Koreja e Veriut

 

Pas okupimit japonez të Koresë, që përfundoi me disfatën e Japonisë në Luftën e Dytë Botërore më 1945, Koreja u nda në paralelen e 38-të me vendim të Kombeve të Bashkuara dhe veriu iu dha për ta administruar Bashkimit Sovjetik, ndërsa jugu Shteteve të Bashkuara. Historia e Koresë së Veriut fillon formalisht me themelimin e Republikës Popullore Demokratike më 1948.

Në gusht 1945, ushtria sovjetike themeloi autoritetit civil sovjetik për të drejtuar vendin derisa të mund të themelohej një regjim vendor, miqësor ndaj BRSS-së. Vendi u qeveris nga Komiteti Popullor i Përkohshëm i Koresë së Veriut deri më 1948. Pas largimit të forcave sovjetike më 1948, agjenda kryesore viteve vijuese në veri dhe në jug ishte bashkimi i Koresë derisa konsolidimi i regjimit të Singman Risë në jug me ndihmë ushtarake amerikane dhe shtypja e kryengritjes së tetorit 1948 i dha fund shpresave se vendi do të mund të bashkohej përmes një revolucioni komunist në jug. Më 1949, Koreja e Veriut shqyrtoi një ndërhyrje ushtarake në Korenë e Jugut, por nuk arriti të fitojë mbështetje nga Bashkimi Sovjetik, që kishte luajtur rol kyç në themelimin e shtetit të pavarur.^[5]

Tërheqja në qershor e shumicës së forcave të Shteteve të Bashkuara nga jugu dobësoi gramatikisht regjimin jugor dhe inkurajoi Kim Ir-Senit të mendonte sërish një plan për invadim kundër jugut.^[5] Ideja nuk u mbështet fillimisht nga Josif Stalini, por me zhvillimin e armëve bërthamore sovjetike, fitoren e Mao Cedunit në Kinë dhe paralajmërimet kineze se do të dërgonin trupa për ta mbështetur Korenë e Veriut, Stalini miratoi invadimin që çoi në Luftën e Koresë.^[6]

 

 

Lufta e Koresë, ndërmjet Koresë së Veriut dhe të Jugut, filloi më 25 qershor 1950 dhe mbaroi me armëpushim të nënshkruar më 27 korrik 1953. Konflikti shpërtheu pas ndarjes së Koresë nga Kombet e Bashkuara dhe gjatë përpjekjeve të dy qeverive koreane për të bashkuar Korenë nën pushtetin e vet përkatës. Ndarja çoi në luftë të plotë civile, që u kushtoi të dy palëve më shumë se 2 milion civilë dhe ushtarë. Periudha në prag të luftës u përshkua prej konflikteve të përshkallëzuara kufitare përgjatë paraleles së 38-të dhe përpjekjeve për të organizuar zgjedhje për mbarë Korenë.^[7]

Këto përpjekje morën fund kur ushtria e Koresë së Veriut sulmoi Jugun, më 25 qershor 1950. Me mbështetjen e Kombeve të Bashkuara, vendet alete të Shteteve të Bashkuara ndërhynë për t'i dalë krah Koresë së Jugut. Pas përparimeve të shpejta të në një kundërmësymjeje të Koresë së Jugut, forcat kineze, aleate të Veriut, ndërhynë në mbështetje të Koresë së Veriut, duke e luhatur baraspeshën e luftës dhe duke çuar përfundimisht në armëpushim, që përafërsisht riktheu kufijtë paraprakë mes Koresë së Veriut dhe Jugut.

Ndonëse disa e kanë quajtur konfliktin luftë civile, ka disa faktorë të tjerë që duhet marrë parasysh.^[8] Lufta e Koresë ishte gjithashtu i pari ballafaqim i armatosur i Luftës së Ftohtë dhe vendosi standardin për shumë konflikte të mëvonshme. Krijoi idenë e luftës së subvencionuar, ku dy superfuqi do të luftonin në një vend të tretë, duke bërë që populli në atë vend të pësonte më së shumti nga shkatërrimi dhe humbja e jetës që sjell lufta mes dy vendeve aq të mëdha. Superfuqitë iu shmangën plasjes së luftës së gjithëmbarshme kundër njëra-tjetrës, si dhe përdorimit reciprok të armëve bërthamore. Lufta e Koresë po ashtu zgjeroi Luftën e Ftohtë, që deri në atë kohë kishte qenë e përqendruar vetëm në Evropë. Një zonë e demilitarizuar, e vendosur në paralelen 38 dhe nën vëzhgim e rreptë nga të dy palët, vazhdon të ndajë sot gadishullin, ndërsa ndjenjat antikomuniste dhe anti-verikoreane janë akoma të pranishme në Korenë e Jugut.

