Esat İleri
Mehmet Esat İleri | |
|---|---|
| Doğum | 1882 Gümülcine |
| Ölüm | 15 Nisan 1957 (74-75 yaşlarında) İzmir |
| Milliyet | Türk |
| Meslek | Siyasetçi, yazar ve öğretmen |
| Çocuk(lar) | 4 |
Mehmet Esat İleri[1] (1882, Gümülcine – 15 Nisan 1957, İzmir), Türk siyasetçi, yazar ve öğretmendir.
Türk Kurtuluş Savaşı'nda Aydın cephesinde önemli yararlıklar göstermiş, TBMM 1. Dönem ve TBMM 2. Dönem'de Muğla milletvekilliği yapmış bir siyaset adamı ve yazardır.
Yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]1882 yılında Gümülcine’de dünyaya geldi. Babası Müderris Mehmet Hilmi Efendi’dir.[2] Babası, müderrislikle yetinmemiş, siyasetle de uğraşmış ve I. Meclis-i Mebusan’da Balkan Savaşı öncesinde Gümülcine mebusluğu yapmış bir kimsedir.
Eğitimini tamamladıktan sonra orta ve lise düzeyindeki okullarda öğretmenlik yaptı. Bir yandan da siyasetle uğraştı ve İttihat ve Terakki Partisi’ne girdi.[2]
Balkan Savaşı Yılları
[değiştir | kaynağı değiştir]Balkan Savaşı’na gönüllü olarak katıldı. Savaşta, Gümülcine Yunanlar tarafından işgal edilmişti. Yunan kuvvetleri çekilince “Batı Trakya Bağımsız Hükûmeti”’ni kurarak bölgenin bağımsızlığın ilan edenler arasında yer aldı; kurulan bu devlet, varlığını 3 ay sürdürebildi. İmzalanan İstanbul Antlaşması ile Osmanlı Devleti Gümülcine’yi Bulgaristan’a bırakınca ailesiyle birlikte İstanbul’a göç etti.
I. Dünya Savaşı Yılları
[değiştir | kaynağı değiştir]I. Dünya Savaşı yıllarında Aydın Sultanisi’nde öğretmenlik yaptı. İzmir'in Yunan işgaline uğraması üzerine hükûmet tarafından yatılı öğrenciler ile birlikte İstanbul’a gelmesi emredildiğinde bu emri yerine getirmedi. Sultânilerde öğretmenlik yapmayı 15 yıl kadar sürdürdü.[2] I. Dünya Savaşı sırasında “Cihad-ı Ekber” adlı bir broşür yayımladı.[3]
Damat Ferit Paşa hükûmetinin şehzadeler başkanlığında Anadolu’ya gönderdiği ve halkı mütareke şartlarına ikna etmekle görevlendirdiği “Şehzadeler Nasihat Heyeti”, 29 Mayıs 1919’da Aydın’a geldiğinde Heyet Başkanı Şehzade Abdurrahim Efendi ve Süleyman Şefik Paşa ile tartışarak dikkatleri çekti.[3] Aydın’ın işgal edilmesi üzerine direnişe geçen kuvvetlerin içinde yer aldı; Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Teşkilatı’nın başında savaş yaralılarının tedavisi için uğraş verdi;
Yunan askerlerinin Müslüman halka yaptığı zulmü dünya kamuoyuna duyurmak üzere kurulan komitede görev aldı ve şikayetlerini İtilaf devletleri ile hükûmete iletmek üzere Rodos yoluyla İstanbul’a giden 3 kişilik heyette “Aydın Hilal-i Ahmer Cemiyeti Başkanı” sıfatıyla bulundu. Heyet, mezalime ilişkin belgeyi Fransızcaya çevirip Avrupa basınına iletmesi için Rodos Valisi’nin yardımını sağlamış; ancak İstanbul’da hükûmet ve padişah tarafından kabul edilmemişlerdi. İttihat ve Terakki mensuplarıyla görüşen Esat Bey ve arkadaşlarının çabaları sayesinde İtilaf Devletlerinin bölgeye inceleme heyeti göndermesi sağlandı.
Milletvekilliği
[değiştir | kaynağı değiştir]I. TBMM için yapılan seçimler sonucunda 10 Ekim 1920’den itibaren Aydın milletvekili olarak mecliste yer aldı. Türk Tayyare Cemiyeti’nin ilk idare heyetinde ve Himaye-i Etfal Cemiyeti'nin kurucuları arasında bulundu.
Aydın dolaylarında çarpışmalara katılan Esat Bey’in cesaretlendirici konuşmaları milis kuvvetleri üzerinde etkili olduğundan kendisine Demirci Mehmet Efe ve Yörük Ali Efe, “Fahri Ordu Müftüsü” adını verdi. Askerlerin ihtiyaçları için halktan yardım toplamakta başarılı oldu.
1922 yılında Manisa’da “Düşündüklerim, Dileklerim, Emellerim” adlı küçük bir kitap bastırdı. Bu eserde ülkenin refahı için neler yapılması gerektiği konusundaki düşüncelerini yazdı.
Kendisine Kasım 1923 tarihli Meclis kararı ile verilmesi kararlaştırılan Kırmızı-Yeşil Şeritli İstiklal Madalyası’nı 23 Mart 1925 tarihinde TBMM Genel Kurulu’nda yapılan törenle göğsüne taktı.[2]
II. TBMM için yapılan seçimler sonucunda Menteşe (Muğla) milletvekili seçildi. Lozan Anlaşması ile ilgili meclis oturumlarında çarpıcı eleştiriler yaptı,[3] anlaşmanın oylanması sırasında kırmızı oy kullananlar arasında yer aldı.
Son yılları
[değiştir | kaynağı değiştir]II. dönem milletvekilliği sona erdikten sonra İzmir’in Torbalı ilçesine yerleşti. Yeni ve ileri fikirlere ilgisi nedeniyle Soyadı Kanunu çıktığında “İleri” soyadını aldı.[3]
2 Ekim 1948’de Türk Basın Birliğinin, elli yıl Türk basınına ve maarifine hizmet edenler için düzenlediği jübilede yer aldı.
15 Nisan 1957'de İzmir-Torbalı şosesi üzerinde bir trafik kazasında, 75 yaşında öldü.
Dört çocuk sahibi olmuştur.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "TBMM Albümü 1. Cilt (1920-1950)" (PDF). TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü. 6 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF).
- ^ a b c d "Ayten Can Tunalı, Kurtuluş Savaşı'nda Esat Efendi (İleri), Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, cilt 26, sayı 41, 2007" (PDF). 25 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Mart 2011.
- ^ a b c d "Ercüment Köybaşı, Mehmet Esat Efendi (İleri), Kalemaras blogu, Erişim Tarihi:19.03.201". 23 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2011.