Dalai Lama

Ang Dalai Lama ng Tibet
Kanyang Kabanalan (Holiness)
Gendun Drup, Unang Dalai Lama
Paghahari	1391-
Tibetan	ཏཱ་ལའི་བླ་མ་
Wylie transliteration	taa la’i bla ma
Bigkas	taːlɛː lama (IPA)
THDL	Dalai Lama
Pinyin Chinese	Dálài Lǎmā
Mga reinkarnasyon
Bahay Maharlika	Dalai Lama
Dinastiya	Reinkarnasyon ni Chenresig Buddha at linyang Tulku

Ang Dalai Lama ng Tibet ay isang linya ng mga lider-ispiritwal ng paaralang Gelug ng Tibetanong Buddhismo at ang dating pinuno ng pamahalaan ng Tibet sa Lhasa sa pagitan ng ika-17 siglo at 1959. Karaniwang tinatawag ng kanyang mga tagasunod bilang "Kanyang Kadakilaan" (HIH) o "Kanyang Kadakilaan, ang Dalai Lama", maraming Tibetano ang tumatawag sa kanya sa mga palayaw na Yishin Norbu o "Mutyang tumutupad ng mga kahilingan" at Gyalwa Rinpoche o "Dakilang nagtagumpay". Ang Lama, na ang kahulugan ay guro, ay isang titulong ibinibigay sa mga taong may iba't ibang ranggo sa paaralang relihiyon ng Tibet.

Ang Dalai Lama ay pinaniniwalaang ang kasalukuyang reinkarnasyon ng mahabang linya ng mga Tulku, o Guro ng Buddhismo na hindi na saklaw ng gulong ng muling pagkabuhay, kamatayan at karma. Ang mga bumabang guro na ito, o mas kilala sa Mahayana bilang mga bodhisattva ay ang mga buddha na piniling bumalik sa buhay upang magligtas ng kapwa nilang naniniwala sa mga aral ni Buddha. Ang Dalai Lama, sa kasalukuyan, ay ang pang-seremonyal na pinuno ng Ipinatapong Pamahalaan ng Tibet sa Dharamsala, India.

Sa pagitan ng ika-17 siglo at 1959, ang Dalai Lama ang itinuturing na pinuno ng Pamahalaan ng Tibet na sumasaklaw sa punong kabisera ng Lhasa at ang maliliit na etnograpikong tribo sa paligid nito. Ang buong Tibet din na dating kontrol ng Dalai Lama ay nakatayo sa Talampas ng Tibet. Nang opisyal na sakupin ng Tsina ang bansa noong 1949, nabawasan ng kapangyarihan ang Dalai Lama. Noong 1959, palihim na binigyan ng dating punong ministro ng India na si Jawaharlal Nehru ang Dalai Lama ng isang piraso ng lupain sa estado ng Himachal Pradesh malapit sa paanan ng Himalayas. Ang lupang ito ay tinawag na Dharamsala. Sa kasalukuyan, kasamang naninirahan ng Dalai Lama ang iba pang lama ng Tibet at mga takas na Tibetano mula sa Tsina. Mula 1959, tinawag nang Xizang ang Tibet.

Ang salitang "Dalai" sa wikang Monggol ay nangangahulugang "karagatan" na siya namang katumbas ng pangalang "Gyatso" sa wikang Tibetano. Habang ang lama naman ay katumbas ng Sanskrit na guru, o gurong pang-ispirituwal.^[1][2] Kung pagsasamahin ang dalawang termino, "Gurong Karagatan", ito ay tumutukoy sa isang master na ang kaalaman ay kasing-lalim ng isang dagat.

Naglalaman ang artikulong ito ng mga tekstong Tsino. Kapag walang tamang suportang pampanitik, maari kang makakita ng mga tandang pananong, mga kahon, o ibang sagisag sa halip na mga karakter na Intsik.

Naglalaman ang artikulong ito ng mga tekstong Tibetano. Kapag walang tamang suportang pampanitik, maari kang makakita ng mga tandang pananong, mga kahon, o ibang sagisag sa halip na mga karakter na Tibetano.