Që nga armëpushimi i Luftës së Koresë më 1953, kanë mbetur të tendosura marrëdhëniet mes qeverisë koreanoveriore dhe Koresë së Jugut, Bashkimit Evropian, Kanadasë, Shteteve të Bashkuara dhe Japonisë. Luftimet u ndërprenë me armëpushimin, por të dy Koretë janë teorikisht në luftë.^[9] Koreja e Veriut dhe e Jugut nënshkruan Deklaratën e Përbashkët Veri-Jug të 15 qershorit më 2000, ku të dy palët premtuan të përpiqen për bashkim paqësor.^[10] Veç kësaj, më 4 tetor 2007, udhëheqësit e Koresë së Veriut dhe të Jugut u zotuan të zhvillojnë takime që zyrtarisht t’i japin fund luftës dhe të ripohojnë parimin e mosagresionit.^[11]

 

Paqja relative mes veriut dhe jugut u ndërpre prej përleshjeve përgjatë kufirit dhe atentateve. Veriu dështoi në disa atentate kundër udhëheqësve të Koresë së Jugut, posaçërisht më 1968, 1974 dhe në sulmet e Rangunit më 1983; shpesh u gjetën tunele nën zonën e demilitarizuar dhe gati sa nuk shpërtheu lufta për shkak të incidentit të vrasjeve me sëpatë në Panmungjom më 1976.^[12] Më 1973, kontakte tejet sekrete të nivelit të lartë filluan të zhvilloheshin përmes zyrave të Kryqit të Kuq, por morën fund pas incidentin të Panmungjom – ndër të arriturat e pakta ishte ideja që dy Koretë të anëtarësoheshin ndaras në organizata ndërkombëtare.^[13]

Në fundvitet 1990, me vendosjen e demokracisë në Jug, përparimin e shënuar përmes strategjisë Nordpolitik, marrjen e pushtetin në Veri nga Kim Xhong-Ili, i biri i Kim Ir-Senit, të dy vendet filluan për herë të parë të afroheshin publikisht, me shpalljen nga Koreja e Jugut të Politikës së Rrezediellit (Sunshine Policy).^[14][15]

Më 2002, Presidenti Amerikan George W. Bush e cilësoi Korenë e Veriut si pjesë së "boshtit të së ligës" dhe "avanpost të tiranisë". Kontakti më i lartë, që qeveria ka pasur me Shtetet e Bashkuara, ishte me Sekretaren Amerikane të Shtetit Madeleine Albright, e cila vizitoi Phjonianin në vitin 2000,^[16] por të dy vendet nuk kanë marrëdhënie zyrtare diplomatike.^[17] Nga viti 2006, rreth 37 mijë ushtarë amerikanë qëndronin në Korenë e Jugut, megjithëse nga qershori 2009, ky numër kishte rënë në 30 mijë.^[18][19] Kim Xhong-Ili ka thënë privatisht se pajtohet për praninë e trupave amerikane në gadishull, edhe pas ribashkimit të mundshëm.^[20] Publikisht, Koreja e Veriut kërkon fuqishëm tërheqjen e trupave amerikane nga Koreja.^[20]

Gjatë këtyre viteve Koreja e Veriut u përball me vështirësi të rënda ekonomike. Amnesty International vlerëson se më 2003 mbi 13 milion banorë nuk ushqeheshin si duhet. Më 2001, RDPK-ja mori afro 300 milion dollarë në ndihma nga Koreja e Jugut, Japonia, SHBA-të dhe Bashkimi Evropian. Që prej vitit 1997, Koreja e Veriut është përballur me emigracionin e paligjshëm, ndërkohë që mijëra banorë kanë rrezikuar të kalojnë kufirin verior me Kinën. Shumë prej emigrantëve, të cilët po të kapen në Kinë kthehen në Kore të Veriut, shkojnë deri në Mongoli ose gjejnë ndonjë shteg tjetër për të kaluar në Korenë e Jugut. Atje, ata kanë ndarë rrëfime rrënqethëse për gjendjen në Kore të Veriut.

