Xhovani Bokaço

Xhovani Bokaço
Andrea del Castagno, Giovanni Boccaccio, portreti i Boccaccio-s në Ciklin e burrave dhe grave të shquara, afresk i vitit 1450 në Galleria degli Uffizi, Firence.
U lind në	Certaldo
Vdiq	Certaldo
Shtetësia	Forentine/Italiane

Giovanni Boccaccio (sqt. Xhovani Bokaço) (1313– 21 dhjetor 1375)^[1] qe një shkrimtar dhe poet italian, mik i Petrarkës, dhe eksponent i rëndësishëm i humanizmit dhe Rilindjes. Shkroi një numër të rëndësishëm veprash, ku përfshihet Dekameronin dhe De mulieribus claris. Shkroi në italishten popullore dhe veçohet për dialogjet realiste të cilat ndryshonin nga ata të shkrimtarëve mesjetar, të cilët zakonisht ndiqnin modele skematike për karakteret dhe subjektin.

I njohur si il Certaldese^[2], Giovanni Boccaccio qe një nga shkrimtarët më të mëdhenj të shekullit të XIV^[3]: i cili me Dekameronin e tij, që u përkthye menjëherë në shumë gjuhë, u bë i njohur dhe vlerësuar në nivel europian (dhe botëror më pas)^[4], aq sa, për shembull, ndikoi edhe letërsinë angleze, me Geoffrey Chaucer-in.

Disa studiues^[5] (mes të cilëve Vittore Branca) e konsiderojnë si prozatorin më të madh europian që ka pasur një rol dominues në panoramën letrare të shekullit të XIV. Shkrimtar poliedrik dhe i zhdërvjellët, zotërues i një eksperimentalizmi të aftë të përfshinte tendenca dhe gjini të ndryshme letrare, duke i ngjizur në vepra origjinale, si dhe një nga pararendësit e humanizmit të nisur nga mësuesi dhe miku i tij, Françesko Petrarka, duke i vendosur bazat në Firence.

Së bashku me Petrarkën dhe Danten, bën pjesë në të ashtuquajturat «tre kurora» dhe, në shekullin e XVI, Pietro Bembo e konsideroi Boccaccio-n si modelin e përsosur të prozatorit^[6]. Boccaccio qe një promotor i rëndësishëm i figurës dhe veprës së Dantes, duke kopjuar dorëshkrime të Komedisë Hyjnore, pikërisht nga ai të emërtuar hyjnore duke nisur kritikën dhe filologjinë danteske. Në shekullin e XX Boccaccio qe objek studimi kritiko-filologjik nga Vittore Branca dhe Giuseppe Billanovich dhe Dekameroni i tij, u kthye në film nga regjizori dhe shkrimtari Pier Paolo Pasolini.

Giovanni Boccaccio lindi midis qershorit dhe korrikut të vitit 1313 ^[7] nga një marrëdhënie jashtëmartesore^[8] e Boccaccino di Chellino-s, tregëtar fiorentin, me një grua të shtresës së ulët^[9][10]. Nuk dihet me siguri se cili ishte vendi i saktë i lindjes, midis Firences dhe Certaldo-s: Vittore Branca pohon se, kur Boccaccio firmos si Johannes de Certaldo, kjo tregon se Certaldo është vendlindja e familjes, por jo vendi fizik i lindjes^[10][11]. Fakti se ishte një fëmijë ilegjitim duhet të peshonte mjaft në psikën e Boccaccio-s, përderisa në veprat vulgare (dmth. në gjuhën italiane) ndërtoi një biografi mitike, të idealizuar, duke bërë të besohej se ishte i biri i një gruaje nga familja Capetingi, duke mar në këtë mënyrë spunto nga udhëtimet tregëtare që i ati bënte në Paris^[12][13][14]. I njohur që në moshë të vogël nga i ati, Giovanni u mirëprit, afër vitit 1320^[15], në shtëpinë atërore që gjendej në lagjen e San Piero Maggiore-s^[12]. Falë gjendjes së mirë të të atit, mori mësimet e para pranë shkollës së Giovanni Mazzuoli da Strada, babai i Zanobi da Strada-s^[12][16]. Përgjatë rinisë, Boccaccio mësoi kështu bazat e gjuhës latine dhe artet liberale, përveç mësimit të Komedisë Hyjnore të Dante Alighierit, përderisa i ati ishte martuar me aristokraten Margherita de' Mardoli, e afërme me familjen Portinari^[17].

Por Boccaccino dëshironte që i biri të futej në profesionin e tregëtisë, sipas traditës familjare. Pasi i bëri një instruksion të vogël në Firence, në 1327 Boccaccino vendosi ta merte me vete në Napoli^[7], qytet ku Boccaccino ishte agjent shkëmbimi i familjes Bardi^[18]. Boccaccio mbërriti kështu, katërmbëdhjetë vjeç, në një realitet tërësisht të ndryshëm nga ai i Firences: nëse Firence ishte një qytet komunal fortësisht provincial, nga ana tjetër Napoli ishte selia e një oborri mbretëror dhe kozmopolit, si ai i Anzhuinëve.

Mbreti Robert Anzhuin (1277-1343) qe thellësisht fetar si dhe jashtëzakonisht i kulturuar, madje i apasionuar pas kulturës aq sa të krijonte një bibliotekë mjaft të madhe^[19], të drejtuar nga eruditi Paolo da Perugia. Bashkë me të shoqen Sancha d'Aragona (1285-1345), ai mbajti një oborr shkëlqyes, i fundit shkëlqim i madh i Napolit anzhuin para luftërave civile nën Giovanna-n e I.

I ati, Boccaccino e pa shpejt, me keqardhje, se i biri nuk ndihej rehat në zyrat e shkëmbimit monetar, dhe se preferonte ti kushtohej studimit të letërsisë^[7]. Për më tepër, pasi u përpoq ta shkëpuste nga këto prirje, tërësisht të huaja për tregëtinë, Boccaccino e regjistroi të birin për jurisprudencë në Universitetin e Napolit "Federico II". Boccaccio ndoqi për dy vite (1330-1331) leksionet e poetit dhe juristit Cino da Pistoia, por në vend që të studionte me të të drejtën kishtare, parapëlqeu të ndiqte leksionet poetike që pistojezi jepte jashtë mjedisit akademik^[7]. Falë Cino-s, në fakt, Boccaccio u thellua në traditën stilnoviste të gjuhës vulgare, pasi vetë Cino qe në marrdhënie miqësore me të adhuruarin Dante^[20]. Për më tepër, Giovanni nisi të frekuentonte Oborrin Anzhuin (ku njohu, veç Paolo da Perugia-s, edhe Andalò del Negro-n^[21]) dhe të merrej me letërsi: shkruante si në latinisht ashtu dhe në italisht, duke hartuar vepra si Teseida, Filocolo, Filostrato dhe Caccia di Diana.

Një tjetër element i përdorur në arsimimin tipik të kohës isthte mësimi i disa nocioneve gramatikore dhe leksikale të gjuhës greke nëpërmjet murgut dhe teologut bizantin Barlaam di Seminara, i ardhur në Italinë e Jugut si ambasador për llogari të perandorit bizantin^[22]. Rinia napoletane nuk u mjaftua vetëm te frekuentimi i mjediseve akademike dhe oborrtare: përrallat dhe aventurat e tregëtarëve që Boccaccio dëgjonte ndërsa punonte në bankën tregëtare do të ishin themelore për panoramën narrative që do të merrte jetë me Dekameronin^[23].

Në këtë pikë poeti, i bërë një autodidakt i ditur dhe entuziast, krijon mitin e tij letrar, sipas përvojës së traditës stilnoviste: Fiammetta, ndoshta Maria d'Aquino, bija ilegjitime e Robert Anzhuinit^{[24][Shpjegimi 1]}. Periudha napoletane përmbyllet papritur në vitin 1340 kur i ati e thërret në Firence për arsye të rrënimit ekonomik nga falimentimi i disa bankave ku kishte bërë investime të shumta^[25].

Horizonti i Boccaccio-s, me rikthimin në Firence në fillim të viteve 1340, ndryshoi tërësisht nga këndvështrimi ekonomik dhe shoqëror. Duke e vuajtur jetën tepër të ngushtë dhe provinciale të Firences, do të kërkonte gjatë gjihtë jetës të kthehej në Napolin e dashur. Duke nisur që nga viti 1341 me realizimin e Epistola V adresuar mikut të vjetër Niccolò Acciaioli, tashmë komandant i përgjithshëm i Mbretërisë së Napolit^[26][27]. Megjithë këtë vuajtje emotive për braktisjen e qytetit të qeshur partenopeas, Boccaccio diti ndërkohë të perceptonte ngrohtësinë "mëmësore" të qytetit të tij të lindjes, tipik i kulturës mesjetare, duke kërkuar të fitonte zemrën e bashkëqytetarëve të tij nëpërmjet realizimit të Kommedisë së Nimfave fiorentine dhe Ninfale fiesolano. Megjithë sukseset letrare, gjendja ekonomike e Boccaccio-s nuk dha shenja përmirësimi, duke e detyruar letrarin e ri të largohej nga Firencia në përpjekje për të mar një pozicion në ndonjë oborr emilian.

Midis viteve 1345 dhe 1346 Boccaccio qëndroi në Ravena, pranë oborrit të Ostasio-s së I da Polenta^[28], ku u përpoq të merte ndonjë detyrë fitimprurëse dhe ku përfundoi vulgarizimin (dmth. përkthimin në gjuhën vulgare italiane) të dekës së tretë dhe të katërt të Ab Urbe Condita të Tit Livit^[29], duke ja kushtuar zotërisë ravenas^[30]. Me të dështuar ky synim, në 1347 Boccaccio u trasferua në Forlì në oborrin e Francesco II Ordelaffi^[28]. Këtu frekuentoi poetët Nereo Morandi dhe Francesco Miletto de Rossi, i quajtur Checco, me të cilin mbajti pastaj korrespondenca si në latinisht ashtu edhe në gjuhën vulgare^[31]. Midis teksteve të kësaj periudhe, duhet përmendur egloga Faunus, ku Boccaccio-ja rievokon kalimin në Forlì të Luigjit I të Hungarisë (Titiro, në eglogë), të cilës i bashkohet edhe Francesco Ordelaffi (pikërisht Fauni), i drejtuar për në Napoli. Kompozimi pastaj përfshihet nga Boccaccio në përmbledhjen Buccolicum Carmen (1349-1367)^[32].

