Medya (bölge)

	𐎶𐎠𐎭 ; Medya
	İran Tarihi bölge
	Medya harita üzerindeMedlerin bölgesel kökeni
Merkez	Ekbatan
Tarih
- Medler'in Kuruluşu	y. MÖ 678
- Med Hanedanlığının düşüşü	y. MÖ 549
Bugün parçası	İran

Medya (Eski Farsça: 𐎶𐎠𐎭, Orta Farsça: Mād ) İran'ın kuzeybatısında bulunan ve Medler'in siyasi ve kültürel üssü olarak bilinen bir bölgedir.^[a] Ahameniş İmparatorluğu döneminde, günümüz İran Azerbaycan'ını, İran Kürdistan'ını ve Batı Taberistan'ı kapsıyordu. Ahameniş yönetimi altında bir satraplık olarak, sonunda kuzeyde Güney Dağıstan'a kadar uzanan daha geniş bir bölgeyi kapsayacaktı.^[2] Ancak Büyük İskender'in seferlerinden sonra Babil'in paylaşılmasıyla kuzey kısımları ayrılarak Atropatena adını alırken, geri kalan bölge Küçük Medya olarak anılmaya başlandı.

Medli bir adamın kaya kabartması, Persepolis

Tarih

Medler döneminde

"Medyan giysili" atlı. Ahameniş sanatı, MÖ 6.-4. yüzyıllar. Britanya Müzesi.

MÖ 678 yılında Deioces, Medya'daki Med kabilelerini birleştirerek ilk İran İmparatorluğu'nu kurmuştur. Torunu Siyaksares, Antik İran'daki tüm İran kabilelerini birleştirmeyi başarmış ve imparatorluğunu büyük bir güç haline getirmiştir. Siyaksares ölünce yerine oğlu Astyages geçti; Astyages Med İmparatorluğu'nun son kralıydı.

Ahameniş İmparatorluğu döneminde

Gencnâme (*kelime anlamı*: Hazine mektubu), Ekbatan. Yazıtlar I. Darius ve oğlu I. Serhas'a aittir.

Apadana Salonu, MÖ 5. yüzyıldan kalma, geleneksel kostümlü Pers ve Med askerlerinin oyulmuş hali (Medliler yuvarlak şapkalar ve çizmeler giyiyor)

MÖ 553'te, Pers Kralı Büyük Kiros, büyükbabası Med Kralı, Siyaksares'in oğlu Astyages'e isyan etmiş; sonunda MÖ 550'de kesin bir zafer kazanmış ve bu zaferin sonucunda Astyages, kendisine bağlı memnuniyetsiz soylular tarafından yakalanmış ve hemen muzaffer Kiros'a teslim edilmiştir.^[3]

Kiros'un Astyages'e karşı kazandığı zaferden sonra Medler, yakın akrabaları olan Perslerin boyunduruğu altına girmişlerdir.^[4] Yeni imparatorlukta önemli bir yer tuttular; şeref ve savaşta Perslerin yanında yer aldılar; saray törenleri yaz aylarında Ekbatan'da ikamet eden yeni hükümdarlar tarafından benimsendi; birçok soylu Med memur, satrap ve general olarak görevlendirildi. Başlangıçta Yunan tarihçileri Ahameniş İmparatorluğu'ndan Med İmparatorluğu olarak bahsediyorlardı.

Gaspçı Smerdis'in öldürülmesinden sonra, Siyaksares'in soyundan geldiğini iddia eden bir Med Fravartiş (Phraortes), Med krallığını yeniden kurmaya çalıştı ancak Pers generalleri tarafından yenilerek Ekbatan'da idam edilmiştir (Behistun yazıtında I. Darius). MÖ 409'da II. Darius'a karşı çıkan bir diğer isyan kısa sürmüştür.^[5] Ancak kuzeydeki İranlı^[6] kabileler, özellikle Kadusiiler, her zaman sorunluydu; daha sonraki kralların onlara karşı gerçekleştirdiği birçok başarısız seferden bahsedilir.^[7]

