[go: up one dir, main page]
İçeriğe atla

Manisa

Koordinatlar: 38°44′58″N 28°07′22″E / 38.749444°K 28.122778°D / 38.749444; 28.122778
Vikipedi, özgür ansiklopedi
13.29, 12 Ocak 2024 tarihinde 88.225.106.20 (mesaj) tarafından oluşturulmuş 31184529 numaralı sürüm (→Kardeş şehirler)
Bu madde şehir hakkındadır. İl için Manisa (il) sayfasına bakınız. Başlığın diğer anlamları için Manisa (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Manisa
Şehir
Spil Dağı'ndan şehrin görünümü
Spil Dağı'ndan şehrin görünümü
Takma ad:
Şehzadeler Şehri
Slogan:
Emin adımlarla geleceğe
Manisa'nın Türkiye'deki konumu
Manisa'nın Türkiye'deki konumu
Manisa'nın idari yapısını gösteren harita
Manisa'nın idari yapısını gösteren harita
Türkiye üzerinde Manisa
Manisa
Manisa
Avrupa üzerinde Manisa
Manisa
Manisa
Manisa (Avrupa)
Koordinatlar: 38°44′58″N 28°07′22″E / 38.749444°K 28.122778°D / 38.749444; 28.122778
ÜlkeTürkiye
İlManisa
İlk yerleşimMÖ 2. binyıl
İdare
 • TürBelediye başkanı-meclis
 • Organ
Belediye meclisi
 • Belediye BaşkanıCengiz Ergün (MHP)
Rakım79 m
Zaman dilimiUTC+03.00 (TRS)
Posta kodu
45XXX
Alan kodu236
ISO 3166 koduTR-45
Plaka kodu45
GSYİH (nominal)2018[1]
• Toplam₺63,4 milyar (11.)
• Kişi başı
₺44.631 (14.)
İGE (2013)artış 0,496[2]
düşük · 39.
İklimCsa[3]

Manisa, Ege Bölgesi'nde yer alan bir şehirdir. Manisa ilinin idari merkezidir. 2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı kanun ile büyükşehir olmuştur.[4]

"Şehzadeler Şehri" olarak da adlandırılan yerleşim; mesir macunu, sultaniye üzümü ve Manisa Tarzanı ile tanınır. Antik Çağ'da "Magnesia", Roma İmparatorluğu döneminde tam ismiyle "Magnesia ad Sipylum" olarak anılmıştır.

Şehir, Spil Dağı'nın eteklerinde kurulmuştur.

Tarihçe

Prehistorik dönem

Manisa'nın tarihi Yontma Taş Devri'ne kadar uzanır. Antik kaynaklar şehrin kurucuları olarak bugünkü Yunanistan’ın Teselya Bölgesi'ndeki Pelion Dağı civarında yaşayan Magnetleri işaret etmektedir. Magnetler, Batı Anadolu'ya göç ettiklerinde önce Menderes Nehri kıyısındaki Magnesia’yı, daha kuzeye giden bir kolu da Sipylos Dağı eteğindeki Magnesia’yı kurmuşlardır. Magnesia şehrini Menderes Magnesia’sından ayırt etmek için Magnesia ad Sipylum adını kullanmışlardır.

Katakekaumene

Strabon tarafından Katakekaumene (Yanık Ülke), olarak anılan Kula yakınlarında 1,1 milyon yıl ile 12 bin yıl arası süreçte gerçekleşen volkanik patlamalar nedeniyle oluşmuş geniş bir arazi vardır. Yapılan araştırmalarda bölgede Yontma Taş Devri'nden kalma 15 bin ile 25 bin yıl öncesine ait ayak izleri bulunmuştur.

Manisa sırasıyla Hititler, Frigler, İyonyalılar, Lidyalılar, Persler, Romalılar, Bizanslılar, Saruhanoğulları ve Osmanlıların hâkimiyetinde kalmıştır.

Hititler, Frigler, Lidyalılar ve Persler

Hitit döneminde bölgenin Arzava adıyla anıldığı düşünülmektedir. Dönemin en önemli eseri Kybele Kaya Anıtıdır. MÖ 13. yüzyıla ait eser, bölgeye yapılan bir Hitit seferi sırasında yapılmıştır.

