Çingene Baron

Çingene Baron

Çingene Baron opereti temsili için Fransızca afiş
Özgün isim	Der Zigeunerbaron
Müzik	Johann Strauss II
Libretto	Ignaz Schnitzer
Gala	24 Ekim, 1885
İlk gösterim yeri	Theater an der Wien Viyana, Avusturya
Oyuncular	Kont Peter Homonay: Temeşvar eyaleti valisi, (bariton) Conte Carnero, Kraliyet Komisyonu üyesi, tenor Sándor Barınkay: Bir genç sürgün, tenor Kálmán Zsüpán: Banat bölgesinde domuz yetiştirici bir çiftçi, tenor buffo Arsena: Kızı, soprano) Mirabella: Zsüpán'in kızının mürebiyesi, mezzo-soprano Ottokar: Oğlu (Tenorbuffo) Czipra: Bir çingene kadın, mezzo-soprano Saffi: Bir çingene kız, soprano Palı, Bir çingene erkek, bariton Viyana Belediye Reisi:Konuşma rolü Seppl: Bir fenerci çocuk', konuşma rolü Miksa: Bir kayıkçı, konuşma rolü İstván: Zsüpán'in uşağı Józsi, Ferkó, Mihály, Jáncsı: çingeneler Irma, Tercsı, Aranka, Katıcza, Julçsa, Etelka, Jölán, İlka: Arsena'nın arkadaşları

Çingene Baron (Almanca: Der Zigeunerbaron) Johann Strauss II tarafından Viyana opereti janrında hazırlanmış 3 perdelik bir operettir. Eserin liberettosu yazar Ignaz Schnitzer tarafından Macar yazarı Mor Jokai'in aynı adı taşıyan romanından uyarılarak yazılmıştır. Çingene Baron'un prömiyerinin sahnelenmesi 24 Ekim,1885 de Viyana'da Theater an der Wien'de yapılmıştır. Bestecinin hayatında ve sonradan bu operet bestelemiş olduğu Yarasa operasından sonra en popüler olarak dünya opera evlerinde oynanmıştır. Birçok müzik kritikleri Strauss'un bu eser için yazdığı müziğin ve orkestrasyonun ve işlenen konunun ayrıntıları nedeniyle bu eseri hafif konulu ve müzikli bir operet olmaktan ziyade bir komik opera hatta bir lirik opera olarak sınıflandırmaktadırlar.

Eserin konusu sürgünden dönen bir toprak sahibi ile bir eski Türk Paşası'nın kızı olan ve gizli bir hazinenin gerçek sahibi olan ama bir çingene kızı olarak büyüyen kızın evlenmesini anlatır. Çok renkli olarak, doğru çıkan fallara bakan bir çingene kraliçesi, kendini beğenmiş zengin ve köy idarecisi olan bir domuz yetiştiricisi, kendini soylu gören bir domuz yetiştiricisinin kızı, bir hazine arayıcısı, her şeyin hukuka uygun olmasını isteyen ama karısını yıllarca önce terk etmiş bir Kraliyet komisyonu üyesi, bir askeri eyalet valisi, büyük bir çingeneler grubu ve Hussar süvarilerinden oluşan bir askerî birlik bu operette bulunmaktadır.

Orijinal olarak liberetto yazarı Schnitzer ve Strauss bu eseri bir komik opera ve hatta lirik opera olarak düzenlemek istemekteydiler. Fakat sonradan, ortaya çıkarttıkları eseri bir operet olarak sunmayı tercih ettiler. Eserin müziksel gelişmesi önce hızlı ve kolay olmuştu, çünkü Strauss müziğin dayandığı Macar etkileri daha önceki eserleri için incelemiş ve kullanmıştı. Örneğin, daha önce bir polka olarak Éljen a Mağyar ("Yaşasın Macarlar") op. 332 adlı eseri çok popüler olmuştu. Fakat 1883 sonbaharında Strauss'in bu eser üzerindeki müziksel çalışmaları sağlık nedenleri durdu. Strauss'a nikotin zehirlenmesi ve baygınlık nöbetleri dolayısıyla "Franzenbad" kaplıcalarında iyileşmek için kür yapması tavsiye edildi. Bundan sonra da Strauss sona bıraktığı II. Perde ile ilgili besteleri hazırlamaktayken üçüncü karısı olan "Adele Strauss" hastalandı ve çift deniz havası kürü almak için Belçika'ya Ostend'e gittiler. Strauss ancak 1885 sonbaharında eserin bestelemesini ve orkestrasyonunu bitirebildi. Bu arada Strauss'un, daha önce çalışmalarından farklı stilde yeni yöntemler kullanmak istemesi Schitzer'in liberettoyu değiştirmesine neden de oldu.