Megjithë këto trasferime, Boccaccio-ja nuk arriti të fitonte pozicionin e dëshiruar dhe midis fundit të 1347 dhe fillimit të 1348, qe i detyruar të rikthehej në Firence. Por rikthimi i çertaldezit, koinçidoi me murtajën e tmerrshme që preku shumicën e popullsisë, duke shkaktuar vdekjen e shumë prej miqve dhe të afërmve të tij, midis të cilëve i ati dhe njerka^[33]. Por qe pikërisht gjatë epidemisë së tmerrshme që Boccaccio përpunoi atë që do të ishte baza narrative e novelistikës perëndimore, dmth. Dekameroni, që me gjasa e përfundoi në vitin 1351.^[34] Kjo epidemi i shërbeu Boccaccio-s si prolog moral i kryeveprës së tij letrare, duke përshkruar mjerimin moral dhe vdekjen që mbretëronin në shoqërinë njerëzore.

Petrarka qe një figurë themelore për evolucionin intelektual të Boccaccio-s, duke e drejtuar atë drejt kuptimit të programit të tij revolucionar kulturor. Ai dëgjoi të flitej për Petrarkën që gjatë qëndrimit napoletan: falë të atit Dionigi da Borgo Sansepolcro (i ardhur në Napoli në 1338)^[35] dhe, ndoshta, nga Cino da Pistoia, Boccaccio mund të ketë patur dijeni rreth këtij të riu të talentuar që rrinte në Avinjon. I rikthyer në Firence, njohja me Sennuccio del Bene dhe admirues të tjerë fiorentinë (Lapo da Castiglionchio, Francesco Nelli, Bruno Casini, Zanobi da Strada dhe Mainardo Accursio)^[7] kontribuan në shpirtin e çertaldezit të forcohej ajo që në fillim ishte një vëmendje kureshtare, por që u shndërrua në një pasion të brendshëm për këtë njeri që, i drojtur, serioz dhe një poet i madh, do ta largonte Boccaccio-n nga gjendja e tij dekadente.

Në këtë dhjetëvjeçar Boccaccio realizoi disa kompozime që lartësonin figurën e Petrarkës: Mavortis Milex i vitit 1339, elozhe ndaj personit të Petrarkës, i aftë për ta shkëputur nga degradimi i tij moral^[36][37]; Notamentumi, i shkruar pas vitit 1341 me qëllim që të lartësonte Petrarkën si poetin e parë të kurorëzuar në Romë pas Publio Papinio Stazio-s, si Publio Virgjil Maroni i rimishëruar, si filozof moral njëlloj si Mark Tul Ciceroni dhe Lucio Anneo Seneca^[38]; dhe në fund De vita et moribus domini Francischi Petracchi, e shkruar para vitit 1350 dhe në gjurmët lartësuese të Notamentum-it^[37], në një tentativë të mirëfilltë për «shenjtërimin»^[39] e aretinasit.Falë takimeve të tyre, Boccaccio mundi ti përmblidhte në "antologjinë petrarkeske"^[40] vargjet që Petrarka shkëmbente me dishepujt e tij, duke u përpjekur kështu të përvetësonte atë kulturë që çertaldezi e admironte aq shumë.

Takimi "fizik" me poetin e kurorëzuar mundi të ndodhte kur në rastin e Jubileut universal të Kishës Katolike të vitit 1350, u përpoq të linte Valchiusa-n, ku ishte strehuar për shkak të epidemisë së rëndë, për të shkuar në Romë^[37]. Përgjatë rrugëtimit, Petrarka, në një mendje me rrethin e miqve fiorentinë, vendosi të ndalonte për tre ditë në Firence për të lexuar dhe shpjeguar veprat e tij. Qe një moment me intensitet të jashtëzakonshëm: Lapo da Castiglionchio i dha Petrarkës Institutio oratoria të Marco Fabio Quintiliano-s, ndërsa Petrarka në vazhdim do tu dërgonte atyre Pro Archia poeta, e zbuluar disa vite më parë në Bibliotekën capitolare të Katedrales së Liezhit^{[Shpjegimi 2]}.

Nga viti 1350 dhe më tej lindi një raport i thellë mes Boccaccio-s dhe Petrarkës, që do të konkretizohej në takimet e viteve pasues, gjatë të cilëve ndodhi gradualisht, sipas një termi të sajuar nga filologu spanjoll Francisco Rico^[41], "konvertimi" i Boccaccio-s në humanezmin në lindje e sipër. Boccaccio, që nga rinia e hershme në Napoli, kishte hyrë në kontakte me biblioteka të pasura^[42], midis të cilave spikaste me siguri ajo e manastirit të Montecassino-s, ku ishin ruajtur dorëshkrime të shumta autorësh pothuaj të panjohur për pjesën tjetër të Evropës perëndimore: midis këtyre, Apuleio^{[Shpjegimi 3]}, Publio Ovidio Nasone, Mark Valer Marciali dhe Mark Terenc Varroni^[43].

Por deri në takimin me Petrarkën, Boccaccio vazhdoi ti shikonte klasikët në optikën e shpëtimit kristian, të deformuar në raport me mesazhin e tyre origjinal dhe të tëhuajsuar nga konteksti në të cilin u kompozuan^[44]. Takimet e ndryshme me poetin, të realizuara në mënyrë konstante nëpërmjet një letërkëmbimi të dendur dhe frekuentimi ngulmues i para-humanistëve të tjerë, i lejuan Boccaccio-s ta tejkalonte mentalitetin mesjetar dhe të përqafonte mentalitetin humanist në lindje e sipër.

Në harkun e një pesëvjeçari Boccaccio mundi ti afrohej mentalitetit të atij që do të bëhej praeceptor-i i tij, duke konstatuar indiferencën që ata ushqenin për Danten^{[Shpjegimi 4]} dhe shpirti ngulmues prej kozmopolitani e shtyn poetin aretinas të refuzonte ftesën e Republikës fiorentine për të marr rolin e docentit në Universitetin e sapolindur Studium (Universita degli Studi di Firence) të Firences, por në vitin 1353, të pranonte ftesën e Giovanni II Visconti, armikut kryesor të fiorentinëve^{[45][Shpjegimi 5]}

Me tu tejkaluar kriza e marrdhënieve për reflektimin e Petrarkës, Boccaccio i rinisi përsëri marrdhëniet kulturore me rrethin e miqve fiorentinë, duke arritur në pjekurinë e mentalitetit humanist kur "çertaldezi", në 1355, i dha mikut dy dorëshkrime të çmuara: një nga Enarrationes in Psalmos të Shën Agustinit^[46], të cilës i pasoi ajo e De Lingua Latina e eruditit roman Mark Terenc Varroni dhe gjithë Pro Cluentio e Mark Tul Ciceroni^[47].

Ndërsa Boccaccio konsolidonte miqësinë me Petrarkën, nisi të angazhohej në përfaqësime diplomatike nga Signoria, e ndërgjegjshme për cilësitë retorike të "çertaldezit". Që midis gushtit dhe shtatorit të vitit 1350^[7], për shembull, Boccaccio u dërgua në Ravenë për ti sjellë Antonia Alighierit, të bijës së Dantes, 10 fiorinë të artë në emër të kapitenëve të kishës së Orsanmichele-s^[48][49], gjatë të cilës me gjasa do të ketë mbledhur informacione rreth poetit të dashur^[50] dhe do të ketë njohur mikun e Petrarkës, rektorin Donato Albanzani^[51]. Në 1351, Signoria e ngarkoi përsëri Boccaccio-n për një mision të trefishtë: të bindëte Petrarkën, që ndërkohë gjendej në Padova, të vendosej në Firence për të dhënë mësim në të porsalindurin Studium (takimet mes të dyve u zhvilluan në mars)^[52]; të firmoste me Ludvikun V të Bavarisë, markez i Brandeburgut, një aleancë kundër synimeve ekspansioniste të Giovanni Visconti-t (dhjetor 1351 - janar 1352)^[53]; dhe në fund, pasi u emërua një nga thesar-mbajtësit e Republikës (Camerlenghi della Repubblica), ajo që të bindëte Giovanna-n I të Napolit të linte Prato-n nën juridiksionin fiorentin^[54].

Megjithë dështimin e tratativave me Petrarkën, Signoria i rinovoi Boccaccio-s besimin e saj, duke e dërguar në Avinjon pranë Inoçentit të VI (maj-qershor 1354)^[7] dhe, në 1359, në Milano pranë zotërisë së ri të Milanos, Bernabò Visconti^[7], qytet në të cilin Boccaccio ndaloi për të vizituar Petrarkën, shtëpia e të cilit gjendej pranë në Bazilikës së Sant'Ambrogio-s^[55].

Kjo dekadë me aktivitet të dendur politik u karakterizua edhe nga disa çështje të dhimbshme personale: në 1355 i vdiq vajza biologjike, Violante^[56] (Boccaccio, në një datë të pa saktësuar, bëri betimin për tu bërë klerik, siç dëshmohet në një bamirësi të vitit 1360^[57]); në të njëjtin vit, shkrimtari provoi hidhërimin dhe inatin që nuk u ndihmua nga miku i fuqishëm Niccolò Acciaiuoli në marjen e një posti në oborrin e Giovanna-s I të Napolit^{[Shpjegimi 6]}. Por në vitin 1355 pa edhe një sukses të vogël financiar nga ana e çertaldezit, pasi disa tregëti të ndërmarra nga ai me qytetin e Alghero-s i sollën ato burime për të cilat do të tregonte se i dispononte në vitet pasuese, të karakterizuara nga vështirësi të ndryshme ekonomike^[58].

Viti 1360 shënoi një kthesë në jetën shoqërore të Boccaccio-s. Në atë vit, në fakt, gjatë zgjedhjeve të priorëve të Signorisë u zbulua një komplot në të cilin morën pjesë persona të afërt me vetë Boccaccio-n^[59]. Megjithëse qe i pa përfshirë në tentativën për grusht shteti, Boccaccio u pa me sy të keq nga ana e autoriteteve politike fiorentine, aq sa deri në 1365 nuk mori pjesë në misionet diplomatike apo detyra politike^{[Shpjegimi 7]}.

Në mesin e viteve pesëdhjetë, ndërsa përparonte në njohjen e metodologjisë së re humaniste, Boccaccio nisi të shkruant pesë vepra në gjuhën latine, fryt i studimit të vazhdueshëm mbi dorëshkrimet e klasikëve. Tre nga të cilët kanë një karakter erudit (Genealogie deorum gentilium, De Canaria dhe De montibus), ndërsa pjesa tjetër (De casibus virorum illustrium dhe De mulieribus claris) kanë një shije më të thjeshtë. Një nga meritat më të mëdha të Boccaccio-s për përhapjen e kulturës humaniste qe interesi i treguar përkundrejt murgut kalabrez Leonzio Pilato, njohës erudit i greqishtes antike për të cilën Petrarka i foli mikut fiorentin^[62]. Pasi mori nga Signoria fiorentine^[63] që Pilato të pritej në Studium (Università degli Studi di Firenze) si mësues i greqishtes antike, Boccaccio e priti murgun me shpenzimet e tija midis gushtit 1360 dhe vjeshtës së vitit 1362^[64][65].

