Fiji
Fiji (斐濟)
u Fiji (斐濟) sa i labu nu Usingniya (Oceania 大洋洲), itiza i 18 00 S, 175 00 E,
u ahebal nu lala’ mapulung sa izaw ku 18,274 km2, u ahebal nu lalaay sa izaw ku 18,274 km2, u ahebal nu nanumay sa ti'kuk ku km2, hamin nu tademaw sa 915,303.
kakalukan umah sa 23.30%, kilakilangan umah sa 55.70%, zumaay henay umah sa 21%.
tapang tusu nu kanatal (首都)
u tapang tusu nu kanatal sa u Suva (蘇瓦).
kakininan nu kanatal demiad (國家紀念日)
kakining nu kanatal demiad sa 7 bulad 9 demiad.
tabakiay a tapang nu kanatal (元首)
u tabakiay a tapang nu kanatal (congtung) ayza sa ci George Konrote, micakat a demiad sa i 2015 a mihca 11 bulad 12 demiad.u cunli nu Fiji (斐濟) ayza sa ci Frank Bainimarama, micakat a demiad sa i 2007 a mihcaan 1 bulad 5 demiad.
kitidaan (地理位置)
Fiji(斐濟) masakaputay kapulungan a kanatal (Yin kamu: Republic of Fiji; Fiji(斐濟) kamu: Matanitu Tugalala o Viti; Fiji(斐濟)-yin-ti a kamu: रिपब्लिक ऑफ फीजी), pulu han Fiji(斐濟), i sakatimulan nu Pacific bayu, Vanado nu sawali, Tonga nu tipan, Tuvalu nu timulan a maldapuay a subal nu kanatal, naw u tuluay a lasubu idaw ku tulu a bataan nu subal a nikalcapucapuan, (nu hanbu u nai’ay ku tademaw a subal, ya Viti a subal atu Vanua a subal kina tusaay a subal nu tademaw hamin i kanatal sa 87%). u nganga nu kanatal namakayni i Fiji(斐濟) a kamu “Viti” nu Tung-ciya a nipangiha a kamu.[1]
(u kamu nu Hulam: 斐濟共和國（英語：Republic of Fiji；斐濟語：Matanitu Tugalala o Viti；斐濟印地語：रिपब्लिक ऑफ फीजी），通稱斐濟，是位於南太平洋，萬那杜以東、東加以西、吐瓦魯以南的群島國家，由330個島嶼組成（一半為無人島，而維提島和瓦努阿島兩個主要島嶼的人口佔全國的87%）。國家名稱是源自斐濟語「Viti」的東加語發音。)
laylay (歷史)
i naayaw sabaw pitu a se-ci, sikaidaw tu ku tung-nan-ya a tademaw makatukuh tu i Fiji(斐濟) muenen, kitabalan ku Europe(歐洲) mikilim tu kaliwhan.[2]
(u kamu nu Hulam:早在17世紀，便有東南亞裔人士抵達斐濟定居，比歐洲的探險家要早一些。)
1643 a mihca, Netherlands (荷蘭) mitesekay tu kalihanawan ci Abel Tasman (阿貝爾·塔斯曼) katukuh tu i Fiji(斐濟), u tatangahan u kahemekan nu itiniay u Europe(歐洲) a tademaw.
(u kamu nu Hulam: 1643年，荷蘭探險家阿貝爾·塔斯曼抵達斐濟，是首位踏足此地的歐洲人。)
1871 a mihca, mapatiden ku Fiji(斐濟) a hung-ti, kuyni sayaway misacacayay nu Fiji(斐濟) subasubal a pikuwanan.