MÖ 1200'lerde Trakya ve Boğazlar üzerinden Anadolu'ya gelen Frigler, MÖ 8. yüzyıl ortalarından itibaren günümüz Manisa topraklarının büyük bölümünde kısa süreli bir hakimiyet kurdu.

Tunç Çağı'nın sonlarından başlayarak MÖ 6. yüzyıla kadar Manisa ve Aydın çevresinde hüküm süren Lidya Krallığı'nın başkenti, bugün Salihli ilçesi sınırlarında yer alan Sardes kentidir. Tarihte parayı ilk kez basan ve kullananlar Lidyalılar'dır. Altın-gümüş karışımı "elektrum" madeninden basılan bu ilk sikkelerin üzerinde Lidya Krallığı'nın arması olan aslan başı bulunuyordu. Günümüzde Salihli ve Akhisar ilçeleri arasında kalan Bintepeler bölgesinde Lidyalılar'a ait tümülüsler ve kral mezarları bulunmuştur. Antik ticaret yolu olan Kral Yolu da İran ve Mezopotamya'dan başlayarak il sınırlarına girer ve Lidya Krallığı'nın merkezi Sardes şehrinden geçerdi. Lidya Krallığı, MÖ 546 yılında Ahameniş İmparatorluğu ile yaptığı savaşta yenilmiş ve krallığın başkenti Sardes ele geçirilmiştir. Bu yenilgi sonrası Lidya Krallığı dönemi sona ermiştir.

Helenistik, Roma ve Bizans dönemi

Büyük İskender'in Asya seferi sırasında, MÖ 334-333 yıllarında Manisa'nın da içinde olduğu Batı Anadolu bölgesi Makedon Krallığı topraklarına katıldı. İskender'in MÖ 323 yılında ölümünden sonra Manisa, generalleri tarafından idare edilmiş ve MÖ 301 yılında gerçekleşen İpsos Savaşı sonrasında da Lysimakhos'un hakimiyetine geçmiştir. MÖ 281 yılında gerçekleşen Korupedyon Muharebesi sırasında Lysimakhos'un ölmesi üzerine Manisa'nın içinde olduğu tüm bölge Seleukos İmparatorluğu topraklarına katıldı.

MÖ 190 Magnesia Savaşı sonrasında Roma topraklarına katılan Manisa, Romalılar tarafından müttefikleri olan Pergamon Krallığı'na bırakıldı. Bu dönemde II. Attalos tarafından Philadelphia kuruldu. MÖ 133 yılında varisi olmayan III. Attalos'un vasiyeti üzerine Pergamon Krallığı ile birlikte Manisa da Roma hakimiyetine geçti. MS 395'te Roma'nın ikiye bölünmesiyle Manisa ve civarı Bizans topraklarında kaldı. Bu dönemde Manisa piskoposluk merkezi olmuş ve Sardes, Philadelphia, Thyateira yerleşimleri önemli bir konumda bulunmuştur. Bizans hakimiyetinde ilin büyük bölümü ve merkezi Thrakesion theması içerisinde yer almıştır. Latinler'in Konstantinopolis'i işgali sırasında İznik İmparatoru III. İoannis hükümdarlığının büyük bölümünde Manisa'da yaşadı. Bu dönemde Manisa merkez ve çevresi büyük gelişme gösterdi.

Beylikler ve Osmanlı dönemi

1071 yılında meydana gelen Malazgirt Meydan Muharebesi sonrasında Türk akınları Manisa yakınlarına kadar uzanmıştır. Selçuklu komutanı Çaka Bey tarafından Manisa ve çevresi denetim altına alınmış ancak Dorileon Muharebesi (1097) sonrasında yeniden Bizans egemenliğine geçmiştir.

Saruhanoğulları Beyliği dönemi

Anadolu Selçuklu Devleti dağılmasıyla başlayan Anadolu Beylikleri döneminde, 14. yüzyıl başlarında Manisa çevresinde Saruhan Bey tarafından kurulan bir beyliktir. Saruhanoğulları Beyliği, Afşar boyunun Saruhanlı kolundandır. Bazı kaynaklar Er Saru veya Saruhan adlı bir Harezm emirinin Selçuklu Devleti'nde görev yaptığını iddia ederler. Bu şahsın oğlunun adının Alpağı olduğu ve Saruhan Bey'in de Alpağı'nın oğlu olduğu söylenmektedir.

