Nju Jork

Nju Jork New York
Shteti
Shteti i Nju Jorkut
Flamuri Stema
Nofka(t):  The Empire State
Parimet:  Excelsior (in Latin)[1] Ever upward
Himni: "I Love New York"
Harta e Shteteve të Bashkuara me Nju Jork të theksuar
Vendi	Shtetet e Bashkuara
Para shtetësisë	Provinca e Nju Jorkut
U pranua në Bashkim	26 korrik 1788 (11-të)
Kryeqyteti	Albany
Qyteti më i madh	New York City
Metroja më e madhe dhe zonat urbane	Zona metropolitane e Nju Jorkut
Qeveria
• Guvernatori	Kathy Hochul (D)
• Guvernatori toger	Antonio Delgado (D)
Legjislatura	Legjislatura e Shtetit
• Dhoma e sipërme	Senati i Shtetit
• Dhoma e ulët	Asambleja e Shtetit
Gjyqësori	Gjykata e Apelit në Nju Jork
Senatorët amerikan	Chuck Schumer (D) Kirsten Gillibrand (D)
Delegacioni i Dhomës së Përfaqësuesve të SHBA	18 Demokratë 7 Republikanë 2 të lira (lista)
Sipërfaqja
• Gjithsej	54.555[2] sq mi (141.297 km2)
• Sipërfaqe tokësore	47.126 sq mi (122.057 km2)
• Sipërfaqe ujore	7.429 sq mi (19.240 km2)  13.6%
Sipërfaqja vendi	27th
Dimensionet
• Gjatësia	330 mi (530 km)
• Gjerësia	285 mi (455 km)
Lartësia mbidetare	1.000 ft (300 m)
Lartësia më e lartë (Mount Marcy[3])	5.344 ft (1.629 m)
Lartësia më e ulët (Oqeani Atlantik[3])	0 ft (0 m)
Popullsia  (2021)
• Gjithsej	20.215.751[4]
• Vendi	4th
• Dendësia	416,42/sq mi (159/km2)
• Dendësia vendi	7th
• Të ardhurat mesatare shtëpiake	$71,100[5]
• Të ardhurat vendi	14-të
Emri i banorëve	Njujorkez
Gjuha
• Gjuha zyrtare	None
• Gjuhët e folura	Anglisht 69.6% Spanjisht 15.2% Kinezisht 3.1% Frëngjisht 1.6% Rusisht 1.2% Gjuha italiane 0.9% Jidish 0.7% Hindi/Urdu 0.6% Arabisht 0.5% Koreanisht 0.5%[6]
Zona kohore	UTC– 05:00 (Lindore)
• Verës (DST)	UTC– 04:00 (EDT)
Shkurtesa USPS	NY
Kodi ISO 3166	US-NY
Shkurtesa tradicionale	N.Y.
Gjerësia gjeografike	40° 30′ N to 45° 1′ N
Gjatësia gjeografike	71° 51′ W to 79° 46′ W
Faqja zyrtare	www.ny.gov

New York ([nuː jɔːrk]; shqiptohet Nju-Jork), nganjëherë quhet Shteti i Nju Jorkut për ta dalluar nga qyteti i tij më i madh, Qyteti i Nju Jorkut, është një shtet në Shtetet e Bashkuara Verilindore. Me një sipërfaqe gjithsej prej 54,556 milje katrorë (141,300 km²),^[2] Nju Jorku është shteti i 27-të më i madh gjeografikisht. Me 20.2 milionë banorë, është shteti i katërt më i populluar në Shtetet e Bashkuara që nga viti 2021, me rreth 44% që jetojnë në qytetin e Nju Jorkut dhe 14% të tjerë në pjesën e mbetur të Long Island. Shteti kufizohet nga Nju Xhersi dhe Pensilvania në jug, dhe Conneticut, Massachusetts dhe Vermonti në lindje; ajo ka një kufi detar me Rhode Island, në lindje të Long Island, si dhe një kufi ndërkombëtar me provincat kanadeze të Kebekut në veri dhe Ontario në veriperëndim.