(u kamu nu Hulam: 1871年，斐濟王國成立，這是首個統一斐濟群島的政權。)
1874 a mihca, UK(英國) midebung tu Fiji(斐濟), patideng tu tayniay nu malimatay muenen nu Fiji(斐濟).[3]
(u kamu nu Hulam: 1874年，英國吞併斐濟，成立斐濟殖民地。)
斐濟於1970年從英國獨立，1987年發生了兩起軍事政變，第一次是有人不滿政府由當地的印度裔壟斷，第二次是要求廢除君主立憲，實施共和制，以總統取代總督，其國家名稱也從當時的「斐濟自治領」改為「斐濟共和國」。1990年改名「斐濟主權民主共和國」。1998年再改為「斐濟群島共和國」。
Fiji(斐濟) i 1970 a mihca namakayni i United Kingdom(英國) masacacay, 1987 a mihca mapelpel kya tusaay anu hitayay a kawaw nika sumadan, sakacacay sa idaw ku makaiay tu sihu u itiniay tu muenen nu India(印度) miputung, sakatusa sa nikaydihan palawpes tu hutiay a hulic, malingatu tu mapulungay a nipikuwan, u cun-tung ku midayliay tu tatangahan, sakay i kanatal a ngangan namahini ku lingatu yu mahida “u Fiji(斐濟) masakakuay nipikuwan” misumad tu “Fiji(斐濟) masakaputay kapulungan a kanatal”. 1990 a mihca misumad tu ngangan “pali Fiji(斐濟) misakakuay a masakaputay kapulungan a kanatal”. 1998 a mihca pasumad aca “Fiji(斐濟) u malitinay masakaputay kapulungan a kanatal”.[4]
cen-ci (政治)
Fiji(斐濟) nu cen-ci nika kumud malumitayliay tu masakakuay, sakay i kawaw misayadah tu tang-ci, Fiji(斐濟) a cung-li(總理) u sakakaay i sihu, naw u midayliay hen malasakakaay u cung-tung(總統) tatenga’ tu palupikaykian nu katuutay a tademaw, u cung-tung(總統) ku mikaykiay mitusiyan a tahkal. u sin-cen-cuan(行政權) nu cung-tung(總統) atu sakay i labuay tu mikelitay a tademaw nu mikelitay a sihu; mihulicay aw u pikaykian nu kanatal atu sihu nu malcapua; masacacay ku hulic nu pikawawan atu nu pahulicay. Fiji(斐濟) katinengan katukuh i 2012 a mihca patatenga’ tu tataynaay a hung-ti ci Sakatusaay Queen Elizabeth(伊利沙白二世) nu satalakaway a tapang , nika namakayni i 1987 a mihca ya lingatu u nu cung-tung(總統) a kanatal nu tatangahan; Fiji(斐濟) nai’ 2006 a mihca macen-pian(政變) kya mapulu’ ku nikaykian, nanutawya nu sacacay sananay mapulu ku sapikayki a mikaykiay nu kanatal. nadikudan tu 2014 a mihca tuluay a bulad masumad ku nisasulitan a nipulu’ tu sapatahkal tu sapikayki, nu ida tu a mihca siwaay a bulad namikawaw ku kanatalay nu kitakit nipalucek tu nisinkiwan masusud tu hamin ku milabuay.[5]
(u kamu nu Hulam: 斐濟的政治體制為代議民主制，並實行多黨制，斐濟總理為政府首腦，由身為虛位元首的總統正式委任獲國會多數支持的人，而總統由議會選出。行政權歸屬由總理及其內閣成員領導的政府；立法權由國會與政府共有；司法權獨立於行政權與立法權。斐濟雖然截至2012年承認女王伊利沙白二世為最高酋長，但自1987年起便以總統為國家元首；斐濟因2006年政變被中止會席，是當時惟一被完全中止會席的會員國。後於2014年3月改為祇禁止出席會議，同年9月因國內舉行了獲國際認可的大選而完全恢復為會員。)