Më 2010, qeveria koreanoveriore ndërmori një reformë fiskale që, duke lëshuar kartmonedha të reja dhe duke caktuar shumën maksimale që banorët mund të këmbenin nëpër banka, ua asgjësoi kursimet shumë prej qytetarëve. Kjo thuhet se thelloi krizën ekonomike, duke dëmtuar tregtinë private që ishte lejuar viteve të fundit.

Më 13 qershor 2009, agjencia e lajmeve Associated Press njoftoi se në kundërpërgjigje ndaj sanksioneve të OKB-së, Koreja e Veriut shpalli se do të çonte përpara programin e saj për pasurimin e uraniumit. Ky ishte rasti i parë që RPDK-ja ka pranuar publikisht se po zhvillon program të pasurimit të uraniumit.^[21] Në gusht 2009, ish-Presidenti Amerikan Bill Clinton u takua me Kim Xhong-Ilin për të siguruar lirimin e dy gazetareve amerikane, të cilat ishin dënuar për kalim të paligjshëm të kufirit.^[22]

Në nëntor 2010, Koreja e Veriut ndërmori një sulm ndaj një ishulli të Koresë së Jugut, me ç'rast u vranë dy ushtarë dhe dy civilë jugkoreanë.

 

Zyrtarisht, Koreja e Veriut është një shtet ateist. Nuk ka statistika zyrtare të njohura të feve në Korenë e Veriut. Sipas Inteligjencës Fetare në 2007, 64% e popullsisë janë jofetare, 16% praktikojnë shamanizëm Koreane, 14% praktikojnë Kondoizëm, 4% janë Budist dhe 2% janë të krishterë.  Liria e fesë dhe e drejta për ceremoni fetare janë të garantuara me kushtetutë, por fetë janë të kufizuara nga qeveria. Amnesty International ka shprehur shqetësime në lidhje me persekutimin fetar në Korenë e Veriut. Budizmi dhe Konfucianizmi ende ndikojnë në shpirtërore. Kondoizmi ("Rruga Qiellore") është një besim sinkretik indigjen që ndërthur elemente të shamanizmit Korean, Budizmit, Taoizmit dhe Katolicizmit që përfaqësohet zyrtarisht nga Partia Chondoist e kontrolluar nga WPK Chongu. Misioni Dyer të Hapura, një grup Protestant me seli në Shtetet e Bashkuara dhe themeluar gjatë epokës së Luftës së Ftohtë, pretendon se përndjekja më e rëndë e të krishterëve në botë ndodh në Korenë e Veriut.  Ekzistojnë katër kisha të sanksionuara nga shteti, por kritikët pretendojnë se këto janë vitrina për të huajt.

Koreja e Veriut ka mbajtur një nga ekonomitë më të mbyllura dhe më të centralizuara në botë që nga vitet 1940. Për disa dekada, ajo ndoqi modelin sovjetik të planeve pesëvjeçare me qëllimin përfundimtar të arritjes së vetë-mjaftueshmërisë. Mbështetja e gjerë sovjetike dhe kineze i lejoi Koresë së Veriut të rikuperohej me shpejtësi nga Lufta Koreane dhe të regjistronte ritme shumë të larta rritjeje. Joefikasiteti sistematik filloi të lindte rreth vitit 1960, kur ekonomia kaloi nga faza e zhvillimit të gjerë në atë intensive. Mungesa e fuqisë punëtore të kualifikuar, energjisë, tokës së punueshme dhe transportit pengoi ndjeshëm rritjen afatgjatë dhe rezultoi në dështim të vazhdueshëm për të përmbushur objektivat e planifikimit. Ngadalësimi i madh i ekonomisë ishte në kontrast me Korenë e Jugut, e cila tejkaloi Veriun për sa i përket PBB-së absolute dhe për të ardhurat për frymë deri në vitet 1980. Koreja e Veriut deklaroi planin e fundit shtatëvjeçar të pasuksesshëm në dhjetor 1993 dhe më pas ndaloi së shpallur planet.