Kryeqyteti i Nju Jorkut është Albany, ndërsa qyteti më i madh është New York City (NYC). NYC është qyteti më i populluar në Shtetet e Bashkuara, dhe rreth gjysma e popullsisë së shtetit jeton në zonën metropolitane të Nju Jorkut. NYC është shtëpia e selisë së Kombeve të Bashkuara, dhe është përshkruar si kryeqyteti kulturor, financiar dhe mediatik i botës, si dhe qyteti më i fuqishëm ekonomikisht në botë.

Nju Jorku ishte një nga Trembëdhjetë Kolonitë origjinale që formuan Shtetet e Bashkuara. Zona e Nju Jorkut të sotëm ka qenë e banuar nga fiset e Algonquian dhe konfederatës Iroquois të Amerikës vendase për disa qindra vjet në kohën kur erdhën evropianët më të hershëm.^[7] Kolonitë francezë dhe misionarë jezuitë mbërritën në jug nga Montreali për tregti dhe prozelitim. Në vitin 1609, rajoni u vizitua nga Henry Hudson duke lundruar për kompaninë holandeze të Indisë Lindore.^[8] Holandezët ndërtuan Fort Nassau në vitin 1614 në bashkimin e lumenjve Hudson dhe Mohawk, ku më vonë u zhvillua kryeqyteti i sotëm i Albany. Së shpejti holandezët vendosën gjithashtu Amsterdamin e Ri dhe pjesë të Luginës Hudson, duke krijuar koloninë multietnike të Holandës së Re, një qendër tregtare dhe imigrimi. Anglia pushtoi koloninë nga holandezët më 1664, me holandezët që rimorën koloninë e tyre më 1673 përpara se t'ia jepnin përfundimisht anglezëve si pjesë e Traktatit të Westminsterit vitin e ardhshëm.^[9] Gjatë Luftës Revolucionare Amerikane (1775–1783), një grup kolonistësh të Provincës së Nju Jorkut u përpoqën të merrnin kontrollin e kolonisë britanike dhe përfundimisht ia dolën të krijonin pavarësinë. Në fillim të shekullit të 19-të, zhvillimi i brendshëm i Nju Jorkut, duke filluar me Kanalin Erie, i dha atij përparësi të pakrahasueshme ndaj rajoneve të tjera të bregut lindor dhe ndërtoi epërsinë e tij politike dhe kulturore.^[10]

Shumë pika referimi në Nju Jork janë të njohura, duke përfshirë katër nga dhjetë atraksionet turistike më të vizituara në botë në 2013: Times Square, Central Park, Ujëvarat e Niagarës, dhe Grand Central Terminal.^[11] Nju Jorku është gjithashtu shtëpia e Statujës së Lirisë.^[12] Në shekullin e 21-të, Nju Jorku është shfaqur si një nyje globale e krijimtarisë dhe sipërmarrjes, tolerancës sociale dhe qëndrueshmërisë mjedisore. Nju Jorku ka afërsisht 200 kolegje dhe universitete, duke përfshirë Universitetin Shtetëror të Nju Jorkut. Disa universitete në Nju Jork janë renditur ndër 100 më të mirët në vend dhe në botë..^[13]

Pjesa ku sot është e njohur si shteti i New York-ut është burim i vendosjes së dy bashkësive të mëdha të Indianëve, herët para ardhjes së Evropianëve të parë. Këto grupe etnike ishin Irokez dhe Algonquian, të cilat ishin në konflikt. Irokezët kishin kishin të zhvilluar organizimin shoqëror pòlitik, dhe ndihmën ushtarake. Hulumtuesi i parë europian në të cilën sot gjendet shteti i New Yorkut ishte detari italian Giovanni d a Verrazzano i cili punonte për oborrin francez dhe e kishte quajtur këtë anë Nouvelle Angoulême , në falenderim të mbretit francez Franje I. Deri në lumin Hudson erdhi në vitin 1524.

Ky artikull nga Shtetet e Bashkuara është një faqe cung. Mund të ndihmoni Wikipedian duke e përmirësuar.