pikawawan a nipikuwan (行政區規劃)
Fiji(斐濟) mahatusa ku ci-siya-se(直轄市), kina sepatay a pikawawan a kenis atu Rotuma(羅圖馬) a subal. u pikuwanan masadumaay sa Suva(蘇瓦) atu lautoka(勞托卡); u pikuwaway a kenis masadumaay u sakakaay nu pikuwanay kenis, i satipan a kenis, amis a kenis, atu sawalian a kenis. sakay i masadumaay pala sabaw cacay idaw ku sepad nu niyadu’ ; Na-mu-si納莫西 a niyadu’, La拉 a niyadu’, Lei-wa雷瓦 a niyadu’, Say-lu-a塞魯阿 a niyadu’, Tay-lay-u泰萊武 a niyadu’, Na-ta-si-li奈塔西里 a niyadu’, Na-te-lu-siya-zu-wo-lung那德羅加諾沃薩 a niyadu’, Pa-pu巴 a niyadu’, Pu-a布阿 niyadu’, Ka-kaw-te-lu-luy卡考德羅韋 a niyadu’, Kan-ta-u坎達武 a niyadu’, Law勞 niyadu’, Lu-may-uyi-ti 洛邁維提a niyadu’, Ma-ku-a-ta馬庫阿塔 a niyadu’.[6]
(u kamu nu Hulam: 斐濟分為2個直轄市、4個行政大區和羅圖馬島。直轄市分別是蘇瓦和勞托卡；行政大區分別是中央大區、西部大區、北部大區和東部大區。其下分為14個省：納莫西省、拉省、雷瓦省、塞魯阿省、泰萊武省、奈塔西里省、那德羅加諾沃薩省、巴省、布阿省、卡考德羅韋省、坎達武省、勞省、洛邁維提省、馬庫阿塔省。)
lala’ (地理)
Fiji(斐濟) u ahebal nu lala’(pasu nu bayu ahebal nu lala’) 194000 a pin-fang-kung-li, nikahini u ahebal nu lala’ payhung nu cacay a bataan nu enal. Fiji(斐濟) paylabu idaw ku tuluay a lasubu tusa idaw ku tusaay a subal, tatudung u kakutung a ba’tu muliwliw tu silamalay a buyu’ a subal, nikahini u muenengay idaw ku ⅓ nu tademaw. u satabakiay a subal i wiy-ti a subal atu wa-nu-a a subal. ya su-tu i su-wa i wi-ti a subalan. se-hung-ce paytulu a tademaw nu muenengay i wi-ti a subal. kina subal u buyu’ ku yadahay u satalakaway tuo-ma-ni-wi-hung (Tomaniivi), u telek nu bayu 1324 ku nikaylabu, sika idaw ku caldesay a kilangkilangan nu , u masadumaay a kahenulan nu niyadu’ idaw kiya na-ti, sa-u-lung-u atu law-to-kah.[7]
(u kamu nu Hulam: 斐濟總面積（含海域面積）為194000平方公里，其中10%面積為陸地。
斐濟包含322個島嶼，主要為珊瑚礁環繞的火山島，其中1/3有人居住。最大的島嶼為維提島與瓦努阿島。首都蘇瓦位於維提島上。四分之三的人口也居住在維提島。該島多山，最高峰托馬尼維峰（Tomaniivi），海拔1324米，並有熱帶雨林。其他重要城鎮有納迪、薩武薩武與勞托卡。)
demiad (氣候)
Fiji(斐濟) unu tanengay ku ba’ded nu a kutiay nu maka bayuay a demaad, tu mihcamihcaan hamin nu akuti nu demiad i cacay a didiay a kakitidaan. ya dihku nu demiad, tahkal i sabaw cacay a bulad katukuh i sepatay, u banihiw nu demiad nama kayniay i limaay a bulad katukuh i cacay bataan a bulad. anu i banihiwan tu a demiad, ya a kuti nu demiad makaala tu 22°C(72°F) ku talakaw. anu katukuhan tu a maudad ku demiadan, u tanengay ku dihku nu demiad kanca yadah ku udad, nikasaan u miduducay tu kenis sa. katinengan tu mihmihcaan kanca idaw ku cacay nu a kutiay a demiad tayni (cacay bataan nu mihcaan kinacacay tahkal cacay bataan-sabaw tusa), nika ya kamu saan, u bali han tu u tanengay ku dihkuay.[8]