Mekân: Macaristan

Zaman: 18. yüzyıl

Bu perdenin mekânı eski Osmanlı imparatorluğunda Banat bölgesindeki Temeşvar Eyaletinde bulunan bir bataklıklı nehir kenarında kurulmuş bir Macar köyüdür. Uzakta tepe üzerinde bir terk edilmiş bir kale bulunmaktadır. On planda ise içinde tek gösterişli bir bina bulunan, fakir görünüşlü ufak bir köy bulunmaktadır. Bu köy içinde biraz yıkık görünüşlü kulübede Czipra adında bir yaşlı çingene kadın yaşamaktadır. Yakında nehirde çalışan kayıkçıların söyledikleri şarkılar duyulmaktadır. Eli pek sıkı yaşlı çiftçi Zsupan'ın kızı Arsena'nın mürebbiyesi olan Mirabella'nın oğlu olan Ottokar bu köyün yakınlarında bulunduğuna inandığı Osmanlı hazinesini aramak için çukurlar kazmaktadır. Bu uğraşından devamlı olarak başarısızlıkla karşılaştıkça sinirleri de devamlı yıpranmakta ve kızgınlığı artmaktadır. Czipra kulübesinin penceresine çıkıp onun gayretlerini alaya almaktadır. Haftalarca onu seyrettiğini; uğraşlarının bir sonuç vermeyeceğini ve diğer çingeneler gibi daha "dürüst" işlerle uğraşsa çok daha iyi olacağını ona söyler. Eğer bu hiç meyve vermez abes işle uğraşmaya devam ederse, hiç parasız pulsuz kalıp, evlenmeye talip olduğu güzel Arsena'nın hiçbir zaman karısı olamayacağını da sözlerine ekler.

Yıkık kalenin ölmüş olan sahibinin oğlu olduğunu iddia eden Sandor Barınkay gelir. Yanında miras işlerini çözümlemesine yardımcı olacağını umduğu, Kraliyet Komisyonu üyesi Conte Carnero bulunmaktadır. Carnero işlerini biran önce bitirmek istemektedir ve Czipra'yı bir bilgili tanık olarak çağırır. Bu arada Barınkay'a güzel Arsena hakkında birkaç laf da söyler. Zamanın boş geçmemesi için Czipra herkesin falına bakmaktadır. Sandor Barınkay'ın falına göre gelecekte ona saadet ve servet görünmektedir. Kendine sadık bir kadın ile evlenecek ve karısı bir rüyasında hazinenin nereye gizlendiğini görüp ona bildirecektir. Carnero'nun falı ise kaybetmiş olduğu bir hazineyi bulacağı hakkındadır; ama bu onu şaşırtmıştır çünkü o böyle bir hazineye sahip olduğundan hiç haberdar değildir.

Zsupan gelir ve herkese kendisinin çok başarılı bir domuz üreticisi olduğunu ve domuz sosisi ve şarabın kendisine zevk verdiğini; güzel sanatların kendine hiç tesiri olmadığını ilan eder. Barınkay'ın mirası hakkındaki iddialarının gerçek olduğuna yemin etmeye hazırdır; ama onun kendisine iyi bir komşu olmasını istediğini de bildirir. Barınkay Zsupan'a kızını kendine evlendirmesi için talepte bulunur ve bunu hakkında fikirleri sorulmak üzere Arsena çağrılır. Fakat ilk gelen onun mürebbiyesi Mirabella olur. Carnero ile karşılaşınca Mirabella onun uzun zamandır izini kaybetmiş olduğu kocası olduğu anlaşılır. Mırabella kocasının Belgrat Savaşı'nda ölmüş olduğunu sandığını açıklar. Böylece Czipra'nın falının bir kısmı hemen gerçekleşmiştir. Fakat Carnero bundan fazla hoşlanmadığını gösterir ve karşılaşma pek neşeli olmaz.

