Tingnan ang wikitext ng Pusa

Wala kang pahintulot na baguhin ang pahinang ito dahil sa sumusunod:
Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.
The block was made by ‪Hasley‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected: .
Start of block: 16:21, 18 Disyembre 2022
Expiry of block: 16:21, 18 Disyembre 2025
Your current IP address is 62.210.136.28. The blocked range is 62.210.0.0/16.
Pakisama ang lahat ng mga detalye sa taas sa kahit anong mga katanungan na gagawin mo. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.
Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.
Makikita at makokopya mo ang wikitext ng pahinang ito.
{{about|hayop na pusa|sodyak na pusa|Pusa (sodyak)}}
{{Speciesbox
|name= Pusa
<!-- There has been extensive discussion about the choice of image in this infobox. Before replacing this image with something else, consider if it actually improves on the ENCYCLOPEDIC CRITERIA which led to this choice. See [[Talk:Cat]] and [[Talk:Cat/Lead photo]] and if in doubt, DISCUSS IT FIRST! -->
|image= Cat poster 1.jpg<!--please do not change without consensus, see talk page-->
|image_upright= 1.2
|image_caption= Iba't ibang pusa
| status = DOM
|genus= Felis
|species= catus
|authority=[[Carl Linnaeus|Linnaeus]], [[10th edition of Systema Naturae|1758]]<ref name="MSW3fc" />
|synonyms=
*''Catus domesticus'' {{small|[[Johann Christian Polycarp Erxleben|Erxleben]], 1777}}<ref name=Erxleben>{{Cite book |last=Erxleben |first=J. C. P. |date=1777 |title=Systema regni animalis per classes, ordines, genera, species, varietates cvm synonymia et historia animalivm. Classis I. Mammalia |location=Lipsiae |publisher=Weygandt |pages=520–521 |chapter=Felis Catus domesticus |chapter-url= https://archive.org/details/iochristpolycerx00erxl/page/520}}</ref>
*''F. angorensis'' {{small|[[Karl Christian Gmelin|Gmelin]], 1788}}
*''F. vulgaris'' {{small|Fischer, 1829}}
}}

[[File:Tired 20-year-old cat.jpg|thumb|300px|20 taong gulang pusa]]
[[File:Mouse kill.jpg|thumb|Pagpatay ng pusa sa isang [[daga]]]]
Ang '''Pusa''', ''Felis catus'', o ''Felis silvestris catus'' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''Cat''; [[kuting]] kapag bata) ay isang hayop na inaalagan ng tao. Kadalasang hinuhuli nito ang mga [[bubuwit]] at [[ibon]].<ref name="TE">[[English, Leo James]]. ''Diksyunaryong Tagalog-Ingles'', Kongregasyon ng Kabanalbanalang Tagapag-ligtas, Maynila, ipinamamahagi ng ''National Book Store'', may 1583 na mga dahon, ISBN 971-91055-0-X</ref>  Isang karniboro ang mga pusa o mga mamalyang kumakain ng karne na kabilang sa pamilyang ''[[Felidae]]''.  Naging alagang domestikado ang mga pusa na may higit na sa 3,000 mga taon, at tanyag sila bilang mga alagang hayop sa bahay.  Una silang naging domestikado o "pusang-bahay" at inalagaan dahil kumakain sila ng mga peste, subalit nang lumaon inalagaan sila dahil sa pagiging palakaibigan at mabuting kasama sa buhay.

Ginagamit din ang salitang "pusa" para sa ibang mga kasapi ng ''[[Felidae]]'': ang mga malalaking pusang tulad ng [[liyon]], [[tigre]], at iba pa; at maging para sa mga pusang-gubat na [[lynx]], [[Puma concolor|puma]], at iba pa.  Maiilap ang mga pusang ito at maaaring maging labis na mapanganib.  Maraming mga uri ng ganitong mga pusa.

Batay sa katawagang [[wikang Ingles|Ingles]], tinatawag na ''Reyna'' ang '''babaeng pusa''', samantalang ''Tom'' naman ang '''lalaking pusa'''.

== Pinagmulan at ebolusyon ==
[[Talaksan:Feliform Timeline.svg|right|300px|thumbnail|Linyang panahong [[ebolusyon]]aryo ng Feliform.]] 