Bashkëjetesa me të nuk duhet të ketë qenë shumë e lehtë për shkak të karakterit të keq të Pilato-s^[66], por në të njëjtën kohë doli i leverdisshëm për mësimin e greqishtes antike nga ana e çertaldezit. Në Firence Pilato përktheu pesë librat e parë të Iliadës dhe Odisenë (veç komentimit të Aristotelit dhe Euripidit^[64]) dhe, me tu realizuar dy dorëshkrimet e të dy veprave, Boccaccio ia dërgoi Petrarkës (1365)^[67].

Periudha që shkon nga viti 1363 në vitin e vdekjes (1375) ^[68][69][70] quhet «periudha fiorentino-çertaldeze»: në fakt, autori i Dekameronit do të fillonte gjithmonë e më shumë të qëndronte në Certaldo, megjithëse autoritetet fiorentine kishin vendosur ta ri-integronin në zyrat publike, duke e dërguar si në të shkuarën në misione diplomatike^[71].

Duke filluar nga viti 1363, në fakt, Boccaccio qëndroi për më shumë se dhjetë muaj në qytezën toskane, nga e cila lëvizi gjithmonë e më rrallë edhe për shkak të shëndetit të përkeqësuar (në vitet e fundit u prek nga cërma, nga zgjebia dhe nga hidropizia^[72]). Udhëtimet e vetme që do të përmbushte do të ishin ata për të takuar Petrarkën, disa misione diplomatike për llogari të Firences, apo për të ri provuar fatin pranë Napolit të dashur. Veç rënies fizike, iu shtua edhe një gjendje ezaurimi psikologjik: në 1362 murgu çertozin (dhe më pas i lumturuar) Pietro Petroni^[73] e kritikoi atë dhe Petrarkën se i dedikoheshin kënaqësive mondane si letërsia, kritika që e prekën thellësisht shpirtin e Boccaccio-s, sa ky mendoi edhe ti digjte librat e tij^[74] dhe, pastaj, të hiqte dorë nga studimet duke ia shitur Petrarkës bibliotekën e tij^[75][76].

Në 1365, në fakt, Boccaccio u vendos në krye të një misioni diplomatik pranë oborrit papnor të Avinjonit. Në atë qytet çertaldezi duhej të tregonte besnikërinë e fiorentinëve ndaj papa Urbanit të V kundër ndërhyrjeve të perandorit Karli i IV i Bohemisë^[77]. Në 1367 Boccaccio shkoi në Romë për të uruar mirëseardhjen e papës në selinë e dioqezës së tij^[78].

Në vitet pasuese u pa gjithmonë e më shumë ngadalësia e udhëtimeve të Boccaccio-s: në 1368 takoi për herë të fundit mikun Petrarka, tashmë i stabilizuar në Arquà^[78]; midis vitit 1370 dhe vitit 1371 qe në Napoli^[78], qyteti ku vendosi befasisht të mos kthehej më për shkak të moshës së thyer dhe shëndetit të keq^[79].

Në vitet e fundit Kisha e Santo Spirito-s, me aneksin e manastirit agustinian qe vendi i takimit midis intelektualëve të ndryshëm të afërt me ndjeshmërinë humaniste. Strehoi edhe të ashtuquajturën «Parva libreria», dmth. tërësinë e librave që Boccaccio-ja i dhuroi Martino da Signa-s, në bazë të vullnetit të tij testamentar^[80]. Qëllimi kryesor i çertaldezit, në vitet e fundit të jetës, qe ai i përfundimit të veprave të tija latine dhe të forconte primatin e kulturës humaniste në Firence. Qe pikërisht në këta vite që Boccaccio, tashmë i admiruar nga elita kulturore italiane, mundi të krijonte një rreth besnikësh në Firence pranë konventit agustinian të Bazilikës së Santo Spirito-s^[81]. Midis tyre përmenden Martino da Signa, Benvenuto da Imola dhe, mbi të gjitha, noteri dhe kancelari i ardhshëm i Republikës, Coluccio Salutati^[82].

Përkrahë prodhimtarisë humaniste, Boccaccio vazhdoi të kultivonte dashurinë e tij për poezinë vulgare, veçanërisht për Danten. Nga ai, në fakt, redaktoi botimin e kritikës së veprave, duke bërë parathënien e Trattatello in Laude di Dante, i realizuar në dy versione në vitet pesëdhjetë dhe gjashtëdhjetë^[83]. Në 1370, për më tepër, traskriptoi një dorëshkrim të Dekameronit, të famshmin Hamilton 90 të zbuluar nga Vittore Branca^[84]. Megjithë sëmundjet gjithmonë e më të rënda, Boccacciò pranoi një detyrë të fundit nga Komuna e Firences, duke nisur një lexim publik të Komedisë Hyjnore danteske në Abacinë Fiorentine, të ndërprerë te Ferri - Kënga e XVII për shkak të një dobësie fizike^[85].

Muajt e fundit kaluan midis dhimbjeve fizike dhe dhimbjes për humbjen e Petrarkës, të vdekur midis 18 dhe korrikut të vitit 1374. Si dëshmi të kësaj dhimbjeje kemi Epistola XXIV adresuar dhëndërrit të Francescuolo da Brossano-s, të vdekur, ku poeti pohon miqësinë me poetin, ndjenjë që do të shtrihej edhe përtej vdekjes. Në fund, më 21 dhjetor 1375 Boccaccio dha frymën e fundit në shtëpinë e tij në Certaldo^[86]. U vajtua sinqerisht nga bashkëkohësit dhe dishepujt e tij (Franco Sacchetti^[87], Coluccio Salutati^[88]) dhe nga miqtë e tij (Donato degli Albanzani, Francescuolo da Brossano, dhëndërr i Petrarkës), Boccaccio u varros me të gjitha nderimet në kishën e shenjtëve Jacopo dhe Filippo në Certaldo^{[Shpjegimi 8]}. Në varrin e tij deshi që të kujtohej pasioni dominues për poezinë^[89], me mbishkrimin funebër pasues^[90]:

nën këtë pllakë prehet hiri dhe kockat e Giovanni-t:
Mendja vendoset para Zotit, e zbukuruar nga meritat e vuajtjeve të jetës vdekatare.
I qe prind Boccaccio, çertaldez me origjinë, dashuria e shpirtit të poezisë.

— Epitafi funebër i Giovanni Boccaccio-s

Në prodhimtarine e Boccaccio-s mund të dallohen veprat e rinisë, të pjekurisë dhe pleqërisë. Vepra e tij më e njohur është Dekameroni.

Midis veprave të para të periudhës napoletane përmenden: Caccia di Diana (rreth vitit 1334)^[91], Filostrato (1335), Filocolo (1336-1338)^[92], Teseida (1339-1341)^[93].

Caccia di Diana (nga italishtja gjuetia e Dianës) është poemë e vogël me 18 këngë në tercina danteske, që lartëson në planin mitologjik disa zonja të fisnikërisë napoletane. Nimfat, ndjekëse të së dlirës Dianë, i rebelohen perëndeshës dhe i ofrojnë prehun e gjahut Venusit, që i trasformon kafshët në burra shumë të bukur. Midis tyre është edhe i riu Boccaccio që, falë dashurisë, bëhet një burr plot me virtyte: poemthi propozon, pra, konceptin kortez dhe stilnovist të dashurisë që zbut dhe fisnikëron njeriun^[94].

Filostrato (që fjalë për fjalë nga gjuha greke do të thotë pak a shumë «i mundur nga dashuria») është një poemth i shkruar në oktava, që tregon historinë tragjike të Troilit, birit të mbretit të Trojës, Priamit, që ishte dashuruar me princeshën greke Criseida. Gruaja, në vazhdën e një shkëmbimi pengjesh, kthehet në kampin grek, dhe e harron Troilin. Kur Criseida në vazhdim dashurohet me Diomedin, Troili dëshpërohet dhe përballet me vdekjen nga dora e Akilit. Në vepër autori përballet në mënyrë të drejtëpërdrejtë me traditën paraardhëse të të ashtuquajturve «cantari» (nga italishtja këngëtarë), duke vendosur parametrat për një tip të ri oktave, thelbësore për gjithë letërsinë italiane deri në shekullin e XVII^[95]. Gjuha e përdorur është e vështirë, e ngritur, e zhdërvjellët, në ndryshim nga ajo e Filocolo-s, ku është shumë e tejngarkuar^[96].

Filocolo-ja (sipas një etimologjie të përafërt «lodhjet e dashurisë») është një roman në prozë: përfaqëson një ndryshim përkundrejt romaneve të origjinës të shkruar në vargje. Historia ka si protagonistë Florio-n, të birin e një saraçeni, dhe Biancifiore-n (ose Biancofiore-n), një skllave e krishterë e braktisur që fëmijë. Dy fëmijët rriten së bashku dhe të mëdhenjë, në vazhdim të leximit të librit të Ovidit Ars Amandi dashurohen, siç kishte ndodhur me Paolo-n dhe Francesca-n pasi kishin lexuar Gjinevrën dhe Lançilotin. Megjithatë babai i Florio-s vendos ti ndai duke e shitur Biancifiore-n disa tregëtarëve. Florio vendos pastaj të shkoi ta kërkoi dhe pas një mijë peripecive (nga rrjedh edhe titulli Filocolo) e rigjen. Në fund, i riu konvertohet në të krishterë dhe martohet me vajzën^[97].

Teseida është një poemë epike në oktava ku rievokohen gjestet e Tezeut që lufton kundër Tebës dhe Amazonave. Vepra përbën rastin e parë në absolut në historinë letrare në gjuhën italiane të një poeme epike në vulgare dhe shfaq tendencën e Boccaccio-s për të izoluar pjesë të rëndësishme narrative sentimentale, kështu që qendra e vërtetë e rrëfimit mbetet dashuria e robërve tebanë Arcita dhe Palemone, shumë miq, për Emilia-n, mbretëreshën e amazonave dhe kunata e Tezeut; dueli midis dy të dashuruarve përmbyllet me vdekjen e Arcita-s dhe dasmën mes Palemone-s dhe Emilia-s^[98].

