Üniversitesi'nin Edebiyat Fakültesi'ne devam etti, her iki okuldan da mezun oldu.^[2] Öğrenciliği sırasında 1903'te Güzel Sanatlar Akademisi tarafından verilen Jean Leclaire Ödülü'nü kazandı.

1905-1906 yıllarında askerlik hizmetini yaptı.^[3] 1908'de Atina'da bir Fransız okulu inşaatını üstlendi. Ardından, o sırada Osmanlı idaresinde bulunan Rodos adasında, Rodos Şövalyeleri devrinde yapılan ve Fransız elçisinin satın alıp Fransız hükûmetine armağan ederek Milli anıt ilan edilmesini sağladığı Fransız Hanı adlı yapının restorasyon işlerini yürüttü.^[1]

Desen ve rölöve yapımında Atina'daki Fransız Arkeoloji Enstitüsü'nün dikkatini çekti.^[3] Böylece Enstitüsü'nün Delos adasında gerçekleştirdiği kazılara 1908-1911 kazı mevsimlerinde mimar olarak katıldı, kazılardaki yapıların rölövelerini çizme işi ile görevlendirildi. Hayatında ilk defa 1908 yılında İstanbul'a ayak bastı.^[1]

Fransız Arkeoloji Enstitüsü, 1911'de kendisine Rodos adasındaki Orta Çağ eserlerinin bilhassa burada Rodos Şövalyelerinin eserlerini tespit görevi verdi. Rodos'taki çalışmalarını I. Dünya Savaşı'na kadar sürdürdü. Göreve başlamasından sonra İtalyanların adayı işgal etmesi onu derinden etkiledi. Bu olaya tepkisini ifade eden iki yazısı, Jean Jaurès tarafından tarafından yayınlanan La Revue Socialiste’te 1911 ve 1912'de yayımlandı. I. Dünya Savaşı'nda Fransız donanmasında tercüman yedek subayı olarak görev yaptı. Bir ara Meis adasının açıklarından Anadolu sahillerini top ateşine tutan savaş gemisinde bulundu.^[2]

Savaşın ardından Mısır’a giderek 1919-1920'de Kahire'de Mısır Müzesi adına yapılan kazılara katılan Gabriel, müze müdürü Ali Bahgat Bey ile birlikte çalıştı; Fustat şehrinin meydana çıkarılmasında faydalı oldu. 1920-1922 yıllarında Rodos adasındaki çalışmalarına devam etti. Rodos'ta 1912-1913'te başladığı Fransız Hanı'nın restorasyonu işini tamamlama fırsatı buldu. Osmanlı döneminde ev olarak kullanılan yapı, Albert Gabriel idaresinde eski haline getirildi.

Albert Gabriel, 1921’de Rodos’un surlarına dair tezini esas tez, Al-Fustat hakkındaki çalışmasını yardımcı tez olarak Sorbonne Üniversitesi’ne sundu ve edebiyat doktoru unvanını aldı.^[1] Rodos rölöveleri, Paris’te düzenlenen "1923 Fransız Sanatçıları" sergisinde sergilendi, birincilik madalyası aldı. Ayrıca Güzel Sanatlar Akademisi'nin verdiği Louis Fould Ödülü'ne değer bulundu.

Gabriel, 1923'te Caen Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nde sanat tarihi alanında doçent ünvanı aldı ve 1925'e kadar bu üniversitede görev yaptı. 1925'te Strasbourg Üniversitesi'nde profesör oldu. Fransız idaresi altına giren Suriye'de inceleme gezileri yaptı, Palmira antik kentinde çalıştı. 1926-1930 yıllarında İstanbul Darülfünu'nda görev aldı.

Gabriel, Maarif Vekâleti'nin talebi ile derslerin yanısıra Anadolu'daki Türk yapı sanatı eserlerini inceleme işini üstlendi. 1940'lı yıllara kadar Afyon, Kütahya, Konya, Karaman, Akşehir, Adana, Niğde, Tarsus, Sivas, Kayseri, Amasya, Tokat'ta Türk sanat tarihinin anıtsal yapıtlarını, Boğaziçi'ndeki Türk hisarlarını inceledi. Aynı tarihlerde Bursa'daki anıtları derledi.^[5] 1932'de Diyarbakır'a gittiği sırada valinin şehir hava alsın düşüncesiyle Diyarbakır surlarının bir kısmını yıktırma girişimini durdurdu.^[3][6] Mardin, Nusaybin, Hasankeyf, Dunaysır, Urfa, Harran ve Halep'teki İslami yapıları inceledi. Gittiği kentlerde Selçuklu eserlerinin plân, kesit ve kitabelerini çıkararak Batı dilinde yayına hazırladı. 1936-1938 yıllarında Frig Yazılıkayası üzerine çalıştı.

