Adile Ayda

Adile Ayda (Rusça: Гадиле Садреевна Максудова / Gadile Sadreyevna Maksudova, Tatarca: Гадилә Садри кызы Максудова / Ğädilä Sadri qızı Maqsudova, 7 Mart 1912 - 5 Ekim 1992^[1][2]), Türk diplomat, akademisyen ve yazardır.

Türkiye'nin ilk kadın diplomatıdır. 1976-1980 arasında kontenjan senatörü olarak Cumhuriyet Senatosu’nda görev yapmıştır. Hukukçu Sadri Maksudi Arsal'ın kızıdır.

1912 yılında Sankt-Peterburg'ta dünyaya geldi. Babası, dönemin Duma üyesi Sadretdin Nizametdinoviç Maksudov (sonraki adı Sadri Maksudi Arsal), annesi Orenburglu altın madenci Rami ailesinden Kamile Rami (Arsal) idi.

İlk öğrenimini Berlin ve Paris'te, lise öğrenimini İstanbul'daki Notre Dame de Sion Fransız Lisesi’nde yaptı. 1932’de Ankara Hukuk Fakültesi’ni bitirdi^[3]

1932’de Dışişleri Bakanlığı giriş sınavını kazandı ve Türkiye’nin ilk kadın diplomatı oldu. Kadın diplomatların dış ülkelere tayin edilemeyecekleri hakkında bir yönetmelik çıkarılması üzerine,^{[kaynak belirtilmeli]} 1934’te Dışişleri’nden istifa etti. Ankara Devlet Konservatuvarı’nda, Maarif Cemiyeti Koleji’nde ve Ankara Kız Lisesi’nde Fransızca öğretmenliği yaptı.

1941’de Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Fransız Dili ve Edebiyatı Bölümü’nden mezun olduktan sonra, aynı yıl, Fransız Dili ve Edebiyatı Bölümü’nde asistan ve 1943’te doçent oldu. Evliliği nedeniyle İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ne tayin oldu. 1957 yılında fakültedeki görevinden istifa etti ve kadın diplomatlar için "Dış ülkelere tayin edilemezler" kaydını kaldırmış olan Dışişleri’ne döndü.

1958’de Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’na delege, 1959’da Lahey ve 1961’de Belgrad Büyükelçilikleri müsteşarı, 1963’te Kültür İşleri Genel Müdür Yardımcılığı görevlerinde bulundu. Genel müdür vekilliği yaptığı 1966 yılında, İtalya devletinden Liyakat Nişanı aldı ve 1967’de, elçi olarak Roma'ya tayin edildi.

Türkiye Cumhuriyeti Roma Büyükelçiliği'nde elçi-müsteşar göreviyle bulunduğu yıllarda Etrüskler konusunda araştırma yapan Ayda, Fransızca ve Türkçe olarak yazdığı eserlerde Etrüsklerin proto-Türk olduğu görüşünü işledi.

1971’de Ankara'ya, bakanlık müşaviri olarak dönünce, yeniden yazı hayatına başlayan Ayda, Tercüman gazetesinde ve Hisar dergisinde çeşitli konularda ve özellikle sanat ve edebiyat üzerine yazılar yayınladı. “Yahya Kemal'in Fikir ve Şiir Dünyası”, “Böyle İdiler Yaşarken”, “Bir Demet Edebiyat” başlıklı eserlerin yazarıdır.

1976’da, Cumhuriyet Senatosu’na Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk tarafından Kontenjan senatörü seçildi. 1980’e kadar bu görevi sürdürdü.

Reşid Mazhar Ayda ile olan evliliğinden iki kız çocuğu sahibi olan Adila Ayda, 5 Ekim 1992’de hayatını kaybetti.^[1][2] Cenazesi, Zincirlikuyu Mezarlığı’na defnedildi.

• "L’Influence de Victor Hugo sur Mallarmé." Dialogues. İstanbul, 1953.(Fransızca)
• Le Drame Intérieur de Mallarmé ou l'Origine des Symboles Mallarméens. İstanbul: La Turquie Moderne, 1955.(Fransızca)
• Un Diplomate Turc Auprès du Roi-Soleil. İstanbul, 1956.(Fransızca)
• "Molière et l’Envoyé de la Sublime Porte." Les Divertissements de Cour au XVIIe Siècle. Actes du VIIIe Congrès de l'Association Internationale des Études Françaises, Paris, 3-5 septembre 1956 in Cahiers de l'Association Internationale des Études Françaises, 9 (juin 1957). 103-116.(Fransızca)
• Yahya Kemal. Kendi Ağzından Fikirleri ve Sanat Görüşleri. Ankara: Ajanstürk Yayınları, 1962.
• Les Étrusques Étaient-ils des Turcs? Paris: 1971.(Fransızca)
• Etrüskler Türk mü idiler? Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1974.
• Yahya Kemal’in Fikir ve Şiir Dünyası. Ankara: Hisar Yayınları, 1979.
• Böyle İdiler Yaşarken. Ankara: 1984.
• Les Étrusques Étaient des Turcs. Preuves. Ankara: 1985.(Fransızca)
• Atsız’dan Adile Ayda’ya Mektuplar (derleme). Ankara: 1988.
• Türklerin İlk Ataları. Ankara: 1987.
• Sadri Maksudi Arsal. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları Türk Büyükleri Serisi, 1991.
• Etrüskler (Tursakalar) Türk İdiler. Din ve Dil ile İlgili Deliller. Ankara: 1992, Boyut Yayınları
• Садри Максуди Арсал. Перевод (Çeviren) В.Б. Феоновой. Москва: 1996.(Rusça)
• Bir Demet Edebiyat. Makaleler. Halil İnalcık'ın önsözü ile. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1998.

• İnalcık, Halil. "Âdile Abla." Bir Demet Edebiyat, Adile Ayda. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1998. 1-19.
• Aygün, Ömer (haz. ve çev.) Stéphane Mallarmé. Profil. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2002.
• Çaykara, Emine. Tarihçilerin Kutbu: Halil İnalcık Kitabı. Söyleşi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2005.
• Pultar, Gönül. "Batı Avrupa Kültürü ile Türk-Tatar Kültürünün Sentezi: Adile Ayda (1912-1992)" (A Synthesis of Western European Culture and Turco-*Tatar Culture: Adile Ayda, 1912-1992)." Paper delivered at the conference entitled "Cultural Relations Between Turkey and Tatarstan" organized in *September 2005 in Kazan, by the Institute of Turkish Studies (Türkiyat Enstitüsü) of Istanbul University and the Institute of Language and Literature of the Academy of Science of the Republic of Tatarstan. (The conference proceedings volume is in preparation, edited by Osman Sertkaya.) (İngilizce)

• Adile Ayda Etrüskler Türk mü idi?, Onturk.net sitesi, Erişim tarihi:28.02.2012