Midis veprave të shkruara gjatë qëndrimit të tij në Firence dalin La Comedia delle Ninfe fiorentine (ose Ninfale d'Ameto) e viteve 1341-1342^[99], L'Amorosa visione (1342-1343)^[100], Elegia di Madonna Fiammetta (1343-1344)^[101] dhe Ninfale fiesolano (1344-1346)^[100]. Veprat e rinisë kanë të bëjnë me periudhën mes viteve 1333 dhe 1346.

Comedia delle ninfe fiorentine (ose Ninfale d'Ameto) është një narracion në prozë, e mbushur me kompozime në tercina të kënduara nga personazhe të ndryshme. Tregohet historia e Ameto-s, një bari i pagdhëndur që një ditë takon nimfat besnike të Venusit dhe dashurohet me njërën nga to, Lia-n. Në ditën e festës së Venusit nimfat mblidhen përreth bariut dhe i tregojnë historitë e tyre të dashurisë. Në fund Ameto-ja zhytet në një banjë purifikuese dhe kupton kështu kuptimin alegorik të përvojës së tij: në fakt nimfat përfaqësojnë virtytet dhe takimi me to e trasformon gjendja e pagdhendur dhe kafshërore në një njeri^[102].

Amorosa visione (nga italishtja Vizioni dashuror) është një poemë në tercina e ndarë në pesëdhjetë këngë. Rrëfimi i mirëfilltë paraprihet nga një proemio e përbërë nga tre sonete që, në kompleks, formojnë një akrostik të madh, në kuptimin që janë të përbërë nga fjalë, gërmat e të cilave përputhen në renditje dhe progresivisht me gërmat iniciale të çdo tercine të poemës. Subjekti përshkruan përvojën onirike të Boccaccio-s që, nën udhërrëfimin e një gruaje të sjellshme arrin në një kështjellë, te muret e të cilës janë paraqitur skena alegorike që kanë si protagonistë personazhe të shquar të së kaluarës. Më hollësisht në një dhomë janë paraqitur triumfet e diturisë, Lavdisë, Dashurisë dhe Pasurisë, te tjetra ato të Fatit, falë të cilave shpreson ta çoi Boccaccio-n te dlirësia e shpirtit. Nëse ndikimi dantesk është i madh (qoftë për tematikën e udhëtimit ashtu edhe atë të vizionit), por Boccaccio tregohet i patundur në arritjen e shpëtimit të krishterë: parapëlqen ta përmbyll subjektin duke mohuar përvojën formuese dhe duke u strehuar me Fiammetta-n në pyllin nga i cili kishte filluar rrëfimi, edhe pse më pas dëshira dashurore për të nuk do të realizohet nga zhdukja e papritur e të dashurës^[103].

Elegia di Madonna Fiammetta (nga italishtja mall për madamë Fiammetta-n) është një roman në prozë i ndarë në nëntë kapituj që tregon për një damë napoletane të braktisur dhe harruar nga i riu fiorentin, Panfilo. Largësia e Panfilo-s i krijon një vuajtje të madhe, të shtuar nga fakti se Fiammetta është e martuar dhe duhet tia fshihte burrit hidhërimin e saj. Vepra ka formën e një letre të gjatë drejtuar grave të dashuruara; rrëfimi i gjatë i protagonistes lejon një introspeksion të hollësishëm psikologjik^{[Shpjegimi 9]}. Subjekti tregohet nga këndvështrimi i gruas, një element qartësisht inovativ përkundrejt një tradite letrare në të cilën gruaja ishte objekt dhe jo subjekt dashurie:^[104] ajo nuk është më hija dhe projektimi i pasionit të burrit, por aktore e zhvillimit dashuror; shfaq kështu, kalimin e figurës femërore nga një rol pasiv në një rol aktiv.^[105]

Ninfale fiesolano është një poemth eciologjik në oktava që tregon origjinën e Fiesole-s dhe Firences: vepra është një homazh i përzemërt për qytetin e Firences, për të cilin Boccaccio kërkonte të tërhiqte pëlqimet. Bariu i ri, Africo, që jeton në kodrat e Fiesole-s me prindërit, befason në pyll një tufë nimfash të Dianës, dashurohet me Mensola-n, që, me nimfat e tjera të perëndeshës, i është përkushtuar dlirësisë. Pas një zhvillimi të vuajtur të dashurisë, për shkak të pamundësisë së dashurisë midis një perëndeshe të virgjër të Venusit dhe një të vdekshmi, Africo vetëvritet dhe gjaku i tij bie në lum, që më pas do të merte emrin e tij. Por nimfa është shtatëzanë dhe, megjithëse është fshehur në një shpellë, e ndihmuar nga nimfat më të moshuara, një ditë zbulohet nga Diana, që e trasformon në ujin e lumit, që që nga ajo ditë e më pas do të merte emrin e saj. Ndërsa fëmija i besohet një tjetër nimfe, që do tia jepte nënës së bariut të mjerë^[106].

Për një artikull më të hollësishëm shiko Dekameroni

Kryevepra e Boccaccio-s ëshë Dekameroni^[107], nëntitulli i të cilit është princi Galeotto (për të treguar funksionin që libri do të kishte si ndërmjetës midis të dashuruarve) dhe titulli i të cilit ësthë mar nga traktati Exameron i sant'Ambrogio-s^[108]. Libri rrëfen për një grup të rinjësh (shtatë vajza dhe tre djem) që, gjatë epidemisë së murtajës së vitit 1348, të sapo takuar në Bazilikën e Santa Maria Novella-s, vendosin të strehohen në kodrat pranë Firences. Për dy javë «brigata e ndershme» ja kalon qetësisht me lojëra të ndryshme, në veçanti duke treguar me radhë novelat, të mbledhura në një kornizë narrative ku alternohen plane të ndryshme narrative: kjo i lejon Boccaccio-s të ndërhyjë qortueshëm në tematika të ndryshme të lidhura me disa novela që qarkullonin lirisht^[109].

Emrat e dhjetë të rinjve protagonistë janë Fiammetta, Filomena, Emilia, Elissa, Lauretta, Neifile, Pampinea, Dioneo, Filostrato dhe Panfilo. Çdo ditë ka një mbret ose një mbretëreshë që vendos temën e novelave; por dy ditë, e para dhe e nënta, janë me temë të lirë. Rendi me të cilin tregohen novelat gjatë harkut të ditës nga secili prej të rinjve është plotësisht i rastësishëm, me përjashtim të Dioneo-s (emri i të cilit rrjedh nga Dione, nëna e Venusit), që zakonisht tregon i fundit dhe jo domosdoshmërisht mbi temën e zgjedhur nga mbreti apo mbretëresha e ditës, duke rezultuar kështu si një nga përjashtimet që Boccaccio fut në projektin e tij të përpiktë. Përkundrazi, vepra paraqet një larmi temash, mjedisesh, personazhesh dhe tonesh; mund të dallohen si qendrore temat e fatit, të gjenialitetit, të oborrtarisë dhe dashrisë^[110].

Dekameroni është, sipas fjalëve të babait të historiografisë letrare italiane, Francesco De Sanctis, «Komedia tokësore»^[111]: në të Boccaccio tregon se dinte të pikturonte mjeshtërisht gjithë kodin etik të qenies humane, i detyruar të përballonte situata ku kërkohet gjenialitet për të tejkaluar vështirësitë e vendosura nga Fati. Te Boccaccio-ja, tashë është shkëputur plotësisht nga forcat mbinatyrore (si në rastin e Dantes, që reflekton mbi Fatin te Ferri - Kënga e VII^[112]), duke e lënë zhvillimin në dorë të protagonistit^[113]. Tregimi me tematik erotike ose sakrilegjale (si për shembull ato të lidhura me novelën e Ferondo-s në Purgator, ose të Masetto-s nga Lamporecchio) nuk janë gjykuar moralisht nga autori, që përkundrazi, vështron me shikim neutral sa mund të jetë e pasur dhe larmishme jeta njerëzore. Gjykimi akoma më i kuptueshëm në dritën e vlerave "laike" të sjella në rrëfim nga një eksponent i klasës tregëtare dhe borgjeze e '300-ës, për më tepër biri biologjik i njërit nga ata tregëtar që popullojnë këtë komedi njerëzore^[114].

Në njëzet vjeçarin e fundit të jetës së tij, Boccaccio iu dedikua si realizimit të veprave me frymën e re humaniste, ashtu dhe asaj në gjuhën vulgare, duke e vazhduar për më tepër atë rrjedhë që shtrihet që nga vitet napoletane. Në rastin e parë, Boccaccio iu dedikua realizimit të veprave enciklopedike (Genealogie deorum gentilium dhe De montibus) në vazhdën e mikut dhe mësuesit, Petrarka, duke e rrethuar edhe me atë shije më shumë narrative si te De mulieribus claris dhe De casibus virorum illustrium, të mbarsura gjithësesi me një shije moralizuese për qëllimin etik për të cilin janë përfaqësues^[115] Duke u kthyer te rrjedha e letërsisë në gjuhën vulgare, të Boccaccio së vonë përmendet kryesisht Il Corbaccio (ose Laberinto d'amore), vepër me titull të errët, e datuar pas vitit 1365 dhe qartësisht në kundërrrymë përkundrejt konsideratës pozitive që gratë patën në ekonominë letrare bokaçiane.^[116]

Rrëfimi përqëndrohet te kritikat kundër grave: poeti, i zhgënjyer dhe refuzuar nga një vejushe, ëndërron të arrij një pyll (që i referohet modelit dantesk) ku burrat që janë tepër të dobët për ti rezistuar grave trasformohen në bisha të tmerrshme. Këtu takon burrin e vdekur të gruas që i përbuzi zemrën, i cili, pasi i rreshtoi çdo lloj difekti femëror, e shtyn të largoi çdo mendim për to duke i lënë hapësirë më të gjerë studimeve, që i lartësojnë shpirtin.^[117] Për shënuar në fund, Esposizioni sopra la Comedia, fryt i komenteve esegjetik të mbajtura në Abacinë Fiorentine të Santo Stefano-s pak para vdekjes.^[85]

Termat boccacciano dhe boccaccésco, në të kundër të asaj që besohet, nuk janë plotësisht sinonime midis tyre. Nëse boccacciano është një cilësor i përdorur vetëm në terminologjinë shkencore (për shembull: studi boccacciani; poetica boccacciana)^[118], boccaccesco mund të përdoret si homonim i boccacciano nëse përdoret në terminologjinë akademike, por përdoret mbi të gjitha për të treguar familjaritet me tematikat e shthurura si ato të disa novelave të Dekameronit^[119].}}

Figura e Boccaccio-s, si humane ashtu dhe letrare, përfaqëson një urë midis mesjetës dhe epokës moderne. I tërhequr, nga një anë, drejt botës mesjetare nga lidhja me qytetin e lindjes dhe vlerave të mesjetës, nga ana tjetër optimizmi dhe besimi i tij në potencialin e qënies njerëzore e çojnë drejt proto-humanizmit si ai i mësuesit Petrarka^[120]. Në të kundërt me këtë të fundit, në fakt, Boccaccio u tregua gjithmonë i lidhur me qytetin e lindjes, Firence, duke shpërfaqur një afërsi të jashtëzakonshme me sjelljen danteske. Megjithatë, nëse Dantia konsiderohej si biri i të dashurës Firence, aq sa mos ta zbuste dhimbjen me kalimin e kohës^[121], Boccaccio e ndjeu largësinë edhe nga Napoli, qyteti i rinisë, duke shfaqur kështu një hapje më të gjerë kulturore dhe shoqërore përkundrejt Alighierit.

