[go: up one dir, main page]
Wikipedia

Diyalekto

kaibahan sa isang wika sinasalita sa isang pook

Ang terminong diyalekto (mula sa Latin na dialectus, dialectos, mula sa Sinaunang Griyegong salitang διάλεκτος, diálektos "diskurso", mula διά, diá "sa pamamagitan" at λέγω, légō "nagsasalita ako") o wikain[1] ay ginagamit sa dalawang natatanging paraan upang sumangguni sa dalawang magkakaibang uri ng pangyayari sa wika:

  • Ang isang paggamit ay tumutukoy sa sari-saring wika na isang katangian ng isang partikular na pangkat ng mga nagsasalita ng wikang iyon.[2] Sa ilalim ng kahulugang ito, ang mga diyalekto o pagkakaiba-iba ng isang partikular na wika ay malapit na nauugnay at, sa kabila ng kanilang pagkakaiba, ay kadalasang higit na nauunawaan, lalo na kung malapit sa isa't isa sa pagpapatuloy ng diyalekto. Ang termino ay madalas na inilalapat sa mga panrehiyong hubog ng pagsasalita, ngunit ang isang diyalekto ay maaari ring matukoy ng iba pang mga kadahilanan, tulad ng uri sa lipunan o etnisidad.[3] Ang isang diyalekto na nauugnay sa isang tiyak na uri sa lipunan ay maaaring tawaging isang sosyelekto, habang ang isang diyalekto na nauugnay sa isang partikular na pangkat etniko ay maaaring tawaging isang etnolekto, at ang isang heograpikal/panrehiyong diyalekto ay maaaring masabing isang rehiylekto[4] (kasama ang mga alternatibong termino 'rehiyonalekto',[5] 'heolekto',[6] at 'topolekto'[7]). Ayon sa kahulugang ito, ang anumang pagkakaiba-iba ng isang naibigay na wika ay maaaring maiuri bilang "isang diyalekto", kabilang ang anumang estandardisadong pagkakaiba-iba. Sa kasong ito, ang pagkakaiba sa pagitan ng "estandardisadong wika" (ibig sabihin, ang "pamantayang" diyalekto ng isang partikular na wika) at ang "di-estandardisadong diyalekto" (bernakular) na diyalekto ng parehong wika ay madalas arbitraryo at batay sa mga salik panlipunan, pampulitika, kultural, o pagsasaalang-alang sa kasaysayan o pagkalat at katanyagan.[8][9][10] Sa katulad na paraan, ang mga kahulugan ng mga terminong "wika" at "diyalekto" ay maaaring maghalo at madalas na napapailalim sa debate, na may pagkakaiba-iba sa pagitan ng dalawang pagpapakahulugan na madalas na pinagbabatayan ng di-makatwiran o sociopolitikal na motibo.[11] Ang terminong "diyalekto" ay kung minsan ay pinaghihigpitan upang mangahulugang "di-pamantayang pagkakaiba-iba", partikular sa mga pagkakataong hindi espesyalista at mga tradisyong linggwistiko na hindi Ingles.[12][13][14][15]
  • Ang iba pang paggamit ng term na "diyalekto", na tukoy sa mga pagkakataong kolokyal sa ilang mga bansa tulad ng Italya[16] (tingnan ang dialetto[17]), Pransiya (tingnan ang mga patois) at ang Pilipinas,[18][19] ay nagdadala ng isang mapanirang kahulugan at naipakikita ang pampolitika at panlipunang nakabababang katayuan ng isang wikang hindi pambansa sa iisang pambansang wika. Sa madaling salita, ang mga "diyalekto" na ito ay hindi mga aktrwal na diyalekto sa parehong kahulugan tulad ng sa unang paggamit, dahil ang mga ito ay nagmula sa wikang nangingibabaw sa politika at samakatuwid ay hindi isa sa mga sari-sari nito, ngunit umunlad ito sa isang hiwalay at kahilerang paraan at maaari nang higit na pumasok sa pamantayan ng iba't ibang paninindigan para sa isang hiwalay na wika. Sa kabila nito, ang mga "diyalekto" na ito ay maaaring madalas na makasaysayang cognado at nagbabahagi ng mga ugat genetiko sa parehong mag-anak ng mga wika bilang ang nangingibabaw na wikang pambansa ay sa iba't ibang antas, ay kapuwa nauunawaan. Sa puntong ito, hindi tulad ng sa unang paggamit, ang pambansang wika ay hindi ituturing na isang "diyalekto", dahil ito ang nangingibabaw na wika sa isang partikular na estado, maging sa mga terminong prestihiyo sa wika, katayuan sa lipunan o politika (hal. opisyal), pamamayani o pagkalat, o lahat ng nabanggit. Ang terminong "diyalekto" na ginamit sa ganitong paraan ay nagpapahiwatig ng isang pampolitikang konotasyon, na ginagamit ng karamihan upang tumukoy sa mga mababang-prestihiyo na wika (anuman ang kanilang tunay na antas ng distansiya mula sa pambansang wika), mga wikang walang suporta sa institusyon, o ang mga itinuturing na "hindi angkop para sa pagsusulat".[20] Ang pagtatalaga na "diyalekto" ay patok ding ginagamit upang sumangguni sa mga hindi nakasulat o hindi nakakodigong wika ng mga umuunlad na bansa o mga nakahiwalay na lugar,[21][22] kung saan ang terminong "wikang bernacular" ay mas sinasang-ayunan ng mga lingguwista.[23]