Një fabrikë industriale në Hamhung

Humbja e partnerëve tregtarë të Bllokut Lindor dhe një sërë fatkeqësish natyrore gjatë viteve 1990 shkaktuan vështirësi të mëdha, duke përfshirë urinë e përhapur. Deri në vitin 2000, situata u përmirësua për shkak të një përpjekjeje masive ndërkombëtare për asistencë ushqimore, por ekonomia vazhdon të vuajë nga mungesa e ushqimit, infrastruktura e rrënuar dhe furnizimi jashtëzakonisht i ulët i energjisë. Në një përpjekje për t'u rikuperuar nga kolapsi, qeveria filloi reformat strukturore në 1998 që legalizuan zyrtarisht pronësinë private të aseteve dhe kontrollin e decentralizuar mbi prodhimin. Një raund i dytë reformash në vitin 2002 çoi në një zgjerim të aktiviteteve të tregut, fitim të pjesshëm të parave, çmime dhe paga fleksibël dhe futjen e teknikave të stimujve dhe llogaridhënies. Pavarësisht këtyre ndryshimeve, Koreja e Veriut mbetet një ekonomi komanduese ku shteti zotëron pothuajse të gjitha mjetet e prodhimit dhe prioritetet e zhvillimit përcaktohen nga qeveria.

Koreja e Veriut ka profilin strukturor të një vendi relativisht të industrializuar ku gati gjysma e Prodhimit të Brendshëm Bruto gjenerohet nga industria dhe zhvillimi njerëzor është në nivele mesatare. PBB-ja e barazisë së fuqisë blerëse (PPP) vlerësohet në 40 miliardë dollarë, me një shumë të ulët për frymë vlera 1800 dollarë. Në vitin 2012, të ardhurat kombëtare bruto për frymë ishin 1,523 dollarë, krahasuar me 28,430 dollarë në Korenë e Jugut. Won e Koresë së Veriut është monedha kombëtare, e lëshuar nga Banka Qendrore e Republikës Popullore Demokratike të Koresë. Ekonomia është zhvilluar në mënyrë dramatike vitet e fundit pavarësisht sanksionet. Sipas Institutit Sejong, këto ndryshime kanë qenë "të habitshme"

Ekonomia është shumë e nacionalizuar. Ushqimi dhe strehimi subvencionohen gjerësisht nga shteti; arsimi dhe kujdesi shëndetësor janë falas; dhe pagesa e taksave u shfuqizua zyrtarisht në vitin 1974. Një shumëllojshmëri mallrash janë të disponueshme në dyqanet dhe supermarketet në Phenian, megjithëse shumica e popullsisë mbështetet në tregjet jangmadang në shkallë të vogël. Në vitin 2009, qeveria u përpoq të frenonte zgjerimin e tregut të lirë duke ndaluar jangmadang dhe përdorimin e valutës së huaj, duke zhvlerësuar shumë fitimin dhe duke kufizuar konvertueshmërinë e kursimeve në monedhën e vjetër, por rritja e inflacionit dhe protestat e rralla publike shkaktuan një përmbysje të këto politika. Tregtia private dominohet nga gratë, sepse shumica e burrave duhet të jenë të pranishëm në vendin e tyre të punës, edhe pse shumë ndërmarrje shtetërore janë jo funksionale.