Boccaccio tregoi një sensibilitet modern në përballimin e ndodhive njerëzore, të lidhura me fatin e paqëndrueshëm, duke i dhënë një optikë qartësisht më "laike" përkundrejt Dantes: për të cilin, Francesco De Sanctis shtoi për ta përkufizuar Boccaccio-n si shkrimtarin e parë të shkëputur nga mendësia mesjetare^[122]. Përkundrazi, studiuesi më i madh i Boccaccio në shekullin e XX, Vittore Branca, në librin e tij Boccaccio medievale, priret të theksoi mendësinë mesjetare të çertaldezit, mbi të cilin bazohen vlerat, imazhet dhe skenat e novelave^[123]. Një nga filologët më të mëdhenj italian të shekullit të XX, Gianfranco Contini, shpreh të njëjtin gjykim dhe thotë se «sot Boccaccio duket nga një anë me kulturë mesjetare dhe retrospektive, kurse nga tjetra deuteragonist i mirë italian i asaj lëvizjeje aristokratike që qe 'Humanizmi»^[124].

Oborri napoletan qe farka e vërtetë ku Boccaccio kuptoi dhe realizoi materialin e vetë narrativ që do të farkëtonte në vazhdën e aktivitetit të tij letrar. Që nga periudha napoletane Boccaccio tregoi zhdërvjelltësi në fushën e letërsisë, duke ditur me mjeshtri të përdorte materialin letrar me të cilin hyn në kontakt, duke e përpunuar dhe prodhuar vepra të reja origjinale. Në klimën kozmopolitane napoletane, ku etika kalorsiake franceze e sjell nga Anzhuinët, ndikimet e botës arabo-bizantine, eruditizmi i oborrit dhe prania e kultivuesve të kujtimit dantesk takohen midis rrugicave të qytetit partenopeas, Boccaccio iu dha një eksperimentalizmi ku kryqëzohen të gjitha këto elemente^[125][126]. Duke marr për shembull Filocolo-n, romani i parë në italishten vulgare^[125], mund të vëresh se:

• titulli është një greqizëm^[127].
• rrëfimi rimerr temën e dashurisë së Fiorio-s dhe Biancifiore-s, të lidhur nga tradita trovatore oçitane^[127].
• ndikimet klasike, për modelin e Historia distructionis Troiae të Guido delle Colonne^[128].

Me narrativën e promovuar nga Boccaccio, proza letrare italiane arriti një nivel mjaft të lartë. Falë vulgarizimit të Tit Livit Boccaccio në fakt adoptoi një renditje të lirshme të frazave, por i përqëndruar në gërshetimin hierarkik të pjesëve, tipike të Ab Urbe condita libri^[129]. Ky stil i rrjedhshëm dhe fluid, i thurur me një gjuhë të jetës së përditshme^[130] (e bërë akoma më e theksuar nga prania e dialektizmave^[131] dhe nga kontekstet e dominuara nga dykuptimshmëria^[132]), i kundërvihet vendosmërisht pjesës tjetër të prodhimtarisë në prozë, e karakterizuar nga renditja e thatë e frazave^[133].

Boccaccio, në disa raste, u tregua shumë herë mospajtim me Petrarkën, hap pas hapi që çertaldezi përvetësonte parimet e humanizmit. Përveç krizës së vitit 1354, për shkak të trasferimit të Petrarkës në Milanon armike, midis Boccaccio-s dhe poetit aretinas pati një përballje për vlerën që greqishtja antike mund të sillte në kulturën perëndimore: nëse për Petrarkën gjithë trashëgimia e kulturës greke u përthith nga ajo latine, ndërsa për Boccaccio-n (që qe në kontakt të ngusht me përkthimet e Leonzio Pilato-s) latinët nuk i kishin përthithur të gjitha nocionet e qytetërimit helenik^[134]. Siç imutuan dhe morën letërsinë greke romakët antikë, ashtu edhe humanistët duhet të rimernin mendimin. Largpamësia kulturore e Boccaccio-s, propozimi kulturor i të cilit gjeti konfirmim që nën gjeneratën e humanistëve pasues^[135], qe në këtë mënyrë që u sintetizua nga filologu bizantin Agostino Pertusi:

[ Boccaccio] parashihte, edhe pse turbull, se humanizmi për të qenë me të vërtetë integral duhej të kompletohej me kulturën e humanitas latina, dmth kultura e humanitas së grekëve

— Agostino Pertusi, Branca 1977, Giovanni Boccaccio: profilo biografico, fq. 118

Në kundërshtim me mësuesin Petrarka, Boccaccio kërkoi gjithmonë ti jepte një leverdi praktike veprave të tij humaniste me karakter erudit. Qoft te Genealogie ashtu dhe te De montibus, në fakt, Boccaccio pati si qëllim të ofronte përmbledhje enciklopedike që synonin të konservonin trashëgiminë e kulturës klasike dhe ta trasmetonte brezave pasardhës. Në rastin e Proemio-s së librave të Genealogie, duke ju drejtuar lexuesve të veprës, Ugo IV di Lusignano, Boccaccio e shprehu këtë synim me përultësi të madhe, pasi kishte kujtuar papërshtatshmërinë e përmbushjes së kësaj detyre, duke kujtuar vlerën intelektuale të Petrarkës^[136]:

Me urdhërin tënd pra, lash guret e maleve të Certaldo-s dhe vendin steril, me një varkë të dobët në një det të thellë, plotë me shkëmbinj, si nokier i ri do të hyj, me të vërtetë në dyshim se çfarë pune do të kisha bërë, nëse do të lexoja gjithë gurët, pyjet malore, guvat dhe shpellat, dhe nëse do të jetë nevoja të ec nëpër to dhe të zbres deri në Ferr. Dhe bëhem një tjetër Dedal, sipas fjalës tënde do të fluturoi deri në qiell; jo për gjë tjetër nga një breg të gjerë duke mbledhur fragmentet e një përmbytjeje të madhe, kështu do të ndiek gjithë reliket që do të gjejë të përhapura gati në volume të pafundme njerëzore; dhe me ti mbledhur dhe zvogëluar, dhe gati të bëra thërrime, me atë urdhër që un mund, për atë që ti dëshiron, në një trup të Gjenealogjisë do ti kthej.

— Genealogie deorum gentilium, Proemio Libro I

I njëjti qëllim është edhe për përmbledhjen gjeografike De montibus, ku nënvizon pikat mundshme të "dobta" nga gabimet dhe pasaktësitë e shkaktuara nga mosdija, duke i kujtuar lexuesit të ndërhynin, kurdoherë që vërenin të tilla mungesa:

Dhe nëse pash libra më korrekt se ata që përdoren, lexuesit e vërejnë dhe, për mëshirë, janë të prirur nga falja dhe i korrigjojnë.

— De montibus, conclusione

Branca, filologu dhe një nga studiuesit kryesor të shekullit të XX për Boccaccio-n së bashku me Giuseppe Billanovich, kontribuoi (në bashkëpunim me Pier Giorgio Ricci-n) në çertifikimin e karakterit autentik të dorëshkrimit Hamilton 90, që përbëhej nga Dekameroni^[137].]]

Boccaccio pati një sukses të jashtëzakonshëm që duke filluar nga vdekja e tij. Në Firencen humaniste, që ishte thellësisht debitore ndaj leksionit filologjik të dhënë nga Boccaccio nxënësve të tij të vegjël në rrethin e Santo Spirito-s, figura e çertaldezit është kujtuar me përzemërsi dhe nderim, siç mund të vërehet që nga letërkëmbimi i Coluccio Salutati-t^[138] ose nga Vita e Giannozzo Manetti-t^[138][139], duke përcaktuar, së bashku me biografitë e Dantes dhe Petrarkës të shkruara nga Leonardo Bruni, kultin e «tre kurorave fiorentine»^[140]. Pasi gëzoi një sukses të madh edhe pranë humanizmit "vulgar" (Lorenzo de' Medici lavdëroi si një vepër të madhe Dekameronin^[141]) Por shenjtërimi, erdhi në 1525, kur kardinali i ardhshëm dhe poeti italian Pietro Bembo, me Prose della volgar lingua e tij, përcaktoi si model prozaik Decameron:

Po sa herë ndodh që mënyra e gjuhës së sezoneve të shkuara është më e mirë se ç'është ajo e të tashmes [...] dhe shumë më mirë do të bëjmë gjithashtu ne, nëse stilin e Boccaccio-s dhe Petrarkës do ta përdorim në letrat tona, [...] prandaj, pa asnjë gabim, ata arsyetuan shumë më mirë sesa ne.

— Pietro Bembo, Prose della volgar lingua I, XIX

Nëse fati lirik petrarkesk zgjati derin në shekullin e XIX, duke i hapur rrugë fenomenit të petrarkizmit, Boccaccio në të kundërt pësoi një dënim të qartë nga Këshilli i Trento-s, për shkak të përmbajtjeve "imorale" të pranishme në shumë novela, ku çertaldezi i paraqiti lakuriq veset dhe difektet e klerit: midis viteve 1573 dhe 1574 filologu dhe fetari Vincenzio Borghini kreu një emendatio të mirëfilltë morale të Dekameronit, që në të njëjtën kohë i lejoi të shpëtonte nga shkatërrimi tërësor^[142][143]. Vetëm me fillimin e Historisë bashkëkohore (dhe të laikizimin e shoqërisë), Boccaccio i Dekameronit filloi të rehabilitohej nga kritika, megjithëse disa rivlerësime të drojtura qenë bërë në vazhdën e shekullit të XVIII^[144].