Ang lahat ng mga modernong [[carnivora]] kabilang ang mga pusa ay nag-[[ebolusyon|ebolb]] mula sa hayop na ''[[Miacoidea]]'' na lumitaw mga 65 hanggang 33 milyong taon ang nakalilipas. Ang espesyeng  Miacoid ay nagpalitaw sa espesyng ''[[Proailurus]]'' (na nangangahulugang "unang pusa" at tinatawag ring "Leman's Dawn Cat") na lumitaw mga 30 milyong taon ang nakalilipas at pangkalahatang itinuturing na ang unang "tunay na pusa".<ref name="Hunter">{{cite book |title=Cats of Africa: Behaviour, Ecology, and Conservation |last=Hunter |first=Luke |authorlink= |author2=Hinde, Gerald |year=2005 |publisher=Struik |location=Cape Town |isbn=1-77007-063-X |pages=40–42 |url= }}</ref> Mayroon ibang mga tulad ng pusang espesya bago ang  ''Proailurus'' ngunit hindi sa loob ng pamilya ng order na Carnivora. Ang pagtaas ng disparidad hanggang sa panahong Simulang [[Mioseno]] ay nangyari sa panahon nang ang ilang mga fossil na feliform ay natagpuan sa Hilagang Amerika. Ang mga hypercarnivorous nimravid feliform ay ekstinkt sa Hilagang Amerika pagkatapos ng 26 milyong taon ang nakalilipas at ang mga felid ay hindi dumating sa Hilagang Amerika hanggang sa panahong Gitnang [[Mioseno]] sa paglitaw ng  ''[[Pseudaelurus]]''. Ang ''Pseudaelurus'' ay tumawid sa Hilagang Amerika sa daan ng Lupaing Tulay ng Bering strait mula sa nakapagpatuloy na mga populasyon sa Asya 18.5 milyong taon ang nakalilipas. Ang lahat ng mga modernong pusa ay nagmula sa  ''[[Pseudaelurus]]''. Ang mga  Nimravid ay mga hayop na may ngiping saber na tulad ng pusa ng pamilyang [[Nimravidae]]. Bagaman hindi mga "tunay na pusa" sa pamilyang [[Felidae]], ang mga Nimravidae ay itinuturing na kapatid na [[taxon]] ng mga felid. Ang mga ito ay mga  basal feliform ngunit ang eksaktong paglalagay ng mga ito sa loob ng pangkat na Carnivora ay hindi pa rin matiyak. Sa pisikal, ang Nimravidae ay kamukha ng ''[[Smilodon]]'' na kalaunang nag-ebolb ng maraming milyong taon. Ang Nimravidae ay naging ekstinkt rin sa Hilagang Panahon sa panahon ng "puwang ng pusa".<ref name=Joeckela>{{cite journal | author = R. M. Joeckel |author2= Stephane Peigneb |author3= Robert M. Hunt |author4= Robert I. Skolnick | year = 2002 |title = The Auditory Region and Nasal Cavity of Oligocene Nimravidae | journal = Journal of Vertebrate Paleontology | volume = 22 |issue=4 | pages = 131–135 | url = http://www.bioone.org/perlserv/?request=get-abstract&issn=0272-4634&volume=022&issue=04&page=0830 | doi=10.1671/0272-4634(2002)022[0830:TARANC]2.0.CO;2 | accessdate=2008-11-28}}</ref> 
[[Talaksan:AfricanWildCat.jpg|thumb|right|Ang [[Aprikanong pusang ligaw]] (''Felis silvestris lybica'') ang ninuno ng mga domestikadong pusa. ]]