Mga sanggunian

baguhin
  1. ↑ ginamit ang "wikain" katapat ng "dialect" sa pahinang ito ng Komisyon sa Wikang Filipino Naka-arkibo 2021-01-21 sa Wayback Machine.
  2. ↑ Oxford Living Dictionaries – English. Naka-arkibo 2019-03-30 sa Wayback Machine. Retrieved 18 January 2019.
  3. ↑ Merriam-Webster Online dictionary.
  4. ↑ Wolfram, Walt and Schilling, Natalie. 2016. American English: Dialects and Variation. West Sussex: John Wiley & Sons, p. 184.
  5. ↑ Daniel. W. Bruhn, Walls of the Tongue: A Sociolinguistic Analysis of Ursula K. Le Guin's The Dispossessed (PDF), p. 8
  6. ↑ Christopher D. Land (21 Pebrero 2013), "Varieties of the Greek language", sa Stanley E. Porter, Andrew Pitts (pat.), The Language of the New Testament: Context, History, and Development, p. 250, ISBN 978-9004234772{{citation}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  7. ↑ Christopher D. Land (21 Pebrero 2013), "Varieties of the Greek language", sa Stanley E. Porter, Andrew Pitts (pat.), The Language of the New Testament: Context, History, and Development, p. 250, ISBN 978-9004234772{{citation}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  8. ↑ Chao, Yuen Ren (1968). Language and Symbolic Systems. CUP archive. p. 130. ISBN 9780521094573.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  9. ↑ Lyons, John (1981). Language and Linguistics. Cambridge University Press. p. 25. language standard dialect. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  10. ↑ Johnson, David (27 Mayo 2008). How Myths about Language Affect Education: What Every Teacher Should Know. p. 75. ISBN 978-0472032877.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  11. ↑ McWhorter, John (Ene 19, 2016). "What's a Language, Anyway?". The Atlantic. Nakuha noong 19 Hulyo 2016.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  12. ↑ Benedikt Perak, Robert Trask, Milica Mihaljević (2005). Temeljni lingvistički pojmovi (sa wikang Serbo-Croatian). p. 81.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  13. ↑ Schilling-Estes, Natalies. (2006) "Dialect variation." In R.W. Fasold and J. Connor-Linton (eds) An Introduction to Language and Linguistics. pp. 311-341. Cambridge: Cambridge University Press.
  14. ↑ Sławomir Gala (1998). Teoretyczne, badawcze i dydaktyczne założenia dialektologii (sa wikang Polako). Łódzkie Towarzystwo Naukowe. p. 24. ISBN 9788387749040.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  15. ↑ Małgorzata Dąbrowska-Kardas (2012). Analiza dyrektywalna przepisów części ogólnej kodeksu karnego (sa wikang Polako). Wolters Kluwer. p. 32. ISBN 9788326446177.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  16. ↑ «The often used term "Italian dialects" may create the false impression that the dialects are varieties of the standard Italian language.» Martin Maiden, M. Mair Parry (1997), The Dialects of Italy, Psychology Press, p.2
  17. ↑ «Parlata propria di un ambiente geografico e culturale ristretto (come la regione, la provincia, la città o anche il paese): contrapposta a un sistema linguistico affine per origine e sviluppo, ma che, per diverse ragioni (politiche, letterarie, geografiche, ecc.), si è imposto come lingua letteraria e ufficiale». Battaglia, Salvatore (1961). Grande dizionario della lingua italiana, UTET, Torino, V. IV, pp.321-322
  18. ↑ Peter G. Gowing, William Henry Scott (1971). Acculturation in the Philippines: Essays on Changing Societies. A Selection of Papers Presented at the Baguio Religious Acculturation Conferences from 1958 to 1968. New Day Publishers. p. 157.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  19. ↑ Maiden, Martin; Parry, Mair (1997). The Dialects of Italy. Routledge. p. 2. ISBN 9781134834365.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  20. ↑ Defenders of the Indigenous Languages of the Archipelago (2007). Filipino is Not Our Language: Learn why it is Not and Find Out what it is. p. 26.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  21. ↑ Fodde Melis, Luisanna (2002). Race, Ethnicity and Dialects: Language Policy and Ethnic Minorities in the United States (sa wikang Ingles). FrancoAngeli. p. 35. ISBN 9788846439123.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  22. ↑ Crystal, David (2008). A Dictionary of Linguistics and Phonetics (sa wikang Ingles) (ika-6 (na) edisyon). Blackwell Publishing. p. 142–144. ISBN 978-1-4051-5296-9.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  23. ↑ Haugen, Einar (1966). "Dialect, Language, Nation". American Anthropologist. American Anthropologist New Series, Vol. 68, No. 4 (sa wikang Ingles). 68 (4): 927. doi:10.1525/aa.1966.68.4.02a00040. JSTOR 670407.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
baguhin
Kinuha sa "https://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Diyalekto&oldid=2028734"