Saruhan Bey, beyliğini kurduktan sonra 1313 yılında ele geçirdiği Manisa'yı başkent yaparak topraklarını genişletmiş, donanma kurarak Yunanistan sahilleri ve Trakya kesimine seferler yapmış, çevresindeki beylik ve devletlerle ittifaklar kurmuş, donanma sayesinde elde ettiği ganimetlerle ekonomik durumu düzeltip cami, medrese ve kütüphaneler yaptırmıştır. 1366/67 yılında yapılan Manisa Ulu Cami Saruhanlılar döneminden günümüze kadar ulaşabilen en önemli eserdir.

Yıldırım Beyazıt’ın Anadolu birliğini sağlamak amacıyla 1390 yılında giriştiği Batı Anadolu harekâtı esnasında Saruhan Beyliği'nin başında bulunan Hızırşah, Yıldırım’ı karşılayarak barış yoluyla Manisa’yı Osmanlılara teslim etmiş; şehre hâkim olan Yıldırım Bayezit ise şehrin doğu kesimlerinin yönetimini Hızırşah’a bırakıp Manisa’yı da Karesi Beyliği ile birleştirerek oğlu Ertuğrul’un idaresine vermiştir.

Timur'un Anadolu'ya girip Yıldırım Bayezit’i Ankara Savaşı'nda mağlup etmesi üzerine, daha önce Timur'a sığınan Hızırşah'ın kardeşi Orhan Bey, Manisa'ya gelip bağımsızlık simgesi olarak 1403 yılında adına para bastırmıştır. Ancak Timur güçlerinin ayrılması üzerine Hızırşah yönetimi tekrar ele geçirmiştir. Osmanlı Devleti'nin ikinci kurucusu olarak kabul edilen I. Mehmed'in Anadolu birliğini sağlamak gayesiyle 1405-1406 yıllarında giriştiği Batı harekatı sırasında Hızırşah, I. Mehmed tarafından yakalanarak öldürülmüştür. Hızırşah'ın kardeşi Orhan Bey'in de 1412 yılında ölümüyle Saruhan Beyliği kesin olarak Osmanlı Devleti topraklarına katılmıştır.

Osmanlı dönemi

Manisa, 1412 yılında Osmanlı egemenliğine girdikten sonra, Saruhan Sancağı adıyla anılarak, idari bir birim haline getirilmiştir. Şehir, özellikle 1437-1595 yılları arasında Osmanlı şehzadelerinin saltanat tecrübesini kazandıkları önemli siyasi eğitim merkezlerinden biri haline gelmiştir. Manisa’da, sonraları tahta da oturan Osmanlı padişahlarının da içerisinde olduğu II. Murad, Fatih Sultan Mehmet, Kanuni Sultan Süleyman, II. Selim, III. Murad, III. Mehmet ve I. Mustafa gibi 16 şehzade bu dönemlerde sancak beyliği yapmışlardır. Manisa ve çevresinde Osmanlı idaresi altında nispeten sakin bir dönem geçmekle birlikte bölge 17. yüzyılda Kalenderoğlu, Birgili Cennetoğlu gibi isyancılar ile Yusuf Paşa ve İlyas Paşa gibi devlet görevlilerinin saldırı ve yağma hareketlerine maruz kaldı. 1833 yılında kısa bir süre için Kavalalı İbrahim Paşa komutasındaki Mısır egemenliği görüldü.

Kurtuluş Savaşı dönemi

Manisa şehri, Yunan ordusu tarafından 26 Mayıs 1919'da işgal edildi ve 8 Eylül 1922 tarihinde Türk ordusu tarafından geri alındı. Yunan ordusu Batı Anadolu'dan geri çekilirken yakıp yıkma taktiği uyguladı.[5] Orta Doğu tarihçisi Sydney Nettleton Fisher konu hakkında, "Geri çekilen Yunan ordusu bir yakıp yıkma politikası benimsedi ve önüne gelen bütün savunmasız Türklere karşı vahşilikler uyguladı." diye yazmıştır.[6] İskoçyalı tarihçi Kinross Yunan geri çekilişini, " Zaten onun (Yunan ordusu) önünde bulunan çoğu mahalle harap içindeydi. Tarihi kutsal şehir Manisa'da 18 bin binadan sadece 500'ü ayakta kalabilmişti." sözleriyle tasvir etmiştir.[7] Bu çekilme sırasında 5 Eylül 1922 gecesi başlayan ve 8 Eylül'e kadar devam yangın ise "1922 Manisa yangını" olarak adlandırılır.