Turistët e huaj në Resortin e Skive Masikryong

Industria dhe shërbimet punësojnë 65% të fuqisë punëtore prej 12.6 milionëshe të Koresë së Veriut. Industritë kryesore përfshijnë ndërtimin e makinerive, pajisjet ushtarake, kimikatet, minierat, metalurgjinë, tekstilet, përpunimin e ushqimit dhe turizmin. Prodhimi i mineralit të hekurit dhe qymyrit janë ndër të paktët sektorë ku Koreja e Veriut performon dukshëm më mirë se fqinji i saj jugor—ajo prodhon rreth 10 herë më shumë nga secili burim. Duke përdorur ish platforma shpimi rumune, disa kompani të kërkimit të naftës kanë konfirmuar rezerva të konsiderueshme nafte në shelfin e Koresë së Veriut të Detit të Japonisë dhe në zonat në jug të Phenianit. . 3,500 kooperativat dhe fermat shtetërore të saj ishin mesatarisht të suksesshme deri në mesin e viteve 1990, por tani përjetojnë mungesa kronike të plehrave dhe pajisjeve. Orizi, misri, soja dhe patatet janë disa nga kulturat kryesore. Një kontribut i rëndësishëm në furnizimin me ushqim vjen nga peshkimi komercial dhe akuakultura. Fermat më të vogla të specializuara, të menaxhuara nga shteti, prodhojnë gjithashtu kultura me vlerë të lartë, duke përfshirë xhensen, mjaltin, matsutake dhe barishte për mjekësinë tradicionale koreane dhe kineze. Turizmi ka qenë një sektor në rritje gjatë dekadës së fundit. Koreja e Veriut ka synuar të rrisë numrin e vizitorëve të huaj përmes projekteve si Resorti i Skive Masikryong.

Tregtia e jashtme kapërceu nivelet e para krizës në 2005 dhe vazhdon të zgjerohet. Koreja e Veriut ka një numër zonash të posaçme ekonomike (SEZ) dhe Rajone të Veçanta Administrative ku kompanitë e huaja mund të operojnë me stimuj taksash dhe tarifash, ndërsa institucionet e Koresë së Veriut fitojnë akses në teknologji të përmirësuar. Fillimisht ekzistonin katër zona të tilla, por ato dhanë pak sukses të përgjithshëm. Sistemi SEZ u riparua në vitin 2013 kur u hapën 14 zona të reja dhe Zona e Posaçme Ekonomike Rason u reformua si një projekt i përbashkët kinezo-koreane. Rajoni Industrial Kaesong është një zonë e veçantë ekonomike ku më shumë se 100 kompani koreano-jugore punësojnë rreth 52,000 punëtorë koreano-veriorë. Që nga gushti 2017, Kina është partneri më i madh tregtar i Koresë së Veriut jashtë tregtisë ndërkoreane, duke zënë më shumë se 84% të totalit të tregtisë së jashtme (5.3 miliardë dollarë) e ndjekur nga India me 3.3% pjesë (205 milionë dollarë). Në vitin 2014, Rusia fshiu 90% të borxhit të Koresë së Veriut dhe të dy vendet ranë dakord të kryenin të gjitha transaksionet në rubla. Në përgjithësi, tregtia e jashtme në 2013 arriti një total prej 7.3 miliardë dollarë (shuma më e lartë që nga viti 1990), ndërsa tregtia ndërkoreane ra në nivelin më të ulët të tetë viteve prej 1.1 miliardë dollarësh.

Koreja e Veriut është vend njëpartiak nën drejtimin e një fronti të bashkuar të udhëhequr nga Partia Koreane e Punëtorëve (PKP).^{[23][24][25][26]} Qeveria e vendit ndjek ideologjinë çuçhe (juche) të vetëmjaftueshmërisë, e ideuar nga ish-kryetari i vendit, Kim Ir-Seni. Pas vdekjes së tij, Kim Ir-Seni u shpall President i Amshueshëm i vendit. Quqheja bë ideologjia zyrtare shtetërore kur vendi nxori kushtetutë të re më 1972,^[27] ndonëse Kim Ir-seni ishte mbështetur në ideologjinë quqhe për të hartuar politika qysh në vitin 1955.^[28] Zyrtarisht republikë socialiste,^[29] Koreja e Veriut cilësohet nga shumë media të huaja të jetë diktaturë totalitare staliniste.^{[24][25][30][31][32]} Kim Xhong-Ili dhe Kim Ir-Seni kanë ndërtuar rreth tyre kulte personaliteti. Njoftohet se vendi ka kryer shkelje të rënda të të drejtave të njeriut.^[33] Pas rënies së Bashkimit Sovjetik, pati zi urie, që çoi në vdekjen e 2-3 milion njerëzve. Për shkak të natyrës sekrete të qeverisë dhe ngurrimit të saj për t’i pranuar të huajt, Koreja e Veriut konsiderohet sot si vendi më i izoluar në botë. Deri më 17 dhjetor 2011, sekretari i Sekretariatit të Komitetit Qendror të PKP-së dhe udhëheqësi i forcave të armatosura ishte Kim Xhong-Ili, i biri i Kim Ir-Senit. Me vdekjen e Kim Xhong-ilit, pritet që pushtetin ta trashëgojë i biri i tij Kim Xhong-Un; ndërkohë, periudhën kalimtare asht duke e udhëheqë dhandrri Kim Jong-Nam.