Atina ve Roma'dakine benzer bir Fransız Arkeoloji Enstitüsü'nün Türkiye'de kurulması için çalıştı. Enstitü, Fransa elçilik binasının bir bölümünde 1 Şubat 1931'de açıldı. 1941'e kadar Enstitü müdürlüğünü üstlenen Gabriel, Türklerin ve Türkiye'nin tarihi, sanat tarihi, arkeolojisi, edebiyatı, coğrafyası, jeolojisi, üzerinde araştırmalar ve yayınlar yapılmasını sağladı. II. Dünya Savaşı nedeniyle 1941'de ülkesine dönen Gabriel, Collège de France’ta İslam-Doğu Sanatları profesörü olarak atandı. 1953'te emekliye ayrılana kadar bu kurumda ders verdi; bir yandan da Türkiye’de iken topladığı malzemeleri kitap haline getirdi.

Gabriel, savaş bittikten sonra 1946'da yeniden İstanbul'a gelip kurucusu olduğu Enstitüyü idare etti ancak artık Mayıs ayında İstanbul'a gelip sadece birkaç ayını burada geçiriyordu. 1956’da İstanbul Arkeoloji Enstitüsü’nden emekli oldu. Enstitü müdürlüğüne getirilen Louis Robert’in kendisine karşı olumsuz tutumu nedeniyle Fransa’ya döndü; İsviçre sınırı yakınındaki Bar-sur-Aube kasabasında babasından kalan bir konakta yaşadı

Gabriel, sanat tarihi alanındaki çalışmalarının dışında, Yahya Kemal Beyatlı ve Ahmet Hamdi Tanpınar’ın şiirlerini Fransızcaya çevirerek, Türkiye'nin kültür ve sanatını Batı dünyasına tanıttı.^[3] Kendisine 10 Ocak 1955'te dönemin Türkiye Dışişleri Bakanı Fuat Köprülü’nün de katılım ile İstanbul Fahri Hemşerilik Beratı takdim edildi. 1957-1965 yılları içinde Vakıflar Genel Müdürlüğü emrinde müşavir olarak kararname ile çalıştı.^[3]

Albert Gabriel, 23 Aralık 1872'de Bar-sur-Aube kasabasında öldü ve kasabanın mezarlığına defnedildi.

• 1932- Alman Arkeoloji Enstitüsü aslî üyesi
• 1933- Fransız Akademisi muhabir üyesi
• 1940-Türk Tarih Kurumu şeref üyesi
• 1950- Ankara Üniversitesi şeref profesörü
• 1955-İstanbul fahri hemşehrisi
• 1955-Bursa fahri hemşehrisi
• 1960-Belçika Kraliyet Akademisi şeref üyesi
• 1968-İstanbul Üniversitesi şeref doktoru

• Les mosquées de constantinople, Paris 1926
• Les étapes d’une campagne dans les deux Irak, d’aprés un manuscrit turcs du XVI.e siécle”,1928
• Les antiquités turcs d'Anatolie, 1929
• La Çite de Rhodes (Rodos Kenti), 2 cilt, 1933.
• Monumens turces d'Anatolie (Anadolu Türk Anıtları), Paris, 1931-1934. III. Cilt.
• Voyages archeologiques dans la Turquie (Doğu Türkiye'de Arkeoloji Gezisi), C.II., Paris 1940-1941
• Châteaux turces de Bosphore (Türk Sarayları), 1943.
• Phrygie exploration archeologique (Frigya Arkeolojisi-Yazılıkaya).
• La Cite de Midas, Topographie, Les site et les fouilles, Paris 1952.
• Türkiye Sanatı ve Tarih Memleketi, 1955.
• Une Capitale Turque Brousse (Türk Başkenti Bursa), Paris 1958
• Kayseri Anıtları, Ahmet Akif Tütenk ile 1964.
• La Cite de Midas, Architecture, Paris 1965.

• Albert Gabriel (1883-1972) Mimar, Arkeolog, Ressam, Gezgin, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2006