Ayı
| Ayıgiller | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Alt familyalar | |||||||||||||
| †Amphicynodontinae †Hemicyoninae †Ursavinae †Agriotheriinae Ailuropodinae Tremarctinae Ursinae | |||||||||||||
 | |||||||||||||
| Dağılımı | |||||||||||||
Ayılar veya Ayıgiller, Ursidae familyasının etçil memelileridir. Ayılar Köpeğimsiler veya köpek benzeri etoburlar olarak sınıflandırılır. Her ne kadar sadece sekiz ayı türü mevcut olsa da, Kuzey yarımkürede ve kısmen Güney yarımkürede çok çeşitli habitatlarda görülürler. Ayılar, Kuzey Amerika, Güney Amerika, Avrupa ve Asya kıtalarında yaşarlar. Modern ayıların ortak özellikleri arasında, tıknaz bacaklı büyük gövdeleri, uzun burunları, küçük yuvarlak kulakları, tüylü saçları ve kısa kuyrukları bulunur.
Kutup ayısı çoğunlukla etobur olmakla birlikte, dev panda neredeyse tamamen bambudan beslenir. Kalan altı tür, çeşitli diyetlerle her yerde hepçildir. Flört bireyleri hariç, ayılar tipik olarak yalnız hayvanlardır. Gündüzcül ya da gececil olabilirler ve gelişmiş bir koku alma duyusuna sahiptirler. Ağır yapılı ve garip yürüyüşlerine rağmen, oldukça usta koşucu, dağcı ve yüzücülerdir. Ayılar, mağara ve kütük gibi barınakları, inleri olarak kullanırlar; türlerin çoğu, kış aylarında 100 gün kadar bir sürede kış uykusunda kalırlar.
Ayılar, etleri ve kürkleri için tarihöncesi zamanlardan beri insanlar tarafından avlanırlar; ayı kızdırma ve dans ettirme gibi diğer eğlence biçimleri için de kullanılmışlardır. Güçlü fiziksel varlığıyla, çeşitli insan toplumlarının sanat, mitoloji ve diğer kültürel yönlerinde önemli bir rol oynarlar. Modern zamanlarda ayılar, yaşam alanlarına tecavüz ve Asya safra ayısı pazarı da dahil olmak üzere, yasa dışı ticaret yoluyla baskı altına girmiştir. IUCN, altı ayı türünü savunmasız veya nesli tükenme tehlikesi altında olarak listelemiştir ve boz ayı gibi, asgari endişe verici türlerin bile bazı ülkelerde yok olma riski altında olduğunu gösterir. En çok tehdit altında olan bu nüfusun, kaçak avlanması ve uluslararası ticareti yasaktır, ancak hala devam etmektedir.
Taksonomi
Ursidae familyası, Köpeğimsiler (Caniformia) alt grubundaki dokuz aileden ya da Etçiller (Carnivora) takımının "doglike" etoburlar grubundan biridir. Ayıların en yakın yaşayan akrabaları, yüzgeçayaklılar, köpekgiller ve sansargillerdir.[2] Modern ayılar, üç alt familyada sekiz tür içerir: Ailuropodinae (monotipik dev panda), Tremarctinae (monotipik gözlüklü ayı) ve Ursinae (otoriteye bağlı olarak bir ila üç cinse bölünmüş altı tür içerir). Nükleer kromozom analizi, altı ursin ayının karyotipinin neredeyse aynı olduğunu, her birinin 74 kromozoma sahip olduğunu gösterirken, dev pandanın 42 ve gözlüklü ayının ise 52 kromozoma sahip olduğunu göstermektedir. Bu daha küçük sayılar, bazı kromozomların kaynaştırılmasıyla açıklanabilir ve bunlar üzerindeki bant örüntüleri, ursin türlerininkilerle eşleşir, ancak rakungillerinkinden farklıdır, bu iki türün, daha önce bazı yetkililer tarafından yerleştirildiği Rakungiller yerine Ursidae'ye dahil edilmesini destekler.[3] Mevcut cinsler