Ang ebidensiyang [[gene|henetiko]], morpolohikal at arkeolohikal ay nagmumungkahing ang domestikadong pusa(house cat) ay [[domestikasyon|dinomestika]] mula sa [[Aprikanong pusang ligaw]] (African wild cat) mga 10,000 hanggang 8,000 taon ang nakalilipas sa [[Fertile Cresecent]].<ref name="CA-Driscoll">{{cite journal |author=Driscoll, C. A. |author2= Menotti-Raymond, M. |author3= Roca, A. L. |author4= Hupe, K.|author5= Johnson, W. E. |author6= Geffen, E. |author7= Harley, E. H. |author8= Delibes, M. |author9= Pontier, D. |author10= Kitchener, A. C. |author11= Yamaguchi, N. |author12= O’Brien, S. J. |author13=  Macdonald, D. W. |year=2007 |title=The Near Eastern Origin of Cat Domestication |journal=Science |volume=317 |issue=5837 |pages=519–523 |doi=10.1126/science.1139518 |pmid=17600185 |url=http://www.mobot.org/plantscience/resbot/repr/add/domesticcat_driscoll2007.pdf}}</ref><ref name="NYT" /><ref name="9500 years">{{cite web
 |title=Oldest Known Pet Cat? 9500-year-old Burial Found on Cyprus
 |url= http://news.nationalgeographic.com/news/2004/04/0408_040408_oldestpetcat.html
 |accessdate=Marso 6, 2007
 |date=Abril 8, 2004
 |work=National Geographic News
 |publisher=National Geographic Society
}}</ref>

Ang mga pusa ay naipangalang siyentipikong pangalan na ''Felis catus'' ni [[Carl Linnaeus]] sa ika-10 edisyon ng [[Systema Naturae]] na nailathala noong 1758.<ref name="MSW3fc" /><ref name="Linaeus1758">{{Cite book|last=Linnaeus |first=C. |author-link=Carl Linnaeus |title=''Systema naturae'' |location=Stockholm |publisher=Lars Salvius |year=1758 |page=42 |url= http://biodiversitylibrary.org/page/726937 |accessdate=4 September 2017 |language=la |volume=1 |edition=10th }}</ref>
== Katangian ==
=== Haba at bigat ===
Ang karaniwang haba ng isang pusa ay 46 cm mula ulo hanggang pwet at 23 cm mula paa hanggang ulo.<ref>{{Cite web|date=2002|title=Domestic cat|url=https://books.google.com/books?id=hFbJWMh9-OAC&pg=PA99|archive-url=https://archive.org/details/wildcatsofworld00sunq/page/99|archive-date=2011}}</ref> Mas malaki ang mga lalaki kaysa sa mga babae. Ang karaniwang timbang ay 4 o 5 kg.
=== Kuko ===
Ang kuko ng mga pusa ay nailalabas-pasok.<ref>{{Cite web|date=2010|title=Felid form and Function|url=https://www.researchgate.net/publication/266753114|archive-url=https://web.archive.org/web/20210216135340/https://www.researchgate.net/publication/266753114_Felid_form_and_function|archive-date=2021}}</ref> Kapag nakatago ang kuko ng pusa, mas napapanatili ang pagkatulis nito. Mas matulis ang kuko ng pusa sa harap na paa kaysa sa likurang paa.<ref>{{Cite web|date=1900|title=Outline of Cat Lessons|url=https://books.google.com/books?id=-_gBAAAAYAAJ|archive-url=https://web.archive.org/web/20210806133121/https://books.google.com/books?id=-_gBAAAAYAAJ|archive-date=2021}}</ref>
=== Balanse ===
Tuwing nahuhulog ang isang pusa mula sa mataas na lugar, naiikot nito ang katawan at nailalapag ang paa. Nagagawa nila ito kapag ang taas ng lugar ay lagpas 90 cm.<ref>{{Cite web|date=1957| title=The labyrinthine posture reflex (righting reflex) in the cat during weightlessness |url=https://spacemedicineassociation.org/download/history/history_files_1957/28040345-1.pdf| archive-url=https://web.archive.org/web/20201003155151/https://spacemedicineassociation.org/download/history/history_files_1957/28040345-1.pdf| archive-date=2020}}</ref>
== Pag-uugali ==
Ang mga pusa ay isang super[[predator]] at [[espesyeng mananakop]]. Kabilang sa mga kinakain nito ang mga [[daga]] at [[ibon]]. Sa Australia, ang pusa ay responsable sa [[ekstinksiyon]] ng hindi bababa sa 20 katutubong [[mamalya]] sa bansang ito.
== Sa kultura ng tao at Mitolohiya ==
Ayon sa ilang mga [[historyan]] at mga [[arkeologo]], ang mga pusa ay unang inalagaan sa sinaunang [[Ehipto]]. Sa sinaunang Ehipto, ang mga pusa ay itinuturing at sinasamba bilang mga diyos at diyosa at mayroong isang diyos na nagngangalang [[Bastet]] sa Ehipto na mukhang pusa o isang babaeng leon. Ang mga [[Romano]] ang nagdala ng mga pusa sa Ehipto papuntang [[Europa]]. Dinala naman ng mga taga-Europa ang mga pusa sa paglalayag nila sa mga barko at nung dumating sila sa iba't ibang parte ng mundo, kasama nila ang kanilang mga alagang pusa at sila o ang mga taga-Europa ang nagdala ng mga pusa sa iba't ibang parte ng mundo.
===Papa Gregorio IX===
Noong 1233, itinatag ni [[Papa Gregorio IX]] ang [[inkisisyon]] at nagpadala ng mga [[decretal]] kung saan inituos na sunugin ang mga [[erehe]]. Sa pamamagitan ng pagpapahirap at inkisisyon ni [[Konrad von Marburg]], natuklasan ang isang kultong [[Lucifer]]iano na sumasamba kay [[Satanas]] sa anyo ng isang itim na pusa. Inilarawan sa [[vox in Rama]] ni Papa Gregorio IX ang inisiasyon ng mga kasapi sa kultong ito. Dahil dito, nagkaroon ng pamahiin sa Europa kung saan ang itim na pusa ay inuugnay kay Satanas at pagsusunog ng mga pusa sa Europa at Pransiya ay naging libangan ng mga mamamayan  na pinaniniwalaang ng ilang historyan na nag-ambag sa pagkalat ng salot na [[Itim na Kamatayan]] na pumatay ng hanggang 200 milyong tao noong ika-14 siglo.
===Mga pista ng pusa===
[[Image:Kattenstoet.jpg|thumb|''Minneke Poes'', isa sa higanteng pusa ng paradang  [[Kattenstoet]].]]
Sa [[Ypres]], [[Belgium]], isang kustombre ng paghahagis ng mga pusa mula sa [[belfry]] ng mga simbahan at pagkatapos ay susunugin ang mga pusang ito ay dinadaos tuwing pista ng mga pusa na [[Kattenstoet]] na nagpatuloy hanggang 1817 bagaman patuloy pa rin itong dinadaos hanggang sa kasalakuyan gamit ang pinalamanang pusa.
Sa [[Denmark]], sa [[Fastelavn]],ang mga pusa ay binubugbog hanggang mamatay upang palayasin ang masasamang espirito tuwing [[Semana santa]].<ref>https://www.kbh-sprogcenter.dk/en/blog/danish-fastelavn/</ref>