Cumhuriyet dönemi

Kuva-yi Milliye ve Cumhuriyet Anıtı

2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı kanun ile Manisa'da sınırları il mülki sınırları olan büyükşehir belediyesi kuruldu ve 2014 Türkiye yerel seçimlerinin ardından büyükşehir belediyesi çalışmalarına başladı.[4]

Nüfus

Bu veriler Manisa ilinin şehir merkezinin nüfus verileridir. İl nüfusu için Manisa (il) sayfasına bakınız.
Yıl Toplam Şehir Kır
1927[8] 92.761 28.684 64.077
1935[9] 90.977 30.877 60.100
1940[10] 101.649 37.623 64.026
1945[11] 99.223 32.079 67.144
1950[12] 104.840 35.240 69.600
1955[13] 128.172 44.769 83.403
1960[14][a] 106.445 59.675 46.770
1965[15] 123.442 69.711 53.731
1970[16] 128.031 72.276 55.755
1975[17] 139.370 78.114 61.256
1980[18] 158.982 94.167 64.815
1985[19] 184.452 127.012 57.440
1990[20] 221.694 158.928 62.766
2000[21] 278.555 214.345 64.210
2007[22] 332.346 281.890 50.456
2008[23] 329.675 278.967 50.708
2009[24] 340.466 291.374 49.092
2010[25] 364.547 316.973 47.574
2011[26] 349.236 301.218 48.018
2012[27] 356.702 309.050 47.652
2013 1.359.463
2014 1.367.905
2015 1.380.366
2016 1.396.945
2017 1.413.041
2018 1.429.643
2019 1.440.611
2020 1.450.616
2021 1.456.626
2020 1.468.279
2023 1.475.716

2012 yılında Manisa büyükşehir statüsü kazanıp ilin tamamı büyükşehir sınırlarına girmiştir ve merkez ilçe Şehzadeler ve Yunusemre ilçelerine ayrılmıştır.

İklim

 Manisa iklimi 
Aylar Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Yıl
En yüksek sıcaklık (°C) 23,3 26,4 31,6 34,7 39,1 41,8 45,5 44,5 40,3 37,3 29,9 26,4 45,5
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) 10,8 12,6 16,1 21,2 27,0 32,1 34,9 34,8 30,6 24,1 17,3 12,3 22,8
Ortalama sıcaklık (°C) 6,8 8,1 10,6 15,2 20,5 25,4 28,1 27,8 23,4 17,8 12,2 8,4 17,0
Ortalama en düşük sıcaklık (°C) 3,1 3,8 5,5 9,1 13,5 17,9 20,7 20,6 16,4 12,0 7,5 4,7 11,2
En düşük sıcaklık (°C) −13,1 −8,9 −5,1 −2 4,0 7,6 12,3 12,1 6,2 0,4 −6,8 −8,3 −13,1
Ortalama yağış (mm) 122,2 107,5 79,9 57,1 39,2 17,1 5,4 5,9 15,5 49,4 91,7 139,2 730,1
Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü[28]


Kültür

Manisa Tarzanı

Ana madde: Manisa Tarzanı

Asıl adı Ahmet Bedevi olan Manisa Tarzanı'nın nüfus kayıtlarındaki ismi Ahmeddin Carlak'tır. 1888'de Bağdat'ta doğup Türk ordusunda askerlik yapan Carlak, daha sonra Millî Mücadele'ye katıldı, kırmızı şeritli İstiklal Madalyası ile onurlandırıldı. Cumhuriyet döneminin ilk yıllarında Manisa'ya gelip yerleşen Bedevi, belediyede temizlik işçisi olarak göreve başladı ve daha sonraları bahçıvan yardımcısı ve itfaiye eri olarak çalıştı. Manisa'yı yeşillendirmek için özellikle Spil Dağı çevresinde adım attığı her yere ağaç fidanı ve tohumları diken Bedevi, yaz kış demeden üstsüz olarak giydiği siyah şortla dolaşmasından dolayı Manisa Tarzanı adını aldı. Spil'de bir kulübede yaşamını sürdürürken 31 Mayıs 1963'te yaşamını yitirdi.