Pers yönetimi altında ülke güneyde Ekbatan ve Rhagae (günümüz Tahran yakınlarındaki Rey) ve asıl Medya veya sıklıkla adlandırıldığı gibi Büyük Medya olmak üzere iki satraplığa bölünmüştür. Asıl Medya I. Darius'un organizasyonunda on birinci satraplığı oluşturdu,^[8] Parikaniler ve Ortokorybantlarla birlikte; kuzey, Matiane bölgesi, Zagros ve Asur'un asıl dağlık bölgeleriyle birlikte (Dicle'nin doğusu) doğu Ermenistan'daki Alarodiler ve Saspirilerle birleştirildi ve on sekizinci satraplığı oluşturdu.^[9]

Kabaca günümüz Azerbaycan'ının kuzeydoğusu ile güney Dağıstan'ı kapsayan Kafkas Albanyası hızla Ahameniş Persleri tarafından ilhak edilmiş ve daha sonraki dönemde Medya satraplığının^[10]^[11] komutası altına girmiştir.

Pers imparatorluğu çöktüğünde ve Kadusiiler ve diğer dağlık kabileler bağımsızlıklarını ilan ettiğinde, doğu Ermenistan özel bir satraplık haline gelmiş; Asur ise Medya ile birleşmiş gibi görünüyor; bu nedenle Ksenofon Anabasis'te Asur'u her zaman "Medya" adıyla tanımlar.^[7]

Selefkî İmparatorluğu döneminde

Arrianus'a göre İskender, MÖ 330 yazında Medya satraplığını işgal ettikten sonra MÖ 328'de Büyük III. Darius'un eski generallerinden Atropat (Atrupat) adlı birini satrap olarak atamıştır. İmparatorluğun bölünmesinde güney Medya, Makedonyalı Peithon'a verilmiş; ama İskender'in mirası konusunda çekişen generaller için çok da önemli olmayan kuzey, Atropates'e bırakılmıştır.

Güney Medya, Ekbatan ile birlikte Antigonus'un, daha sonra (M.Ö. 310 civarı) I. Seleukos'un yönetimine geçerken, Atropates kendi satraplığında varlığını sürdürmüş ve bağımsız bir krallık kurmayı başarmıştır. Böylece Perslerin ülkeye getirdiği bölünme kalıcı hale gelmiştir; kuzeye hanedanlığın kurucusunun adı olan Atropatena (Plinius'a göre Atrapatene ; Batlamyus'a göre Tropatene) ismi verilmiştir; bu adın günümüzdeki 'Azerbaycan' biçiminde korunduğu rivayet edilir.

Atropatena'nın başkenti, merkez ovada yer alan Ganzak'dı ve Phraaspa kalesi, arkeologlar tarafından Nisan 2005'te Araz nehri üzerinde keşfedilmiştir.

Atropatena, Batı Asya'da Helenizm'den en az etkilenen ülkedir. Yöneticilerine ait tek bir sikke bile mevcut değildir. Güneybatı Anadolu bir buçuk yüzyıl boyunca Selefkî İmparatorluğu'nun bir eyaleti olarak kalmış ve Helenizm her yere yayılmıştır. Polibios'a göre, İskender'in komşu barbarlardan koruma planı doğrultusunda, Med her yerde Yunan kasabalarıyla çevriliydi.^[12] Sadece Ekbatan eski karakterini korumuştur. Fakat Rhagae Yunan şehri Europus olmuş ve Strabon^[13] onunla birlikte Laodikeia, Apamea, Heraklea veya Achais adını vermiştir. Bunların çoğu I. Seleukos ve oğlu I. Antiohos tarafından kurulmuştur.

