Bagong Tipan

Ang Bagong Tipan (sa Griyego: Καινή Διαθήκη, Kainē Diathēkē) ay ang huling bahagi - ang pinakahuli sa tatlong pangunahing pangakat - ng Bibliya ng mga Kristiyano, kasunod ng Lumang Tipan. Minsang tinatawag din itong Testamentong Griyego o Mga Kasulatang Griyego. Isinulat sa Griyegong Koine Greek ng iba't ibang mga hindi kilalang manunulat ang mga orihinal na teksto ng Bagong Tipan, sa pagitan ng sirkang AD 45 at AD 140. Unti-unting pinagsama-sama sa isang aklat ang 27 aklat na nakapaloob sa Bagong Tipan^[1], sa loob ng maraming siglo. Naglalaman ito ng 4 na mga ebanghelyo, 21 mga sulat, at isang aklat na apokaliptiko, ang pinakahuling aklat sa Bagong Tipan. Tinatawag din itong Bagong Testamento.^[2] Sa Ingles, tinatawag na testament ang salitang tipan^[2] kaya't may saling Old Testament para sa Lumang Tipan at New Testament para sa Bagong Tipan. Hinango ang testament ng Ingles at ang testamento ng Kastila at Tagalog mula sa testamentum ng wikang Latin, na nangangahulugang "kasunduan", "mataimtim na kasunduan," o "tipan"^[2], at naglalarawan ng uri ng ugnayang mayroon noon ang Diyos at ang mga sinaunang mga Israelita at unang mga Kristiyano.^[1]

Bawat ebanghelyo ay nagsasalaysay ng ministerio ni Hesus na taga Nazareth. Bagam't hindi natitiyak kung sino talaga ang sumulat sa mga ebanghelyong ito, ito ay pinaniniwalaang sinulat ng mga alagad ni Hesus.

• Ang Ebanghelyo ni Mateo ay sinasabing sinulat ni Apostol Mateo.
• Ang Ebanghelyo ni Marcos ay sinasabing sinulat ni Apostol Marcos.
• Ang Ebanghelyo ni Lucas ay sinasabing sinulat ni Lucas na kasama ni Apostol Pablo sa pangangaral
• Ang Ebanghelyo ni Juan ay sinasabing sinulat ni Apostol Juan ni Hesus.

Ang aklat ng mga Gawa ay ang salaysay ng pangangaral ng mga apostol pagkamatay ni Hesus na siya ring kasunod ng Ebanghelyo ni Lukas. Bagamat hindi rin natitiyak kung sino ang tunay na manunulat nito, ito'y pinaniniwalaang sinulat ni Lukas na Ebanghelista.

Ito ang mga sulat na sinasabing mula kay Apostol Pablo bagamat maraming pagtatalo sa mga iskolar kung sino talaga ang mga manunulat nito.

• Ang sulat sa mga taga Roma
• Unang sulat sa mga taga Corinto
• Ikalawang sulat sa mga taga Corinto
• Sulat sa Mga taga Galacia
• Sulat sa Mga taga Efeso
• Sulat sa Mga taga Filipos
• Sulat sa Mga taga Colosas
• Unang Sulat sa mga taga Tesalonica
• Ikalawang Sulat sa mga taga Tesalonica
• Unang Sulat kay Timoteo
• Ikalawang Sulat kay Timoteo
• Sulat kay Tito
• Sulat kay Filemon

• Sulat sa mga Hebreo, minsan binibilang sa mga sulat ni Pablo
• Sulat ni Santiago, sinasabing Sulat ni Santiago na kapatid ni Hesus at Tomas Hudas.
• Unang Sulat ni Pedro, sinasabing sulat ni Apostol Pedro
• Ikalawang Sulat ni Pedro, sinasabing sulat din ni Apostol Pedro.
• Unang Sulat ni Juan, sinasabing galing kay Apostol Juan, anak ni Zebedeo.
• Ikalawang Sulat ni Juan, sinasabing galing kay Apostol Juan, anak ni Zebedeo.
• Ikatlong Sulat ni Juan, sinasabing galing kay Apostol Juan, anak ni Zebedeo.
• Sulat ni Judas, sinasabing galing kay Tomas Judas na kapatid ni Hesus at Santiago.

Ang Apokalipsis^[3] o Aklat ng Pahayag ang huling aklat sa Bagong Tipan na sinasabing isinulat ni Apostol Juan, anak ni Zebedeo.

Noong una at ikalawang daantaon, maraming mga sinulat ang mga Kristiyano na inaangking sinulat ng mga apostolo kaya pinaniniwalaan ng mga simbahan, noong unang siglo, na nanggaling sa mga apostol ngunit hindi nakasama sa 27 aklat ng Bagong Tipan. Tinawag ang mga aklat na ito bilang mga Apokripa. Pinaniniwalaang isinulat ang mga ito ng mga Nostiko noong unang siglo. Bilang dagdag, nilalarawan din ang Apokripa bilang mga kasulatang hindi tiyak ang pinagmulan at kung sino talaga ang sumulat ng mga ito. Sa teolohiyang Hudyo-Kristiyano, tumutukoy ito sa koleksiyon ng mga kasulatanng hindi kasama sa Kanon ng Bibliya. Dahil sa may iba't ibang panininiwala sa kung ano ang nararapat na kasama sa isang kanon, maraming bersiyon ng apokripang umiiral sa iba't ibang denominasyon pangpananampalataya. Apokripa ang taguri sa 14 pang mga aklat na bukod pa sa mga nasa Lumang Tipan at Bagong Tipan ng Bibliya, at tinatawag ding inter-testament sa Ingles (inter-testamento^[4]) sapagkat nalalagay ang mga ito sa pagitan o nasa gitna^[4] ng Lumang Tipan at ng Bagong Tipan ayon sa pagkakahanay na kronolohikal o pangkapanahunan. Sa mga panapanahon, magkakaiba ang pagtanggap ng mga Kristiyano sa bahaging ito ng Bibliya.^[5]

Halimbawa ang mga sumusunod ng mga kasulatang nabibilang sa Apokripa.

• Didache, isinulat noong mga taong c. AD 50–120.
• Ebanghelyo ni Tomas, koleksiyon ng mga sinasabing Salita ni Hesus na isinulat ni Tomas, bagaman hindi natitiyak at maaaring isinulat ng isang hindi-kilalang manunulat noong AD 50–180. Ginamit ito ng mga Nostiko, subalit hindi tinanggap ng mas nakararaming mga Kristiyano.
• Sulat ni Barnabas
• 1 Clemente
• Apokalipsis ni Pedro
• Pastol ni Hermas, isinulat noong mga AD 100–160.
• Ebanghelyo ni Judas
• Sulat sa mga taga-Laodicea

Ang buong artikulo o mga bahagi nito ay isinalin magmula sa artikulong New Testament ng Ingles na Wikipedia, partikular na ang bersiyong ito.

• Ang Bagong Tipan, mula sa Ang Dating Biblia (1905)
• Ang Bagong Tipan, Buong Bibliya sa wikang Tagalog, mula sa AngBiblia.net
• Ang Salita ng Diyos (SND, 1998), Bibliyang Tagalog sa Internet (Bagong Tipan), BiblesInternational, BibleGateway.com