Arsena çok kapalı giyinmiş ve yüzüne peçe takmış olarak gelir. Koro kendini yeni gelin adayı olarak uygun şarkılarla karşılar. Ama Arsena bu müstakbel evlilikten pek memnun değildir; çünkü Otokar'ı sevmektedir. Barınkay ona resmen evlenme teklifi yapar. Fakat Arsena ceddinin bir aristokrat aileden gelmiş olduğunu belirtir ve soylu olmayan biri ile evlenmesini caiz olmayacağını söyler. Zsupan ve diğerleri Barınkay'a buna uygun bir çare bulamazsa kızla evlenemeyeceğini söylerler. Barınkay elim düşüncelere dalmıştır ama birden bir çingene kızın Çingenelerin kendi arkadaşlarına olan sadakatlerini öven bir şarkı söylediğini işitir. Şarkıyı söyleyen Czipra'nın kızı Saffi'dir. Barınkay bu kızın esmer güzelliğine birden vurulmuştur ve kızla Czipra'nın bir yemek davetini kabul eder. Başkalarını gözetlediğinden haberdar olmayan Ottokar Arsena ile gizlice buluşur; birbirlerine olan sonsuz aşklarını tekrarlarlar ve Ottokar kıza bir madalyon hediye eder. Bu buluşmadan haberdar olan Barınkay yapmacıktan bunun kendini kızdırdığını belirtir. Çingeneler işlerinden dönerler ve Czipra onlara Barınkay'ı yeni yerel köy-ağası olarak tanıtır. Çingeneler de onun yeni Çingene Reisi olarak seçerler. Bu nedenle bir Çingene Baronu olduğu kabul edilen Barınkay, Zsupan'a giderek artık bir asıl unvanlı olduğunu ve onun için kızını kendine vermesine hiçbir engel kalmadığını beyan eder. Zsupan bu çingene asillik rütbesinden pek etkilenmemiştir. Saffi, Barınakay'ı mirasını alması dolayı kutlar. Her zaman fırsatçı olan Barınkay bundan faydalanarak Şafii ile evlenmeye hazır olduğunu açıklar ve bu Saffi'yi ve çingeneleri çok sevindirir. Olayların bu şekle dönüşü ise Zsupan ve Arsena'yı darılmıştır ve onlar bunun acısını çıkarmak için çareler arama tehdidinde bulunurlar.

Yıkık kalede şafak zamanı Czipra Barınkay'a Saffi'nin o gece bir rüya gördüğünü ve bu rüyada gizli hazinenin kendine gösterildiğini haber verir. Hemen hazineyi aramaya koyulurlar ve rüyada gösterildiği gibi yakında bir kaya altında saklı olan hazineyi bulurlar. Oradan ayrılmakta iken, çingeneler de günlük işlerine gitmektedirler. Zsupan gelir ve arabasının çamura saplandığını açıklar. İşe giden çingenelerle bu arabayı çamurdan çıkarmak için emir verir. Buna kızan çingeneler onun parasını ve saatini çalarlar. Zsupan yardım istemek için bağırmaya başlar. Carnero, Mirabella, Ottokar ve Arsen bağışlarını duyup gelirler. Biraz sonra da çingene baron resmî giysilerini giymiş olan Barınkay ile Saffi gelirler. Barınkay Saffi'yi karısı olarak herkese takdim eder. Ama Carnero nikâh için gerekli hukukî işlemlerinin tam yapılmadığı fikrindedir. Fakat çift, yıldızların kendilerine kılavuz olduğunu ve kuşların da evliliklerinin şahitleri olduklarını açıklarlar. Ama bunlar kanuna hukuka uyar şeyler değildir ve özellikle Mirabella ve Zsupan hukuk kaidelerine mutlaka uyulması gereği fikrinde anlaşmaktadırlar. Tam bu sırada Ottokar gelir; kayanın arkasındaki hazineden Barınkay'ın alıp götürmediği birkaç altın sikkeyi bulur ve buna çok heyecanlanır. Fakat Barınkay hazineyi daha önce bulunduğunu açıklayıp heyacanının kursağında kalmasına neden olur. Bu sırada asker toplamak için için bir askerî birlik Barınkay'ın eski arkadaşı ve şimdi Avusturya'nın Temeşvar Eyalet Valisi olan Kont Peter Homanay komutasında köye gelir. İspanya'ya karşı olacak savaş için asker toplanmaktadır ve Zsupan ve Ottokar zorla orduya asker yazılırlar. Carnero, Kont Homonay'a giderek Barınkay ile Saffi'nin evliliklerinin hukuken kabul edilemeyeceği iddiasını desteklemesini ister; fakat Homonay Barınkay'ın tarafını tutar. Bu sırada daha da karışıklıklar ortaya çıkar. Czipra Saffi'nin öz kızı olmadığını açıklar; Saffi son Osmanlı Macaristan Beylerbeyi olan paşanın kızıdır ve gerçekten soylu bir prensestir. Barınkay bu sefer sıkıntıya düşer ve bu kadar yüksek soylu bir kadınla evlenmesinin caiz olmadığını düşünmeye başlar. Ama Saffi kendini her halde ve her zaman seveceğini söyler. Barınkay da orduya "Hussar" süvariler birliğine katılmayı kabul eder ve yeni askerler köyde üç tane yalnız kadın geride bırakarak oradan ayrılırlar.