Part İmparatorluğu döneminde

M.Ö. 221 yılında Satrap Molon, Persis Satrapı olan kardeşi İskender'le birlikte bağımsızlığını kazanmaya çalıştı (adının ve kraliyet unvanının yazılı olduğu bronz sikkeler bulunmaktadır) ancak Büyük Antiohos tarafından yenilerek öldürüldüler. Aynı şekilde Med Satrapı Timarchus da tacı ele geçirerek Babil'i fethetti. Sikkelerinde kendisinden büyük kral Timarchus diye söz eder; ancak meşru kral I. Dimitrios isyanı bastırmayı başarır ve Timarchus öldürülür. Ancak I. Dimitrios ile Seleukos İmparatorluğu'nun dağılması başladı; bu dağılmanın başlıca nedenleri Romalıların entrikalarıydı ve kısa bir süre sonra, yaklaşık 150 yılında Part kralı I. Mithridatis, Medya'yı fethetti.^[14] VII. Antiohos, MÖ 130 yılında Selefkîlerin bölge üzerindeki kontrolünü yeniden sağladı; ancak Ekbatan Muharebesi'ndeki yenilgisi ve ölümü, Selefkîlerin Medya'daki nüfuzunun nihai kaybını işaret etti.

Bu tarihten itibaren Medya, Rhagae veya Europus'un adını Arsacia olarak değiştiren^[15] ve ülkeyi beş küçük eyalete bölen Part İmparatorluğu'nun egemenliğinde kaldı.^[16] Partlardan 226 yılında Atropatena ile birlikte Sasani İmparatorluğu'nun eline geçti.

Coğrafya

MÖ 900 civarında Antik Yakın Doğu krallıkları

MÖ 9. yüzyıl sonu ile MÖ 7. yüzyıl başı arasındaki Medya'ya ilişkin ilk tanımlama Asurlular tarafından yapılmıştır. O dönemde Medya'nın güney sınırına, bugünkü Luristan Eyaleti'nin sınırları içinde kalan Simaški Elam bölgesi adı veriliyordu. Batı ve kuzeybatısında Zagros Dağları, doğusunda ise Kebir Çölü yer alıyordu. Medya'nın bu bölgesi Asurlular tarafından yönetiliyordu ve onlar için bölge "Harhar'ın hemen doğusundan Alwand'a ve muhtemelen ötesine kadar Büyük Horasan Yolu boyunca" uzanıyordu.^[17] Harhar'ın yerinin Kirmanşah Eyaleti'nin "orta veya doğu" Mahidasht İlçesi olduğu ileri sürülmektedir.^[18]

Sınırları kuzeyde İran dışındaki Gizilbunda ve Manna devletleriyle, güneyde ise Ellipi ve Elam ile sınırlıydı.^[17]^[19] Gizilbunda, Gaflantı Dağları'nda yer alıyordu ve Ellipi, modern Luristan Eyaleti'nin güneyinde yer alıyordu.^[19] Asurluların anlattığı Medya'nın doğusunda ve güneydoğusunda "Patušarra" isminde bir ülke daha bulunmaktadır. Bu topraklar Asurluların "Bikni" dedikleri ve "Lapis Lazuli Dağı" olarak tanımladıkları bir dağ sırasının yakınında bulunuyordu. Bu dağın yerininTahran'daki Demavend Dağı ile Hemedan'daki Alvend Dağı olduğuna dair iddialar vardır. Bu yer, Asurluların MÖ 7. yüzyılın başına kadar genişlemeleri sırasında bildikleri veya ulaştıkları en uzak doğu bölgesidir.^[20]

Ahameniş kaynaklarında, özellikle Behistun Yazıtı'nda (2.76, 77–78), Medya'nın başkenti, Eski Farsça'da ( Elamca : Agmadana- ; Babilce: Agamtanu- ) "Hamgmatāna-" olarak adlandırılan ve günümüzdeki Hemedan'a karşılık gelen Ekbatan'dır.^[21] Medya'da var olan diğer şehirler Laodikya (modern Nihavend)^[22] ve Medlerin en büyük şehri olan höyük Rhages'ti (günümüzde Rey ). Medya'nın dördüncü kenti, Ekbataa yakınlarındaki Apamea'ydı; bu kentin kesin yeri günümüzde bilinmemektedir.