Gjykimi i favorshëm i Ugo Foscolo-s dhe Francesco De Sanctis-it më parë, si dhe ai i Vincenzo Crescini-t^[145] më pas, filloi një sezon të lulëzuar studimesh letrare që, përgjatë shekullit të XX, kulminoi me studimet filologjike të Vittore Branca-s^[146], Carlo Dionisotti-t^[147] Giuseppe Billanovich-it^[148], të prirur për të dhënë një imazh më real të asaj "bokaçeske" të përvijuara në shekujt e fundit^[144]. Contini, në të kundërt, vendoset në kundërshtim me këtë optimizëm kritiko-letrar, duke theksuar kufijtë e prozës bokaçiane^[149].

Përhapja e Dekameronit, sipas pohimeve të Branca-s, «është më europian se italian»^[150]: përhapja që vepra pati në Francë, Spanjë, Gjermani dhe, mbi të gjitha, në Angli, qe e paprecedent^[151]. Në botën anglo-saksone, në fakt, Boccaccio qe më shumë se një model i thjeshtë: qe frymëzuesi i gurit kilometrik që frymëzoi të parin shkrimtarin dhe poetin e madh anglez Geoffrey Chaucer, autor i Tregimeve të Canterbury-t, që strukturohen në të njëjtën mënyrë si nga këndvështrimi i gjinisë letrare ashtu edhe nga këndvështrimi i përmbajtjes (edhe pse Chaucer nuk mblodhi më shumë se 24 tregime, në vend të 100 të shpresuarve). Por suksesi i Boccaccio-s në Evropë nuk qe i lidhur, vetëm me Dekameronin, por edhe me ato vepra të konsideruara si "minore", si De casibus virorum illustrium, Filocolo dhe, pranë eruditëve, enciklopeditë latine^[152].

Në të gjithë jetën e tij Boccaccio pa te Petrarka një praeceptor^[153][154], i aftë për ta ngritur nga jeta mëkatare e mishit nëpërmjet letërsisë klasike dhe spiritualitetit agustinian, duke e konsideruar si një udhërrëfyes të mirëfilltë shpirtëror. Ndërsa nga ana e tij, intelektuali aretin mbante një lloj distance intelektuale nga miku i tij i përzemërt, megjithëse e konsideronte të vetmin që «i ishte shok në angazhimin titanik kulturor që po kryente»^[155].

Në fakt, Petrarka nuk i lejoi kurr Boccaccio-s të hynte plotësisht në bibliotekën e tij personale^[156], ndërsa i dyti i siguronte dorëshkrime të rralla që përmbanin vepra latine dhe versionet greke të redaktuara nga Leonzio Pilato. Ishte një raport ambig, që del edhe nga katër Epistolat (Seniles) e fundit, kur Petrarka, i irrituar nga shqetësimi i tepruar i Boccaccio-s për shëndetin e tij, vendosi të përkthente novelën e fundit të Dekameronit, Griselda, në latinisht, për të treguar akoma fuqinë e tij^{[157][Shpjegimi 10]}. Raporti midis të dyve nuk mund të konsiderohet si një "nënshtrim psikologjik" i Boccaccio-s përkundrejt Petrarkës, kur në fakt një «pretendim krenar i pjesës së mbështetur nga ai, që të afermohej projekti global i konceptuar nga Petrarka»^[155].

Në fakt, duhet kujtuar se nuk qe vetëm Petrarka praeceptor i Boccaccio-s, por edhe e kundërta: nëse aretini ka shënuar padyshim një kthesë në ecurinë intelektuale të çertaldezit, ky i fundit ka lënë një gjurmë domethënëse në prodhimtarinë letrare petrarkeske^[158].

Boccaccio, në disa raste, u tregua në mospajtim me Petrarkën hap pas hapi që çertaldezi përvetësonte parimet e mësimeve humaniste: çështja "greke" dhe ajo "senekiane"^[159]. Rreth së parës, Boccaccio pohonte (në kundërshtim me praeceptor-in) se si qe e nevojshme të rekuperohej letërsia greke për një kuptim më të mirë të qytetrimit perëndimor^[160].

Mbi çështjen e dytë, Epistola XX, shkruar juristit napoletan Pietro Piccolo da Monteforte^[161][162], afër kulturës humaniste dhe i apasionuar i madh i Boccaccio-s^[163], tregon diatribën me natyrë filologjike midis Petrarkës dhe Boccaccio-s. Ky i fundit, në fakt, shfaq hidhërimin e të qenit kundërshtuar nga Petrarka mbi çështjen nëse ekzistonin dy Seneka të ndryshëm midis tyre^[164]. Megjithë prëcedimin filologjik të përdorur nga çertaldezi, që e kishte mësuar këtë ndarje nga një gabim i Mark Valer Marcialit^{[Shpjegimi 11]}, rezultuan të sakta, Petrarka mendon, në bazë të stilit praktikisht të njejtë, se nuk mund të ishin dy autor të ndryshëm.

Duke përfunduar në bazë të sintezës së dy studiuesve më të mëdhenj të Boccaccio-s, Vittore Branca dhe Giuseppe Billanovich, raporti midis dy burrave nuk mund të cilësohet thjeshtësisht si binomi preaceptor-discipulus, pasi duhet të vëzhgohet

[...] përputhja në probleme, interesa, zgjidhje analoge edhe stilistike: intertekstualitetet, është thënë. Gjurmimi i jehonave dhe referimeve duhet për pasojë, sipas mendimit tonë, ti lërë vendin kërkimit të shkëmbimeve dhe qarkullimit të përvojave që vazhdimisht, në shkëmbimin e madh Petrarka-Boccaccio, pasurohen reciprokisht. Favorizonin atë përputhje letrare dhe këtë shkëmbim shpirtëror, një e përbashkët shijesh dhe ndjesishë në të njëjtën atmosferë rinovimi prepotent kulturor.

— Vittore Branca, Intertestualità fra Petrarca e Boccaccio, cituar te Boccaccio: autore e copista, fq. 39-40

Boccaccio, përgjatë jetës së tij, qe një kultivues i apasionuar i Dantes dhe veprës së tij, që pati mënyrën për ta njohur që nga rinia e hershme falë kontaktit me Margherita dhe Filippa de' Mardoli^[165]. Duke u përsosur, më pas, në shkollën e Cino da Pistoia-s^[166], mik i Dantes, që nga Caccia di Diana prania e tercinave danteske tregon një afrim të hershëm ndaj poetikës së modelit të admiruar, që do të shtrihej deri pleqërinë e Corbaccio-s, ku prania e pyllit dhe vizioni të kujtojnë pa dyshim mjedisin e Ferrit të poemës së pavdekshme^[167].

Por afrimi me mendësinë humaniste dhe kulti për Petrarkën, nuk e shkëputën Boccaccio nga vullneti për të përhapur në Firence kultin e Dantes dhe veprës së tij, edhe pse gjykimi më shumë se optimist u ftoh përgjatë fazës humaniste, pasi pati konstatuar superioritetin e Petrarkës në gjuhën latine^[168]. Përveç kopjimit me dorën e tij të tre dorëshkrimeve të Komedisë^[169][170], çertaldezi shkroi edhe Trattatello in laude di Dante Alighieri (kompozuar në dy redaktime midis viteve 1351 dhe 1366)^[171] dhe mbajti lectiones magistrales mbi këngët e Ferrit, të ndalura vetëm te esegjeza e Ferrit - Kënga XVII për rënien e befasishme fizike të Boccaccio^[85].

Mbi Giovanni Boccaccio-n dhe veçanërisht mbi Dekameronin e tij u xhiruan shumë filma, shumë nga të cilët të gjinisë goliardike, parodistike dhe demenciale, tipike të rrymës italiane decamerotico^{[174][175][176]}

• Il Decamerone i Gennaro Righelli-t (1912);
• Il Decameron i Pier Paolo Pasolinit (1971) – kapitulli i parë i trilogia della vita;
• Boccaccio i Bruno Corbucci-t (1972);
• Decameron nº 2 - Le altre novelle del Boccaccio i Mino Guerrini-t (1972);
• Decameron nº 3 - Le più belle donne del Boccaccio i Italo Alfaro-s (1972);
• Decameron nº 4 - Le belle novelle del Boccaccio i Paolo Bianchini-t (1972);
• Le calde notti del Decameron i Gian Paolo Callegari-t (1972);
• Decameroticus i Pier Giorgio Ferretti-t (1972);
• Quando le donne si chiamavano madonne i Aldo Grimaldi-t (1972);
• Sollazzevoli storie di mogli gaudenti e mariti penitenti - Decameron nº 69 i Joe D'Amato-s dhe Aristide Massaccesi-t (1972);
• ...e si salvò solo l'Aretino Pietro, con una mano davanti e l'altra dietro... i Silvio Amadio-s (1972);
• Le notti peccaminose di Pietro l'Aretino i Manlio Scarpelli-t (1972);
• Fiorina la vacca i Vittorio De Sisti-t (1972);
• Fratello homo sorella bona i Mario Sequi-t (1972);
• Il Decamerone proibito i Carlo Infascelli-t (1972);
• Decameron proibitissimo (Boccaccio mio statte zitto) i Marino Girolami-t (1972);
• La bella Antonia, prima monica e poi dimonia i Mariano Laurenti-t (1972);
• Le mille e una notte all'italiana i Carlo Infascelli-t (1972);
• Novelle galeotte d'amore i Antonio Margheriti-t (1972);
• Decameron '300 i Mauro Stefani-t (1972);
• Metti lo diavolo tuo ne lo mio inferno i Bitto Albertini-t (1972);
• Racconti proibiti... di niente vestiti i Brunello Rondi-t (1972);
• I racconti romani di una ex novizia i Pino Tosini-t (1972);
• Beffe, licenzie et amori del Decamerone segreto i Giuseppe Vari-t dhe Ëalter Pisani-t (1972);
• ...e continuavano a mettere lo diavolo ne lo inferno i Bitto Albertini-t (1973);
• Fra' Tazio da Velletri, i Romano Scandariato-s dhe Romano Gastaldi-t (dhe Joe D'Amato dhe Aristide Massacesi) (1973);
• Storie scellerate i Sergio Citti-t (1973);
• Novelle licenziose di vergini vogliose i Michael Ëotruba-s (Joe D'Amato dhe Aristide Massaccesi) (1973);
• Maraviglioso Boccaccio i Paolo dhe Vittorio Taviani-t (2015).

