Fuqi e madhe (politikë)
Një fuqi e madhe është një shtet sovran që është i njohur si shtet që ka aftësinë dhe ekspertizën për të ushtruar ndikimin e saj në një shkallë globale. Fuqitë e mëdha karakteristike posedojnë forcë ushtarake dhe ekonomike, si dhe ndikimin diplomatik dhe fuqi të butë, e cila mund te sjelle deri në atë pikë ku fuqitë e mesme apo të vogla të marrin në konsideratë mendimet e Fuqive të Mëdha, para se të marrë veprimet e tyre. Teoricienët e marrëdhënieve ndërkombëtare kanë parashtruar se statusi i "fuqive të mëdha" mund të karakterizohet në aftësitë e pushtetit, aspektet hapësinore, dhe dimensionet e statusit. Ndonjëherë statusi i fuqive të mëdha është i njohur formalisht në konferenca të tilla si Kongresi i Vjenës,[1][4][5] ose një strukturë ndërkombëtare i tillë si Këshilli i Sigurimit të Kombeve të Bashkuara(Kina, Franca, Rusia, Mbretëria e Bashkuar dhe Shtetet e Bashkuara shërbejnë si pesë anëtarë të përhershëm të trupit).[1][2][6] Në të njëjtën kohë statusi i fuqive të mëdha mund të njihet jozyrtarisht në një forum të tillë si G7 i cili përbëhet nga Kanadaja, Franca, Gjermania, Italia, Japonia, Britania e Madhe dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës.[7][8][9][10]
Termi "fuqi e madhe" ishte përdorur më parë për të përfaqësuar fuqitë më të rëndësishme në Evropë gjatë epokës post-Napoleonit. "Fuqitë e Mëdha" formonin "Marrëveshjet e Evropës" dhe pretendonin të drejtën për zbatimin e përbashkët të traktateve të pasluftës.[11] Formalizimi i ndarjes mes fuqive të vogla[12] dhe të fuqive të mëdha erdhi me nënshkrimin e Traktatit të Chaumont në vitin 1814. Që atëherë, bilanci ndërkombëtar i fuqisë ka ndryshuar disa herë, në mënyrë më të ndjeshme gjatë Luftës së Parë dhe Dytë Botërore. Ndërsa disa kombe janë konsideruar gjerësisht si fuqi të mëdha, por nuk ka një listë përfundimtare të tyre. Në literaturë, emërtimet alternative për fuqi të madhe shpesh përdoret fuqi botërore[13] ose fuqi e madhe[14], por këto terma mund të zëvendësojnë termin superfuqi.[15]
Karakteristikat
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Nuk ka karakteristika të vendosura ose të përcaktuar për një fuqi të madhe. Këto karakteristika shpesh trajtohet si empirike, vetë-evidente të vlerësuesit.[16] Megjithatë kjo qasje ka disavantazhin e subjektivitetit. Si rezultat, ka pasur përpjekje për të nxjerrë disa kritere të përbashkëta dhe për të trajtuar këto elemente si thelbësore për statusin si fuqi e madhe.
Historia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Hierarkia e fuqive të mëdha
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ a b c Peter Howard, B.A., B.S., M.A., Ph.D. Assistant Professor, School of International Service, American University. (2008). "Great Powers". Encarta. MSN. Arkivuar nga origjinali më 31 tetor 2009. Marrë më 2008-12-20.
{{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e autorëve (lidhja) - ^ a b Louden, Robert (2007). The world we want. United States of America: Oxford University Press US. fq. 187. ISBN 0195321375.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Kelsen, Hans (2000). The Law of the United Nations: A Critical Analysis of Its Fundamental Problems. United States of America: The Lawbook Exchange, Ltd. fq. 272–281, 911. ISBN 1-58477-077-5.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Fueter, Eduard (1922). World history, 1815–1930. United States of America: Harcourt, Brace and Company. fq. 25–28, 36–44. ISBN 1-58477-077-5.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Danilovic, Vesna. "When the Stakes Are High—Deterrence and Conflict among major Powers", University of Michigan Press (2002), pp 27, 225–228 (PDF chapter downloads) Arkivuar 30 gusht 2006 tek Wayback Machine (PDF copy). Arkivuar 30 gusht 2006 tek Wayback Machine
- ^ T. V. Paul, James J. Wirtz, Michel Fortmann (2005). "Great+power" Balance of Power. United States of America: State University of New York Press, 2005. fq. 59, 282. ISBN 0791464016.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e autorëve (lidhja) Accordingly, the great powers after the Cold War are Britain, China, France, Germany, Japan, Russia, and the United States p.59 - ^ "The Seven-Power Summit as an International Concert". Arkivuar nga origjinali më 6 tetor 2019. Marrë më 1 dhjetor 2015.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ The G6/G7: great power governance
- ^ The role of the G8 in International Peace and security
- ^ Tables of Science Po and Documentation Francaise: Russia y las grandes potencias Arkivuar 28 tetor 2019 tek Wayback Machine and G8 et Chine
- ^ Charles Webster, (ed), British Diplomacy 1813–1815: Selected Documents Dealing with the Reconciliation of Europe, (1931), p307.
- ^ Toje, A. (2010). The European Union as a small power: After the post-Cold War. New York: Palgrave Macmillan.
- ^ Dictionary - World power
- ^ Dictionary - major power
- ^ "Thesaurus - World Power". Arkivuar nga origjinali më 23 shtator 2015. Marrë më 1 dhjetor 2015.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Waltz, Kenneth N (1979). Theory of International Politics. McGraw-Hill. fq. 131. ISBN 0-201-08349-3.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)