Mesir macunu

Ana madde: Mesir macunu
Mesir Macunu Festivali 2010

Kanuni Sultan Süleyman'ın annesi Hafsa Sultan Manisa'da hastalandığında saray doktorları bir türlü tedavi edemezler ve sonunda Merkez Efendi'nin, 41 çeşit baharat karışımından hazırladığı mesir macunuyla şifa bulur. Padişah da olayı kutlamak için kalan macunu halka dağıtır. Bu olay da gelenekselleşir ve Hafsa Sultan adını taşıyan halk arasında Sultan Camii olarak bilinen cami ve külliyenin çatılarından mesir macunu saçılarak "Mesir Festivali" olarak kutlanır. Mesir şenliği 477 yıldır (2017 itibarıyla, 21-24 Mart Nevruz Bayramında) devam edip yaşatılmaktadır.

Eğitim

Şehirde bulunan Celal Bayar Üniversitesi, bölgenin sosyal ve kültürel beklentilerine ve gereksinimlerine cevap verecek araştırma merkezlerini de açmış ve bunları işlevsel hale getirmiştir. Bugün 14 fakültesi, 3 yüksek okulu, 15 meslek yüksek okulu, 3 enstitüsü ve 23 araştırma merkeziyle eğitim ve öğretime devam eden Celal Bayar Üniversitesi, 1581 akademik personeli, 732 idari personeli ve 55473 öğrencisiyle, Ege Bölgesi'nin en büyük 3 üniversitesinden biridir.

Kardeş şehirler

Görüntüler

  • Thyateira Antik Kenti Kalıntıları, Akhisar
    Thyateira Antik Kenti Kalıntıları, Akhisar
  • Akhisar İlçe Merkezindeki Thyateira Basilikası
    Akhisar İlçe Merkezindeki Thyateira Basilikası
  • 18. ve 19. yüzyıllara ait Kula evleri
    18. ve 19. yüzyıllara ait Kula evleri
  • Fransız Kartpostalı-Kybele Kaya Anıtı
    Fransız Kartpostalı-Kybele Kaya Anıtı
  • Manisa Tarzanı Heykeli
    Manisa Tarzanı Heykeli
  • Gymnasium, Lidya Başkenti Sard, Salihli
    Gymnasium, Lidya Başkenti Sard, Salihli

Ayrıca bakınız

Notlar

  1. ^ Saruhanlı ilçesinin kurulması ile nüfus azalmıştır.

Kaynakça

  1. ^ Özkul, İsmet (25 Aralık 2019). "81 ilin 2018 yılı GSYH ve büyüme karnesi". Dünya. 5 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2020. 
  2. ^ "Türkiye'de İllere Göre İnsani Gelişme Endeksi". dergipark.org.tr. Ocak 2017. 21 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2019. 
  3. ^ "Köppen-Geiger İklim Sınıflandırmasına Göre Türkiye'nin İklim Tipleri". dergipark.org.tr. Temmuz 2017. 5 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2019. 
  4. ^ a b "Kanun No. 6360". 17 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2014. 
  5. ^ Sydney Nettleton Fisher, The Middle East: a history, New York: Alfred A. Knopf, 1969, sayfa 386
  6. ^ a.g.e. Nettleton Fisher, sayfa 386
  7. ^ Lord Kinross, Atatürk: The Rebirth of a Nation, 1960, sayfa 318
  8. ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
  9. ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  10. ^  . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016. 
  11. ^  . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  12. ^  . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  13. ^  . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  14. ^  . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
  15. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  16. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  17. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  18. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  19. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  20. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  21. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  22. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  23. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  24. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  25. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  26. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  27. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  28. ^ "Resmî İstatistikler - Manisa". Meteoroloji Genel Müdürlüğü. 19 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2016. 
  29. ^ Kardeş Belediyeler 20 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Güzelyurt Belediyesi, Erişim tarihi: 26 Ağustos 2012.
  30. ^ "Büyükşehir'e Yeni Kardeş Şehir". manisa.bel.tr. 9 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2016. 
  31. ^ "Üsküp Resmi Sitesi". © 2006-2009 City of Skopje. 28 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2009.  |yayımcı= dış bağlantı (yardım)
  32. ^ "Kardeş Şehir Yiwu Heyeti Manisa Belediyesi'ni Ziyaret Etti". Manisa Büyükşehir Belediyesi. 13 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2022. 

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Manisa ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Manisa&oldid=31184529" sayfasından alınmıştır