===Mga pamahiin tungkol sa pusa===
Mayroong kasabihan na nagsasabi na kapag may nakita kang itim na pusa na dumadaan malapit sa tao, ang tao ay mamalasin. Ang [[Maneki-neko]] ay usang pigurang pusa na karaniwang nilalagay sa harap ng mga tindahan bilang pampasuwerte. Ayon din sa mga ibang kasabihan, may siyam na buhay ang mga pusa.
<!-----------------------
==Ugali==
Cats are [[Carnivore|carnivorous]]<ref>http://www.felinefuture.com/</ref>; they eat [[bird]]s and small [[mammal]]s (like [[mice]]). Cats are quiet and well-behaved animals, so they are popular pets. Many house cats no longer hunt their own [[food]], but eat food that their owner gives them, made in [[factory|factories]]. Young kittens are playful. So a lot of pet companies make toys to redeem, or rid of, cats energy without the owner always having to pay attention to it.

==Paglilinis==
Cats are very clean animals. They groom themselves by licking their fur. The cat's tounge cat act as a hairbrush and can clean and detangle a cats [[fur]]. Still, many owners buy grooming products so the cat will not always be depended on to take care of itself. After licking it's self, cats sometimes get hairballs.<ref>http://cats.about.com/cs/catmanagement101/a/hairballs.htm</ref> A hairball is a small amount of fur that is [[vomit|vomited]] up by animals when it becomes too big. Cats are commonly shown coughing up hairballs in comedy shows. Cats are brushed by their owners to prevent a lot of hairballs.