Savaşta galibiyeti kutlamak için Viyanada yapılan törenlere bütün rollerdeki oyuncular katılmaktadır. Zsupan gelir ve İspanya'da biraz ayıplanabilecek askerlik maceralarını anlatmaya koyulur. Kont Homonay, Barınkay ile Ottokar'ın savaşta gösterdikleri kahramanlıklar dolayısıyla kendilerine gerçekten devlet asilzade rütbesi verildiğini açıklar. O zaman Saffi ile Barınkay'ın ve Arsena ile Ottokar'ın evlenmelerine hiçbir itiraz konusu kalmamıştır. Operet böylece herkesin çok neşeli ve mesut olması ile sonuç bulur.

Strauss'un Çingene Baron için bestelediği müziksel parçalar hem bu operette hem de tek tek konser parçaları olarak bugüne kadar popüler olarak çalınıp söylenip dinlenmektedir. Tek olarak ünlü olan konser parçalarının bir listesi şöyle verilebilir:

• Ja, das Schreiben und das Leşen
• Als flotter Geist
• Wer uns getraut
• So elend und so treu
• Brautschau op. 417 (Polka)
• Schatzwalzer op.418 (Hazine Valsi)
• Kriegsabenteuers op.419 (Savaş maceraları: polka)
• Einzüğsmarsch

Bazı seçilmiş sinema ve video uyarlamaları ve bunlar hakkında kritik bazı parçalar şöyle verilebilir:^[1]

• 1935: Yönetmen: "Karl Hartl]". Önemli rollerde: "Adolf Wohlbruck", "Hansı Knoteck", "Fritz Kampers" ve "Gina Falckenberg".

- Alois Melichar o zaman için yeni olan bu sesli filmin müziğinin aranjmanını için uğraşim göstermiş ve çok kolay anlaşılan ve ustaca geliştirilmiş bir film ortaya çıkartılmıştır.

• 1954: Yönetmen: "Arthur Maria Rabenalt". Önemli rollerde: Paul Horbiger, Gerhard Riedmann, Margit Saad ve Karl Schönboç].

-Strauss tıpı operetin yeniden filme alınmasıyla Maria Theresa'nın Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'ndaki "aşk, kıskançlık ve Çingene müziği" temaları eski zamanları anar şekilde işlenmiştir.

• 1962: Yönetmen: "Kürt Wilhelm", Önemli rollerde: "Carlos Thompson", "Heidi Bruhl", "Willy Millowitsch" ve "Peer Schmidt". Müzik: Fritz Wunderlich]], Herta Talmar,

-Film mizanseni için "Weikersheim" Şatosunun içi ve etrafı kullanılmıştır; ama Strauss operetinin müziğinin içeriğinde değişiklikler yapılması dolayısıyla filmin etkisi zayıflatılmış ve eser Macaristan'da aşk ve eşkıya serüvenleri masalı haline dönüdtürülmüştür.

• Operet
• Johann Strauss II

• Almanca Wikipedia Der_Zigeunerbaron maddesi29 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Almanca) (Erişim:21.3.2009)
• Der Zigeunerbaron operetinin liberettosu26 Haziran 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Almanca) (Erişim:21.3.2009)