• Dekameroni
• Françesko Petrarka
• Dante Alighieri
• Firencia
• Napoli
• Humanizmi
• Rilindja

• Massimiliano Albanese (2008). MAZZUOLI, Giovanni, detto lo Stradino. Dizionario Biografico degli Italiani. Vëll. 72. Roma: Istituto dell'Enciclopedia Italiana. Marrë më 18 tetor 2015. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Lino Aulenti (2011). Storia del cinema italiano. Padova: Libreria universitaria. ISBN 978-88-6292-108-4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Lucia Battaglia Ricci (2011). Boccaccio. Roma: Salerno Editrice. ISBN 88-8402-291-6. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Lino Battaglia (2011). Storia del cinema italiano. Padova: Libreria universitaria. ISBN 978-88-6292-108-4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Bruno Bentivogli – Paola Vecchi Galli (2002). Filologia italiana. Milano: Bruno Mondadori. ISBN 88-424-9538-7. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Giuseppe Billanovich (1995) [1947]. Petrarca letterato. Lo scrittoio del Petrarca. Roma: Edizioni di Storia e letteratura. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Giuseppe Billanovich (1 korrik 1953). "Il Boccaccio, il Petrarca e le più antiche traduzioni in italiano delle Decadi di Tito Livio". Giornale storico della letteratura italiana. Vëll. 110 no. 391. fq. 311–337. ISSN 0017-0496. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Giovanni Boccaccio, Decameron, tani te: Giovanni Boccaccio (2004). Vittore Branca (red.). Decameron. Vëll. 1. Bologna: Poligrafici editoriale. ISBN 88-89180-61-7. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Vittore Branca (1977). Giovanni Boccaccio: profilo biografico. Firence: Sansoni. SBN IT\ICCU\SBL\0148727. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!); Shiko vlerën e |sbn=: simbol i palejuar (Ndihmë!)
• Vittore Branca (1986). Vittore Branca, Armando Balduino, Manlio Pastore Stocchi e Marco Pecoraro (red.). Boccaccio, Giovanni. Dizionario critico della letteratura italiana. Vëll. I. Torino: Utet. fq. 345–361. SBN IT\ICCU\CFI\0018346. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!); Shiko vlerën e |sbn=: simbol i palejuar (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e redaktorëve (lidhja)
• Vittore Branca (1991) [1958]. Tradizione delle opere di Giovanni Boccaccio. Vëll. 2. Roma: Edizioni di Storia e Letteratura. SBN IT\ICCU\LO1\0362097. Marrë më 18 tetor 2015. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!); Shiko vlerën e |sbn=: simbol i palejuar (Ndihmë!)
• Vittore Branca (1995). "Intertestualità fra Petrarca e Boccaccio". Lectura Petrarce. Vëll. 55 no. 14. Padova: Tipografia La Garangola. fq. 359–380. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Vittore Branca (2001). "Boccaccio protagonista nell'Europa letteraria tra tardo Medioevo e Rinascimento". Cuadernos de Filologia Italiana. Vëll. 8. La recepción de Boccaccio en España. Actas del Seminario Internacional Complutense. Madrid: Universitad Complutense. fq. 21–38. ISSN 1133-9527. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Vittore Branca (2010) [1956]. Boccaccio medievale. Milano: Bur Biblioteca Universale Rizzoli. ISBN 978-88-17-03899-7. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Romolo Caggese (1936). ROBERTO d'Angiò, re di Sicilia. Enciclopedia Italiana. Roma: Istituto dell'Enciclopedia Italiana. SBN IT\ICCU\LIA\0955786. Marrë më 18 tetor 2015. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!); Shiko vlerën e |sbn=: simbol i palejuar (Ndihmë!)
• Luciano Canfora (26 mars 1996). "Quel censore boccaccesco". Corriere della Sera. fq. 27. Arkivuar nga origjinali më 1 janar 2016. Marrë më 26 qershor 2015. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Franco Cardini (2013). "Vittore Branca". Marrë më 25 qershor 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Loredana Chines; Giorgio Forni; Giuseppe Ledda; Elisabetta Menetti (2007). Ezio Raimondi (red.). Dalle Origini al Cinquecento. La letteratura italiana. Milano: Bruno Mondadori. ISBN 978-88-424-9164-4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Emanuele Coccia (2010). Sergio Luzzatto e Gabriele Pedullà (red.). Il greco, la lingua fantasma dell’Occidente medievale. Atlante della letteratura italiana. Torino: Einaudi. fq. 252–257. ISBN 978-88-06-18525-1. Marrë më 28 janar 2016. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Vittorio Coletti (2011). Raffaele Simone (red.). Storia della lingua italiana. Enciclopedia dell’Italiano. Vëll. 2. M-Z. Roma: Istituto della Enciclopedia italiana fondata da Giovanni Treccani. ISBN 978-88-12-00040-1. Marrë më 26 qershor 2015. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Gianfranco Contini (2006) [1970]. Letteratura italiana delle origini (bot. 3). Firence: Sansoni Editore. ISBN 88-383-1866-2. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Francesco De Sanctis (1870). Storia della letteratura italiana. Vëll. 1 (bot. 4). Napoli: Cav. Antonio Morano. SBN IT\ICCU\TO0\1210231. Marrë më 26 qershor 2015. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!); Shiko vlerën e |sbn=: simbol i palejuar (Ndihmë!)
• Giulio Ferroni (2006). Giulio Ferroni, Andrea Cortellessa, Italo Pantani e Silvia Tatti (red.). L'alba dell'Umanesimo, Petrarca e Boccaccio: la crisi del mondo comunale (1300-1380). Storia della letteratura italiana. Vëll. 3. Milano: Mondadori. SBN IT\ICCU\IEI\0250981. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!); Shiko vlerën e |sbn=: simbol i palejuar (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e redaktorëve (lidhja)
• Riccardo Fubini (2001). L'umanesimo italiano e i suoi storici: origini rinascimentali, critica moderna. Milano: F. Angeli. ISBN 88-464-2883-8. Marrë më 26 qershor 2015. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Andrea Labardi (2005). Ortensio Zecchino (red.). Pietro Piccolo da Monteforte. Enciclopedia Fridericiana. Vëll. 2. I-Z. Roma: Istituto della Enciclopedia italiana. SBN IT\ICCU\IEI\0233660. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!); Shiko vlerën e |sbn=: simbol i palejuar (Ndihmë!)
• Romano Luperini, Pietro Cataldi e Lidia Marchiani (1998). Il cavaliere e il mercante, l'amore e la donna: il modello di Boccaccio. La scrittura e l'interpretazione: storia e antologia della letteratura italiana nel quadro della civiltà europea. Palermo: G.B. Palumbo. ISBN 88-8020-225-1. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Teresa De Robertis; Carla Maria Monti; Marco Petoletti; etj., red. (2013). Boccaccio autore e copista. Firence: Mandragora. ISBN 978-88-7461-213-0. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!). Specifikisht janë konsultuar këto publikime:
  • Agnese Bellieni. Le vite di Petrarca, di san Pier Damiani e di Livio. fq. 215–217. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Monica Berté. Trattatello in laude di Dante. fq. 273–275. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Maurizio Fiorilla. Decameron. fq. 129–136. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Edoardo Fumagalli. Boccaccio e Dante. fq. 25–31. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Carla Maria Monti. Boccaccio e Petrarca. fq. 33–40. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Marco Petoletti. Boccaccio e i classici latini. fq. 41–49. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Marco Petoletti. Le Epistole. fq. 233–241. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Angelo Piacentini. Scheda sul Buccolicum carmen di Giovanni Boccaccio. fq. 203–208. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Giuliano Tanturli. Giovanni Boccaccio nella letteratura italiana. fq. 17–23. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Guido Martellotti (1960). "Albanzani, Donato". Dizionario Biografico degli Italiani. Marrë më 16 mars 2016. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Mario Marti (1970). Umberto Bosco (red.). Cino da Pistoia. Enciclopedia Dantesca. Roma: Istituto nazionale dell'Enciclopedia Italiana. SBN IT\ICCU\RLZ\0163867. Marrë më 25 qershor 2015. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!); Shiko vlerën e |sbn=: simbol i palejuar (Ndihmë!)
• Lorenzo il Magnifico (1992). Tiziano Zanato (red.). Comento de' miei sonetti (PDF). Opere. Torino: Einaudi. ISBN 88-06-12925-2. Marrë më 2 korrik 2015. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Giuseppe Meloni, Il mercante Giovanni Boccaccio a Montpellier e Avignone, revista Studi sul Boccaccio, 1998, volumi XXVI, fq. 99-126, Le Lettere, Firenze, ISSN 0585-4997.
• Manlio Pastore Stocchi (2003). Claudia Berra (red.). Riflessioni sull'epistola a Omero. Motivi e forme delle Familiari di Francesco Petrarca. Atti del Convegno di Gargnano del Garda (2-5 ottobre 2002). Milano: Cisalpino. fq. 119–147. ISBN 88-323-3003-2. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Renato Piattoli (1940). Codice diplomatico dantesco. Firence: Libreria Luigi Gonnelli. SBN IT\ICCU\LIA\0144685. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!); Shiko vlerën e |sbn=: simbol i palejuar (Ndihmë!)
• Giorgio Piras (2012). Donatella Coppini dhe Michele Feo (red.). Nuove testimonianze dalla biblioteca di Petrarca: le annotazioni al De lingua latina di Varrone. Petrarca, l'umanesimo e la civiltà europea. Vëll. II. Firence: Le Lettere. fq. 829–857. SBN IT\ICCU\RAV\1962030. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!); Shiko vlerën e |sbn=: simbol i palejuar (Ndihmë!)
• Francisco Rico (2010). Sergio Luzzato dhe Gabriele Pedullà (red.). La “conversione” del Boccaccio. Atlante della letteratura italiana. Vëll. 1. Torino: Einaudi. fq. 224–228. ISBN 978-88-06-18525-1. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Remigio Sabbadini (1905). Le scoperte dei codici latini e greci ne' secoli XIV e XV. Firence: Sansoni. SBN IT\ICCU\PAV\0016844. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!); Shiko vlerën e |sbn=: simbol i palejuar (Ndihmë!)
• "Remigio Sabbadini". 1931. Marrë më 23 qershor 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Franco Sacchetti (1990). Franca Brambilla Ageno (red.). Il libro delle rime. Firence - Perth: Olschki - University of Western Australia Press. ISBN 88-222-3795-1. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Natalino Sapegno. "Giovanni Boccaccio". {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Cesare Segre (11 dhjetor 2012). "Petrarca, «avaro» fra i Tre Grandi. Critico di Dante e sprezzante verso la lingua di Boccaccio". Corriere della Sera.it. Marrë më 25 qershor 2015. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Luigi Surdich (2002). Michelangelo Picone (red.). Esempi di generi letterari e loro rimodellizzazione novellistica. Autori e lettori di Boccaccio: atti del convegno internazionale di Certaldo, 20-22 sett. 2001. Firence: F. Cesati. fq. 141–177. ISBN 88-7667-139-0. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Carlo Vecce. "Billanovich, Giuseppe". Marrë më 26 qershor 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Stefano Zamponi (2006). "Giugno 1313: Giovanni Boccaccio". storiadifirenze.org. Marrë më 25 qershor 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Leonzio Pilato. "Circolo Barlaam. Sit kushtuar Barlaam-it të Seminara-s dhe raporteve midis Boccaccio-s dhe botës greke". Marrë më 25 qershor 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Teresa Nocita (2012). "Giovanni Boccaccio". Internet Culturale. Arkivuar nga origjinali më 24 shtator 2015. Marrë më 25 qershor 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• "Ente Nazionale Giovanni Boccaccio". Casa del Boccaccio. Marrë më 25 qershor 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Giuseppe Bonghi, red. (1996). "Progetto Giovanni Boccaccio, për një panoramë të gjerë dhe të detajuar mbi Boccaccio-n" (në italisht). Classici italiani. Arkivuar nga origjinali më 4 mars 2016. Marrë më 25 qershor 2015..