==Bilang mga alaga==
House cats are not often taught to do things, but large cats raised by people in enclosed spaces can be taught to do [[trick]]s. When a cat is happy, it moves its chest very quickly, which makes a soft noise. This is called "purring". Cats are also very clean animals.  They lick their fur many times a day, and they like clean places. They also sleep a lot, sometimes up to 20 hours a day. This makes them easy to care for.

==Kalusugan==
Cats, like other living things, can get diseases. When a cat gets a disease,you should take it to a veterinarian(animal doctor). Depending on the way a cat looks, a disease could be more common. For example, blue-eyed cats with white fur can become sick easier then some other cats.<ref>See English Wikipedia's entry on cats</ref> Regular visits to a vet can keep your cat alive many extra years by catching sickness and disease early' a good example of disease is feline luekemia which is common,and will kill a cat quickly without the medicine a vet can provide.
House cats, like the comic character [[Garfield]], can become overweight easily due to less exercize than feral (wild) cats,and from being spayed or neutered (fixed- spay is female and neutered is males-) It is important to fix cats to avoid overpopulation which means more cats and dogs to be put to sleep(euthanized)in animal "pounds" (pounds are great places to get animals for little money and you will be saving an animals life too!) It then is important to help your cat stay fit by diet and exercize (play is great exersize and no money need be spent to keep a cat entertained -a piece of string can do the trick! Cats can also be born Polydactyl. Polydactyl means many digits, or many "fingers" from poly (many) and dactyl (digit). Sometimes there is a mutation (change) in cat families. Most cats have only four toes per paw. These mutated cats have five. Rarely, some are born with more than five toes per paw. All of these cats are called '' polydactyl cats''. They can also be called ''Hemingway cats'' because author [[Ernest Hemingway]] owned many of these cats.  This mutation can happen in any breed (kind) of cat.

==Ibang kahulugan==
*As a [[verb]], "to cat" means to pull a [[ship]]'s [[anchor]] to rest at its [[cathead]].  It can also mean to look for a [[mate]].
*Cat can be a short nickname for Catherine, Cathleen, Caitlin, Catalina and Catarina.

== Tingnan din ==
*[[List of cat breeds]]
--------------------->

== Mga sanggunian ==
=== Talababa ===
{{reflist|refs=
<ref name="NYT">{{Cite news |last=Wade |first=N. |date=2007 |title=Study Traces Cat's Ancestry to Middle East |url= https://www.nytimes.com/2007/06/29/science/29cat.html |work=The New York Times |access-date=2 Abril 2008 |archive-url= https://web.archive.org/web/20090418082840/http://www.nytimes.com/2007/06/29/science/29cat.html |archive-date=18 Abril 2009}}</ref>

<ref name="MSW3fc">{{MSW3 Wozencraft |id=14000031 |pages=534–535 |heading=Species ''Felis catus''}}</ref>
}}

=== Bibliyograpiya ===
:# [http://www.catscans.com/facts.htm ''Catscans.com''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080831020633/http://www.catscans.com/facts.htm |date=2008-08-31 }}
:# [https://namesz.org ''namesz.org''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190120063352/https://namesz.org/ |date=2019-01-20 }}
:# [http://www.facts-about-cats.com/ ''Facts About Cats.com''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080903091158/http://www.facts-about-cats.com/ |date=2008-09-03 }}
:# [http://vetmedicine.about.com/od/felinehealthcats/a/blcat_gm_legacy.htm ''Vetmedicine.About.com'']
:# [http://www.purinaone.com/Health/ArticleDetails.aspx?ArticleId=FFB179D2-8361-4E9C-B7F7-0773A81C7683&species=Cat ''PurinaOne.com''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120210172456/http://www.purinaone.com/Health/ArticleDetails.aspx?ArticleId=FFB179D2-8361-4E9C-B7F7-0773A81C7683&species=Cat |date=2012-02-10 }}

== Mga panlabas na link ==
{{commonscat|Felis silvestris catus|Pusa}} 
* [http://www.funnycatpictures.net/ Mga Nakakatawang Pusa (Funny Cats)]

[[Kategorya:Felidae]]
[[Kategorya:Pusa]]

[[File:A domesticated cat in Pili, Camarines Sur.jpg|thumb|Ordinaryo na pusa]]
Mga padron na ginamit sa pahinang ito:
Magbalik sa Pusa.
Kinuha sa "https://tl.wikipedia.org/wiki/Pusa"