Notlar

^ "..ve Medler (şimdi kuzeybatı İran'ın İranlıları)." EIEC (1997:30). B) "..'nin İranca konuşan Medlerinin dinine dair arkeolojik kanıtlar." Diakonoff 1985, s. 140. C) "..birçok İranca konuşan Med kabilesini bir krallıkta birleştirmeyi başardı" (Encyclopædia Britannica ^[1] adresinden). D) "Proto-İranlılar, Batı (Med, antik Pers ve diğerleri) ve Doğu (İskit, Oset, Saka, Pamir ve diğerleri) olarak ikiye ayrıldı...(Kuz'mina, Elena E. (2007), The origin of the Indo-Iranians, J. P. Mallory (ed.), BRILL, s. 303, ISBN 978-90-04-16054-5 ) ...

Kaynakça

Özel

^ Encyclopædia Britannica Online Media (antik bölge, İran)
^ Bruno Jacobs, "ACHAEMENID RULE IN Caucasus" in Encyclopædia Iranica. 9 Ocak 2006. Özet: "Kafkasya bölgesindeki Ahameniş egemenliği en geç MÖ 513-12 yıllarında I. Darius'un İskit seferi sırasında kurulmuştur. Perslerin cis-Kafkasya bölgesindeki (dağların kuzey tarafı) hakimiyeti kısa sürmüştür ve arkeolojik bulgular Büyük Kafkasya'nın Darius'tan sonraki Ahameniş döneminin çoğunda, hatta tamamında imparatorluğun kuzey sınırını oluşturduğunu göstermektedir."
^ Briant, Pierre (2006). From Cyrus to Alexander: A History of the Persian Empire. Eisenbrauns. s. 31.
^ Herodotus, The Histories, p. 93.
^ Xenophon, Hellen. 2, 19
^ Rudiger Schmitt, "Cadusii" in Encyclopedia Iranica^{[ölü/kırık bağlantı]}
^ ^a ^b Meyer, Eduard (1911). "Media". Chisholm, Hugh (Ed.). Encyclopædia Britannica (11. bas.). Cambridge University Press. s. 21.
^ Herodotus iii. 92
^ Herod. iii. 94; cf. v. 49, 52, VII. 72
^ Chaumont, M. L. Albania 10 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Encyclopædia Iranica.
^ Bruno Jacobs, "ACHAEMENID RULE IN Caucasus" in Encyclopædia Iranica. 9 Ocak 2006. Özet: "Kafkasya bölgesinde Ahameniş egemenliği en geç MÖ 513-12 yıllarında Darius I'in Avrupa İskit seferi sırasında kurulmuştur. Perslerin Kafkasya coğrafyasındaki (sıradağların kuzey yakası) hakimiyeti kısa sürdü ve arkeolojik bulgular, Büyük Kafkasya'nın Darius'tan sonraki Ahameniş döneminin büyük bölümünde, hatta tamamında imparatorluğun kuzey sınırını oluşturduğunu gösteriyor."
^ Polybius, x. 27
^ Strabon, xi. 524
^ Justin xli. 6
^ Strabo xi. 524
^ Isidorus Charac.
^ ^a ^b Levine 1974, s. 119
^ Levine 1974, s. 117.
^ ^a ^b "MEDIA". Encyclopaedia Iranica (İngilizce). Erişim tarihi: 17 Ağustos 2017.
^ Levine 1974, ss. 118-119.
^ Levine 1974, s. 118.
^ Ayatollahi 2003, s. 93.

Genel

Diakonoff, I. M. (1985). "Media". Gershevitch, Ilya (Ed.). The Cambridge History of Iran. 2. Cambridge: Cambridge University Press. ss. 94-95. ISBN 978-0-521-20091-2.
Ayatollahi, Habibollah (2003). The Book of Iran: The History of Iranian Art. Alhoda UK. ISBN 978-964-94491-4-2.
Levine, Louis D. (1 Ocak 1974), "Geographical Studies in the Neo-Assyrian Zagros-II", Iran, cilt 12, ss. 99-124, doi:10.2307/4300506, ISSN 0578-6967, JSTOR 4300506