• "Ente Nazionale Giovanni Boccaccio" (në anglisht). Casa del Boccaccio. Marrë më 25 qershor 2015.
• "VII centenario della morte di Giovanni Boccaccio" (në anglisht). Boccaccio 2013. Arkivuar nga origjinali më 26 qershor 2015. Marrë më 25 qershor 2015., siti zyrar për përkujtimin e vitit 2013.
• "Giovanni Boccaccio". Oil project. Marrë më 25 qershor 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!), seri leksionesh mbi tematika të ndryshme nga jeta dhe prodhimtaria letrare e Boccaccio-s.
• "Giovanni Boccaccio". Inter books. Marrë më 25 qershor 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• S. Battaglia (2001). "La novità dell' "Elegia di Madonna Fiammetta"". Luigi De Bellis. Marrë më 26 qershor 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Giuseppe Bonghi, red. (1996). "Progetto Giovanni Boccaccio". Classici italiani. Arkivuar nga origjinali më 4 mars 2016. Marrë më 25 qershor 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!), për panoramik më të gjerë dhe të hollësishme mbi Boccaccio-n.
• Riccardo F Esposito (2008). "Commedie boccaccesche, decamerotici e altre historie: I precursori (1965-1968)". Riccardo F. Esposito. Marrë më 26 qershor 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Teresa Nocita (2012). "Giovanni Boccaccio". Internet Culturale. Arkivuar nga origjinali më 24 shtator 2015. Marrë më 25 qershor 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• "Codici del Decameron in Europa". Alter vista. 13 maj 2015. Marrë më 26 qershor 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Alberto Moravia. "Il Decameron di Pasolini: commento-recensione di Alberto Moravia". Alter vista. Marrë më 26 qershor 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Laura Nuti. Francesco Sabatini, Marco Biffi, Domenico De Martino, Nicoletta Maraschio (red.). "Il "Decameron": una difficile fortuna". Vivit – Accademia della Crusca. Marrë më 26 qershor 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e redaktorëve (lidhja)
• Pilato Leonzio. "Circolo Barlaam. Sito dedicato a Barlaam di Seminara". Marrë më 25 qershor 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!) dhe raporti midis Boccaccio-s dhe botës greke.
• Stefano Zamponi (2006). "Giugno 1313: Giovanni Boccaccio". storiadifirenze.org. Marrë më 25 qershor 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• "Decameron Web". Brown University. 12 mars 2010. Marrë më 25 qershor 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

1. ^ Identifikimi i Fiammetta-s me këtë princeshë anzhuine është përgënjeshtruar nga Battaglia Ricci, fq. 27, por duke i lënë të hapura hamendësimet për identifikimin e sajë me një grua që ekzistonte vërtetë:

   kush qe gruaja që Boccaccio e ka kthyer në figurën mahnitëse të Fiammetta-s... na është e panjohur: me siguri ajo nuk qe përralloria Maria d'Aquino, bija e paligjshme e mbretit Robert, por nuk duhet të jetë as një mit i krijuar plotësisht nga fantazia e poetit, as një fantazëm zëvendësuese e përvojave të shumëfishta dashurore të të riut Boccaccio, nëse në një rast serioz si ai që lindi sonetin CXXVI (126), të shkruar për vdekjen e Petrarkës, poeti foli për të si për një të bekuar të ulur me Laurën, "përpara Zotit".

2. ^ Pro Archia do të ishte një model themelor për përpunimin e mbrojtjes së poezisë që Boccaccio-ja krijoi te Trattatello in laude di Dante dhe në librin e XIV të Genealogia deorum gentilium. Poezia e përkryer, sa për Ciceron aq dhe për Boccaccio, duhet të jetë një poezi që humanizon, që e çliron njeriun nga prangat, duke i lejuar të prekte maja të panjohura të realitetit të prekshëm. Shiko dhe Billanovich 1995, fq. 123
3. ^ Letrat e para që pëfshijnë letërkëmbimin bokaçian (Crepor celsitudinis, Mavortis milex extrenue e Nereus amphytritibus) janë plotë me referime te Apuleio, për shembull. Shihni: Rico, fq. 225

   Pastaj lexoi gjithëçka që i binte në dorë dhe rrëmujshëm: cansos-et e trovatorëve dhe Metamorfosa e Apuleio-s, Dante dhe Ovidi, traktate filozofike dhe romans francezë, Andrea Cappellano dhe Stazio...

   Teresa Nocita (2012). "Giovanni Boccaccio. Dictamina" (në italisht). Internet Culturale. Arkivuar nga origjinali më 24 shtator 2015. Marrë më 25 qershor 2015.
4. ^ Indiferenca dhe kursimi që Petrarka tregoi përkundrejt Alighierit është shprehur në Fam. II, 15 Arkivuar 4 mars 2016 tek Wayback Machine, ku Petrarka e mohon urrejtjen e hamendësuar përkundrejt fiorentinit të mërguar, duke i njohur meritat në poezinë vulgare por duke theksuar parapëlqimin e tij për gjuhën latine.
5. ^ Boccaccio do ta shprehte indignatio-n e tij te Epistola X Arkivuar 11 qershor 2015 tek Wayback Machine, adresuar Françesko Petrarkës, ku, falë teknikës retorike të dyfishimit dhe topoi-ve letrare, Boccaccio i ankohej magister-it se si Silvano-ja (emri letrar i përdorur në rrethin petrarkesk për tju referuar poetit të kurorëzuar) kishte guxuar të vendosej pranë tiranit Giovanni II Visconti (i identifikuar me Egonis-in): «Audivi, dilecte michi, quod in auribus meis mirabile est, solivagum Silvanum nostrum, transalpino Elicone relicto, Egonis antra subisse, et muneribus sumptis ex pastore castalio ligustinum devenisse subulcum, et secum pariter Danem peneiam et pierias carcerasse sorores».
6. ^ Te Branca 1977, Giovanni Boccaccio: profilo biografico, fq. 103 përmendet se si Boccaccio i indinjuar shkroi kundër Acciaiuoli-t Eglogën VIII, përmbajtja e të cilës është përmbledhur edhe nga: Nocita, Buccolicum carmen

   Me Midas Boccaccio denoncon pa besueshmërinë e Niccolò Acciaiuoli-t, duke u hakmarrë për "tradhëtinë" e mikut të fuqishëm.

7. ^ Battaglia Ricci, fq. 29 e vendos më vonë datën e prishjes së befasishme me autoritetet politike fiorentine, në 1361-62.
8. ^ Si për eshtrat e Dantes, edhe për ato të Boccaccio-s nuk patën një vend të përshtatshëm prehjeje. Në bazë të ligjeve në fuqi mbi varrezat në 1783, të vendosur nga granduka Pietro Leopoldo di Lorena, trupi i Boccaccio-s u "zbulua", në fillim të shek. XX, nga titullari i Certaldo-s don Alessandro Pieratti. Kockat e gjetura u identifikuan si ato të Boccaccio-s, në "Convegno dei dotti" të vitit 1949. Shihni: "Tomba del Boccaccio" (në italisht). Ente Nazionale Giovanni Boccaccio. Arkivuar nga origjinali më 11 gusht 2015. Marrë më 11 qershor 2015.
9. ^ Model referimi janë Heroides të poetit latin të epokës augustiane, Publio Ovidio Nasone: Teresa Nocita (2012). "Elegia di Madonna Fiammetta. Tra riscrittura ovidiana e romanzo psicologico". Internet Culturale. Arkivuar nga origjinali më 24 qershor 2015. Marrë më 24 qershor 2015. Model referimi janë Heroides e Ovidit. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
10. ^ Kureshtar dhe ambig është raporti i Petrarkës me Dekameronin, siç del në dritë nga Battaglia Ricci, fq. 257. Themeluesi i Humanizmit, në fakt, pati përmendur te Senile Arkivuar 5 shkurt 2016 tek Wayback Machine XVII, 3 Arkivuar 5 shkurt 2016 tek Wayback Machine (rreth vitit 1373), një kopje të kryeveprës së mikut («Librum tuum, quem nostro materno eloquio ut opinor olim iuvenis edidisti, nescio quidem unde vel qualiter, ad me delatum vidi», dmth. Pashë se më ishte dorëzuar libri yt që, në gjuhën tonë amtare, qe publikuar kur ishe i ri, siç mendoj). Nëse nga një anë një Petrarkë, me ton të kursyer, afermon se nuk e kishte lexuar, por se i kishte hedhur një sy të shpejt («Nam si dicam legi, mentiar [...] Quid ergo? Excucurri eum...», dmth. Nëse në fakt do të thosha se e kam lexuar, do të gënjeja [...] Po çfarë pra? I hodha një sy...), nga ana tjetër tregon se e kishte zbavitur («Delectatus sum in ipso transitu», dmth. U kënaqa duke e shfletuar).
11. ^ Marciali, te Epigrammata I, 61 vargjet 7-8, kishte folur për «Duosque Senicas». Boccaccio, që kishte zotëruar një dorëshkrim të Marcialit pasi kishte konsultuar bibliotekën e Montecassino-s (tani i konservuar në Biblioteca Ambrosiana të Milanos, C67 supr), mendon se kishte dy Seneka. Por dorëshkrimi, përmbante një gabim: i adresuari nuk ishte Seneka, por Severi. Për shpjegimin, konsultoni Billanovich 1995, fq. 109-116.