Zyrtarisht, Koreja e Veriut është një shtet ateist. Nuk ka statistika të njohura zyrtare të feve në Korenë e Veriut. Sipas Inteligjencës Fetare në 2007, 64% e popullsisë janë jofetarë, 16% praktikojnë shamanizmin korean, 14% praktikojnë kondoizëm, 4% janë budistë dhe 2% janë të krishterë. Liria e fesë dhe e drejta për ceremonitë fetare janë të garantuara me kushtetutë, por fetë janë të kufizuara nga qeveria, sipas Human Rights Watch. Amnesty International ka shprehur shqetësime për persekutimin fetar në Korenë e Veriut. Grupet pro-veriore si Aleanca e Solidaritetit Paektu mohojnë këto pretendime, duke thënë se objekte të shumta fetare ekzistojnë në të gjithë vendin. Disa vende fetare të adhurimit janë të vendosura në ambasadat e huaja në kryeqytetin e Phenianit.

Budizmi dhe konfucianizmi ende ndikojnë në spiritualitetin. Chondoism ("Rruga Qiellore") është një besim sinkretik indigjen që ndërthur elemente të shamanizmit korean, budizmit, taoizmit dhe katolicizmit që përfaqësohet zyrtarisht nga Partia Chondoiste Chongu e kontrolluar nga WPK.

Misioni Open Doors, një grup protestantësh me bazë në Shtetet e Bashkuara dhe i themeluar gjatë epokës së Luftës së Ftohtë, pretendon se persekutimi më i ashpër i të krishterëve në botë ndodh në Korenë e Veriut. Ekzistojnë katër kisha të sanksionuara nga shteti, por kritikët pretendojnë se këto janë vitrina për të huajt.

Ne Krone e Veriut edhe perse ka rruge, aty nuk ka shume makina, ky rezultat eshte keshtu per arsye se mbi 80% e njerezve jane te varfer dhe vetem ushtaret ose personat e pasur mund ta perballojne dot luksin e nje makine.

Regjistrimi i vitit 2008 e renditi të gjithë popullsinë si të shkolluar. Një cikël 11-vjeçar falas dhe i detyrueshëm i arsimit fillor dhe të mesëm ofrohet në më shumë se 27,000 çerdhe, 14,000 kopshte, 4,800 shkolla fillore katërvjeçare dhe 4,700 shkolla të mesme gjashtëvjeçare. 77% e meshkujve dhe 79% e femrave të moshës 30-34 vjeç kanë mbaruar shkollën e mesme. 300 universitete dhe kolegje të tjera ofrojnë arsim të lartë.

Shumica e të diplomuarve nga programi i detyrueshëm nuk ndjekin universitetin, por fillojnë shërbimin e detyrueshëm ushtarak ose vazhdojnë të punojnë në ferma ose fabrika. Mangësitë kryesore të arsimit të lartë janë prania e madhe e lëndëve ideologjike, të cilat përbëjnë 50% të lëndëve në studime sociale dhe 20% në shkenca, dhe disbalancat në kurrikul. Studimi i shkencave natyrore theksohet shumë, ndërsa shkencat shoqërore janë lënë pas dore.[284] Heuristics zbatohet në mënyrë aktive për të zhvilluar pavarësinë dhe kreativitetin e studentëve në të gjithë sistemin.Mësimi i gjuhës ruse dhe angleze u bë i detyrueshëm në shkollat ​​e mesme të larta në vitin 1978.

  Commons: Koreja e Veriut – Album me fotografi dhe/apo video dhe materiale multimediale

  Commons: Koreja e Veriut – Album me fotografi dhe/apo video dhe material multimediale

• Zona koreane e demilitarizuar