Ayıgiller ve özellikleri
Ayılar genellikle iri yapılı kısa bacaklı hayvanlardır. Ağırlıkları Malaya ayısında yaklaşık 27–46 kg’dan başlayarak Alaska iri boz ayısında 780 kg’a kadar ulaşır. Erkek ayılar daima dişilerden daha iri olurlar. Bu iri gövdelerine karşın çoğu iyi bir tırmanıcı ve usta bir yüzücüdür. İnsanlar gibi topukları da yere değmek üzere bütün ayak tabanını basarak yürüyebilirler. Her ayağında beş parmak, parmaklarının ucunda da içeri çekilmeyen tırnakları vardır. Tembel ayı gibi bazı türlerde pençeleri kazmaya çok elverişlidir. Kuyrukları çok kısadır. Kılları uzun ve çoğu türlerde kahverengi ya da siyah olmak üzere tek renklidir. Sadece büyük pandanın beyazlı siyahlı bir rengi ve kutup ayısının beyaz renkli kılları vardır. Bazı türlerin göğüslerinde ya da yüzlerinde farklı şekiller vardır. Ayılar genel olarak hem et hem de otla beslenen hepçil hayvanlardır. Bu hayvanların beslenmesinde et, balık ve meyve önemli yer tutar. Ama familya üyelerinin beslenme tercihleri türden türe değişiklik gösterebilir. Örneğin tümüyle etobur olan kutup ayısı en çok fokları yeğlerken büyük ölçüde otçul olan gözlüklü ayı bitkilerle beslenmeyi seçer. Bu arada hemen hepsi baldan hoşlanır. Ayılar çok vahşi ve yırtıcı hayvanlardır.
Yaşam şekli
Genellikle kuytu orman köşelerindeki ağaç oyuklarında ya da büyük kayaların arasında oluşan çukurlarda, mağaralarda, inlerde, yaşarlar. Kış gelmeden önce bol bol beslenerek semiren ayılar kışın büyük bir bölümünü inlerinde, düzensiz biçimde uyuyarak geçirirler. Ama bu uzun uyuklama gerçek bir kış uykusu sayılmaz.
İnsanlar tarafından, postu eti ve yağı için olduğu kadar anı değeri için de avlanan ayılar doğada yabani olarak 15-30 yıl kadar, yakalanıp insanlarca bakıldıklarında ise çok daha uzun yaşarlar.
Bugün yaşayan ayı türleri
Bu familyanın günümüze kadar varlığını sürdürmeyi başarmış 8 türü kalmıştır:
- Boz ayı (Ursus arctos)
- Amerika siyah ayısı (Ursus americanus)
- Asya siyah ayısı (Ursus thibetanus)
- Kutup ayısı (Ursus maritimus)
- Malaya ayısı (Helarctos malayanus)
- Tembel ayı (Melursus ursinus)
- Büyük panda (Ailuropoda melanoleuca)
- Gözlüklü ayı (Tremarctos ornatus)
Kaynakça
- ^ "Ursidae". Paleobiology Database. 12 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2021.
- ^ Welsey-Hunt, G. D.; Flynn, J. J. (2005). "Phylogeny of the Carnivora: basal relationships among the Carnivoramorphans, and assessment of the position of 'Miacoidea' relative to Carnivora". Journal of Systematic Palaeontology. 3 (1). ss. 1-28. doi:10.1017/S1477201904001518.
- ^ Servheen, C.; Herrero, S.; Peyton, B. (1999). Bears: Status Survey and Conservation Action Plan (PDF). IUCN. ss. 26-30. ISBN 978-2-8317-0462-3. 1 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Kasım 2019.
Encyclopaedia Britannica 9 Eylül 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.'nın Bear (Ayı) başlığından Türkçeye çevrilmiştir.