(u kamu nu Hulam: 斐濟屬於溫暖的熱帶海洋氣候，幾乎全年的溫度都在一個很小的範圍內。溫暖的季節出現在11月到4月，涼爽的季節則是從5月至10月。即使在涼爽的季節，平均溫度仍然高達22°C（72°F）。降雨是季節性的到來，溫暖的季節會有較多的雨量，尤其是在內陸地區。雖然一年平均會有一個熱帶氣旋來襲（十年出現10-12次），但一般說來，風是溫和的。)
a idangan (觀光)
u pey-ka a subal “silisin a miawas tu lamal” 貝卡島「過火儀式」
Fiji(斐濟) yadah ku adiadiay a subel, ya subal kanca idaw ku caay kalecad u masadumaay atu kungku, a lahican taneng makaadih tu salungayay atu bangcalay u langdaway nu kakutung, idaw ku pupuhkalay a kawaw, hamin nu tuud a micukaymas u nu itidaay tu a tuud. taneng tayda i tiniay tu subal nu timulan u pey-ka a subal (Bega) miadih tu “u lisin nu miawasay tu lama’’. u kamu nu ayayway, i tini i subal u nilecuhan tu tatama u caayay katalaw tu lamal, sisa u i tiniay nu muenengay kanca silisin aca tu kawaw, kya tatama a i badetay nu celacelasan a muculil, a milatuh tu kapahay, mahida u misengiay tu nu taywanay a misamiay nu kawaw. nika ayda haymaw satu malu saikian tu aadihan, anu idaw ku tayniay a laban, kanca tu demiad idaw tu ku misaikiay tu aadihan, u nu dumaay a sakaudip nu kawaw nu itiniay.[9]
(u kamu nu Hulam: 斐濟小島眾多，每個島嶼幾乎都有不同的特色和故事，有的可以觀賞到美麗的藍珊瑚，有的以環保為主題，所用的東西幾乎都就地取材。也可以到本島南部的貝卡島(Beqa)參觀「過火儀式」。據傳說，在島上出生的男性都不怕火，所以當地住民會定期舉辦儀式，讓男生在滾燙的煤炭上行走，祈求好運，跟台灣的迎神活動有些類似，但現在已經漸漸變成表演形式，只要有觀光客，幾乎每天都有演出，算是當地蠻有特色的活動。)
pakan tu buting u aadihan餵鯊秀
anu misakamu tu Fiji(斐濟), katuud ku tademaw maydih tayda i pisalamaan tu nanum amidang, mahida u mingaduyay, u micelemay miadih tu bayuay a tuud u kakutung atu ze-tay a buting, atu misalama milalaba tu layin, mikitkit tu sabahel a kawsuwa hawsa. mataneng tu tayda i piy-ka a subal mitaneng “pakan tu sa a buting” nu kawaw, atu u mahiniay caay katepalay u maedesay a adupan nipicapi masasalama.[10]
(u kamu nu Hulam: 談到斐濟，許多人通常都會聯想到水上活動，像是浮潛、潛水觀賞海中珊瑚礁景觀和熱帶魚，或是玩衝浪、拖曳傘等。也可以到貝卡島體驗「餵鯊魚」活動，和這些平時很少接觸的兇猛動物近距離互動。)
sayaway a mitaneng ku midangay sa a manakamiyalaw, anu pakan tu sa a butingan a idaw kya pasubanaay a taayaw pasubana hicaen a mikawaw, tasasa a mudebu i nanum hawsa, kanca idaw ku pasubanay pacabay i tepal miadih tu aadihan, u duma sa, idaw tu kumiadiay misakapah tu aadingan.[11]
(u kamu nu Hulam: 初次體驗的遊客也不用擔心，在餵鯊魚前通常會有教練先進行課程教學，下到水中之後，會有教練陪同在一旁觀看，另外，也有相關的防護措施做保護。)