Noong 1252, pinagkalooban ni Kublai Khan si Drogön Chögyal Phagpa at si Karma Pakshi, ang ikalawang Karmapa suporta para sa pamumuno ng Tibet. Ngunit mas pinili ni Karma Pakshi ang suportang ibinigay ni Möngke Khan. Bago namatay si karma Pakshi noong 1283, sumulat siya ng isang testamento na nagpoprotekta sa interes ng suportang ito, o ang tinawag nilang black hat. Ayon sa kanya, ang mga matataas na monghe ng Tibet, o mga lama, ay kinakailangang humanap ng batang lalaking magmamana ng naturang "sumbrero". Ang kautusang ito ay batay sa turo ng Mahayana Buddhism na ang mga aral ng Budismo ay walang hanggan, at ang isang Buddha na hindi pa ganap ang pagliligtas sa sangkatauhan ay babalik at babalik muli sa daigdig bilang isang bodhisattva. Batay pa sa dokumentong ito, iniaatas ni Karma Pakshi sa mga budistang Mahayana ang pamamaraan ng paghahanap sa batang lalaking ito. Ang pangyayaring ito ang naging mitsa ng pagsisimula ng paghahanap ng linyang Black Hat, na siyang pundasyon ng Tibetanong Buddhismo sa panahon ng Dinastiyang Ming, ibinigay ni Emperador Yongle ang titulong Dakilang Prinsipe at Kayamanan ng Dharma, kung saan ang isa sa tatlong ito ay ibinigay naman sa Black hat Karmapa. Maraming sekta rin ng Mahayana Buddhism sa Tibet ang sumunod sa hiling na ito, ngunit apat lamang ang nagtagumpay na gumawa ng matatag na linya ng mga reinkarnasyon. Isa na rito ang sektang kinabibilangan ng Dalai Lama, ang Gelug.

Buhat sa Ikalimang Dalai Lama hanggang sa pagtakas ng Ikalabing-apat na Dalai Lama noong 1959, ang lahat ng mga Dalai Lama ay opisyal na nainirahan sa Palasyo ng Potala tuwing taglamig, at sa palasyo naman ng Norbulingka kung tag-araw. Ang mga palasyo ay parehong nakatayo sa Lhasa na may layong tatlong kilometro bawat isa.

Noong 1959 kasagsagan ng pananakop ng Tsina sa Tibet, tumungo ang Ikalabing-apat na Dalai Lama sa India upang humingi ng tulong. Ang punong ministro naman na si Jawaharlal Nehru ang naging instrumento upang magkaroon ng panahanan ang mga Tibetano at iba pang takas mula sa Tsina. Magsimula niyon, ang Dalai Lama at iba pang lama ay nanirahan na sa Dharamsala, estado ng Himachal Pradesh sa hilagang India. Dito na rin itinayo ang Gitnang Pamahalaan ng mga Tibetano o Central Tibetan Administration. Itinayo na rin dito ang mga tahanan at paaralan na eksklusibong nagtuturo ng wika at kulturang Tibetano.^[3]

Sa kasalukuyan, mayroong labing-apat na reinkarnasyon ang Dalai Lama:

	Pangalan	Larawan	Buhay	Itinanghal bilang Dalai Lama	Namuno	Tibetan/Wylie	Transkripsiyon mula sa Tibetanong panulat	Iba pang salin
1.	Gendun Drup		1391–1474	–	N/A[4]	དགེ་འདུན་འགྲུབ་ dge ‘dun ‘grub	Gêdün Chub (根敦朱巴)	Gedun Drub Gedün Drup Gendun Drup
2.	Gendun Gyatso		1475–1541	–	1492–1541[4]	དགེ་འདུན་རྒྱ་མཚོ་ dge ‘dun rgya mtsho	Gêdün Gyaco (根敦嘉措)	Gedün Gyatso Gendün Gyatso
3.	Sonam Gyatso		1543–1588	?	1578–1588	བསོད་ནམས་རྒྱ་མཚོ་ bsod nams rgya mtsho	Soinam Gyaco (索南嘉措)	Sönam Gyatso
4.	Yonten Gyatso		1589–1616	?	1601–1616	ཡོན་ཏན་རྒྱ་མཚོ་ yon tan rgya mtsho	Yoindain Gyaco (雲丹嘉措)	Yontan Gyatso
5.	Lobsang Gyatso		1617–1682	1618	1642–1682	བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ་ blo bzang rgya mtsho	Lobsang Gyaco (羅桑嘉措)	Lobzang Gyatso Lopsang Gyatso
6.	Tsangyang Gyatso		1683–1706	1688	1697–1706	ཚངས་དབྱངས་རྒྱ་མཚོ་ tshang dbyangs rgya mtsho	Cangyang Gyaco (倉央嘉措)
7.	Kelzang Gyatso		1708–1757	?	1720–1757	བསྐལ་བཟང་རྒྱ་མཚོ་ bskal bzang rgya mtsho	Gaisang Gyaco (格桑嘉措)	Kelsang Gyatso Kalsang Gyatso
8.	Jamphel Gyatso		1758–1804	1760	1762–1804	བྱམས་སྤེལ་རྒྱ་མཚོ་ byams spel rgya mtsho	Qambê Gyaco (強白嘉措)	Jampel Gyatso Jampal Gyatso
9.	Lungtok Gyatso		1806–1815	1807	1810–1815	ལུང་རྟོགས་རྒྱ་མཚོ་ lung rtogs rgya mtsho	Lungdog Gyaco (隆朵嘉措)	Lungtog Gyatso
10.	Tsultrim Gyatso		1816–1837	1820	1822–1837	ཚུལ་ཁྲིམས་རྒྱ་མཚོ་ tshul khrim rgya mtsho	Cüchim Gyaco (楚臣嘉措)	Tshültrim Gyatso
11.	Khedrup Gyatso		1838–1856	1840	1844–1856	མཁས་གྲུབ་རྒྱ་མཚོ་ mkhas grub rgya mtsho	Kaichub Gyaco (凱珠嘉措)	Kedrub Gyatso
12.	Trinley Gyatso		1857–1875	1860	1873–1875	འཕྲིན་ལས་རྒྱ་མཚོ་ ‘phrin las rgya mtsho	Chinlai Gyaco (成烈嘉措)	Trinle Gyatso
13.	Thubten Gyatso		1876–1933	1878	1895–1933	ཐུབ་བསྟན་རྒྱ་མཚོ་ thub bstan rgya mtsho	Tubdain Gyaco (土登嘉措)	Thubtan Gyatso Thupten Gyatso
14.	Tenzin Gyatso		Isinilang 1935	1937	since 1950 (kasalukuyang ipinatapon)	བསྟན་འཛིན་རྒྱ་མཚོ་ bstan ‘dzin rgya mtsho	Dainzin Gyaco ( 丹增嘉措)	Tenzin Gyatso

1. ↑ "The Institution of the Dalai Lama" by R. N. Rahul Sheel in The Tibet Journal, Vol. XIV No. 3. Autumn 1989, pp. 19-32 says on pp. 31-32, n. 1: "The word Dalai is Mongolian for "ocean", used mainly by the Chinese, the Mongols, and foreigners. Rgya mtsho, the corresponding Tibetan word, always has formed the last part of the religious name of the Dalai Lama since Dalai Lama II [sic – should read Dalai Lama III]. The expression Lama (Bla ma) means the "superior one". Western usage has taken it to mean the "priest" of the Buddhism of Tibet. The term Dalai Lama, therefore, means the lama whose wisdom is as deep, as vast and as embracing as the ocean."
2. ↑ Art Hughes (2001-05-07). "The Thirteen Previous Dalai Lamas". Part of MPR's special report, Ocean of Wisdom: The Dalai Lama's Visit. Minnesota Public Radio. {{cite news}}: External link in |work= (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
3. ↑ "Dispatches from the Tibetan Front: Dharamsala, India," Litia Perta, The Brooklyn Rail, 4 Abril 2008
4. ↑ ^{4.0 4.1} Ang titulong "Dalai Lama" ay ipinagkaloob lamang pagkatapos ng unang dalawang Dalai Lama.