Konuyla ilgili yayınlar

Hyland, John (2013). "Alexander's Satraps of Media". Journal of Ancient History. 1 (2). ss. 119-144. doi:10.1515/jah-2013-0008.
Wikimedia Commons'ta Medes ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur

Şablon:Sasani vilayetleri

[2] "..ve Medler (şimdi kuzeybatı İran'ın İranlıları)." EIEC (1997:30). B) "..'nin İranca konuşan Medlerinin dinine dair arkeolojik kanıtlar." Diakonoff 1985, s. 140. C) "..birçok İranca konuşan Med kabilesini bir krallıkta birleştirmeyi başardı" (Encyclopædia Britannica ^[1] adresinden). D) "Proto-İranlılar, Batı (Med, antik Pers ve diğerleri) ve Doğu (İskit, Oset, Saka, Pamir ve diğerleri) olarak ikiye ayrıldı...(Kuz'mina, Elena E. (2007), The origin of the Indo-Iranians, J. P. Mallory (ed.), BRILL, s. 303, ISBN 978-90-04-16054-5 ) ...

[EnBr-1] Encyclopædia Britannica Online Media (antik bölge, İran)

[3] Bruno Jacobs, "ACHAEMENID RULE IN Caucasus" in Encyclopædia Iranica. 9 Ocak 2006. Özet: "Kafkasya bölgesindeki Ahameniş egemenliği en geç MÖ 513-12 yıllarında I. Darius'un İskit seferi sırasında kurulmuştur. Perslerin cis-Kafkasya bölgesindeki (dağların kuzey tarafı) hakimiyeti kısa sürmüştür ve arkeolojik bulgular Büyük Kafkasya'nın Darius'tan sonraki Ahameniş döneminin çoğunda, hatta tamamında imparatorluğun kuzey sınırını oluşturduğunu göstermektedir."

[4] Briant, Pierre (2006). From Cyrus to Alexander: A History of the Persian Empire. Eisenbrauns. s. 31.

[5] Herodotus, The Histories, p. 93.

[6] Xenophon, Hellen. 2, 19

[7] Rudiger Schmitt, "Cadusii" in Encyclopedia Iranica^{[ölü/kırık bağlantı]}

[Hugh_Crisholm_1911,_p._21-8] Meyer, Eduard (1911). "Media". Chisholm, Hugh (Ed.). Encyclopædia Britannica (11. bas.). Cambridge University Press. s. 21.

[9] Herodotus iii. 92

[10] Herod. iii. 94; cf. v. 49, 52, VII. 72

[Chaumont-11] Chaumont, M. L. Albania 10 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Encyclopædia Iranica.

[12] Bruno Jacobs, "ACHAEMENID RULE IN Caucasus" in Encyclopædia Iranica. 9 Ocak 2006. Özet: "Kafkasya bölgesinde Ahameniş egemenliği en geç MÖ 513-12 yıllarında Darius I'in Avrupa İskit seferi sırasında kurulmuştur. Perslerin Kafkasya coğrafyasındaki (sıradağların kuzey yakası) hakimiyeti kısa sürdü ve arkeolojik bulgular, Büyük Kafkasya'nın Darius'tan sonraki Ahameniş döneminin büyük bölümünde, hatta tamamında imparatorluğun kuzey sınırını oluşturduğunu gösteriyor."

[13] Polybius, x. 27

[14] Strabon, xi. 524

[15] Justin xli. 6

[16] Strabo xi. 524

[17] Isidorus Charac.

[Levine_1974_119-18] Levine 1974, s. 119

[FOOTNOTELevine1974117-19] Levine 1974, s. 117.

[Iranica-20] "MEDIA". Encyclopaedia Iranica (İngilizce). Erişim tarihi: 17 Ağustos 2017.

[FOOTNOTELevine1974118-119-21] Levine 1974, ss. 118-119.

[FOOTNOTELevine1974118-22] Levine 1974, s. 118.

[FOOTNOTEAyatollahi200393-23] Ayatollahi 2003, s. 93.

[a]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[1]