Teksas
 |
Tyn artikel ńy bůł jeszcze sprawdzůny we poprawnośći zapisowańo Steuerowům uortografijům a gramatycznyj. Jeli zdo Ći śe, co je to fest do porzůndku narychtowany artikel, symńij tyn muster. Tyn artikel niy bōł jeszcze sprawdzōny we poprawności zapisowaniŏ Ślabikŏrzowym szrajbōnkym a gramatycznyj. Jeli zdŏ Ci sie, co je to fest do porzōndku narychtowany artikel, symnij tyn muster. |
Teksas (ang.: Texas) (hišp.: Tejas) – stůn we pouedńowyj tajli USA, nad Zatokům Meksykańskům. Grańica mo uod wschodu s Luizjanům a Arkansas, uod půunocy s Uoklahůmům a uod zachodu s Nowym Meksykym. Je we wjynkšyj tajli wyžynny (Wjelge Růwńiny), na pouedńowym zachodźe mo trocha wjyrchůw a na pouedńowym wchodźe Niźina Zatokowo. Nojsrogše mjasta: Houston, Dallas, San Antonio, Austin a El Paso.
| Teksas | |||||
| |||||
| Přidůmek: Lone Star State (Stan Samotnyj Gwjozdy) | |||||
| Dewiza: Friendship | |||||
| |||||
| Państwo |  Zjednoczōne Sztaty
| ||||
| Stolica | Austin | ||||
| Nojsrogše mjasto | Houston | ||||
| Gubernator | Rick Perry | ||||
| Godka uřyndowo | de iure ńy mo de facto angelsko godka | ||||
| Powjeřchńa • cuzamyn |
na 2 placu 696 241 km² | ||||
| Populacyjo (2000) |
na 2 placu 20 851 820 | ||||
| Gynstość zaludńyńo (2000) |
na 28 placu 30,75 /km² | ||||
Piramida wjeku
| |||||
| Wleźyńe do Uńije • kolejność |
|||||
| Strefa časowo | Central: UTC-6/-5
Mountain: UTC-7/-6 | ||||
| Szyrokość geůgrafično | 25°50'N - 36°30'N | ||||
| Dugość geůgrafično | 93°31'W - 106°38'W | ||||
| Šyřka Dugość |
1244 km 1289 km | ||||
| ISO 3166-2 | US-TX | ||||
We 1519 Alonso Alvarez de Pineda uoguośiu zajyńce Teksasu bez Szpańijo. Jak Meksyk we 1821 uzyskou ńypodlyguość, Teksas s anfanga wlazowou we jygo skuod. Bez lota 20. XIX wjeku uośedlili śe sam Amerikůny, guůwn Negry s poedńowych stanůw, kaj bůuo ńywolńictwo. Řůnd Meksyku dou wuůnčas autůnůmijo lo Taksasu. We 1829 řůnd Meksyku zakozou ńywolńictwa a tyž dolšyj imigracyje s USA, bez cůž jygo stosůnki s Teksasym śe fest pogoršyuy. 1 marca 1836 uoguošůno pwstańy Republiki Teksasu, na co Meksyk zareagowou interwencyjům armije, keryj kulminacyjům bůua bitwa pode Alamo. We 1836 po pokanańu armije meksykańskij Teksas uostowo republikům. Gowům państwa uostowo Sam Houston a kraj lygalizuje ńywolńictwo. We 1845 John Tyler, prezydynt Teksasu, podpisou rezolucyjo uo aneksyje Teksasu bez USA. 29 grudńa 1845 Teksas uostou přijynty do Ůńije kej 28. stan. We 1861 Teksas wystůmpiu s Ůńije a přistou do Kůnfederacyje. Bůu tymu přećiwny Sam Houston, nale ńy skiž tygo co bůu zwolyńńikym Ůńije abo wrogym ńywolńictwa, nale chćou přiwrůcyńo ńypodleguośći.