VMRO-DPMNE

Organizata e Brendshme Revolucionare Maqedonase – Partia Demokratike për Njësine Kombëtare të Maqedonisë (shkurt: OBRM-PDNJKM Maqedonisht: Внатрешна македонска револуционерна организација – Демократска партија за македонско национално единство, thjeshtuar si VMRO-DPMNE) është një parti politike në Maqedoninë e Veriut dhe një nga dy partitë kryesore në vend, tjetra është Bashkimi Social Demokrat i Maqedonisë .

Partia është paraqitur si kristiandemokratike, por konsiderohet nacionaliste. ^[1] Mbështetja e VMRO-DPMNE-së vjen ngamaqedonasit etnikë duke patur disa përjashtime. Partia mëton se qëllimet dhe objektivat e saj janë shprehja e traditës së popullit maqedonas në të cilin bazohet lufta politike dhe konceptet e saj. ^{[2] [3]} Megjithatë, ajo ka formuar qeveri të shumta në koalicion me partitë e pakicave etnike . ^[4] Nën udhëheqjen e Ljubço Georgievskit në fillimet e saj, partia mbështeti pavarësinë e Maqedonisë nga Jugosllavia Socialiste ^[5] dhe udhëhoqi një politikë pro marrëdhënieve më të ngushta me Bullgarinë. ^[6] Pasi u akuzua se ishte politikan pro-bullgar, Georgievski u shkëput nga VMRO-DPMNE-ja në vitin 2003. Nën udhëheqjen e Nikola Gruevskit, partia promovoi politika identitare ultra-nacionaliste ^[7] të shprehura nëpërmjet politikës së antikizimit . Qëndrimet e saj nacionaliste shpesh perceptohen edhe si antishqiptare . Gjatë udhëheqjes së Gruevskit partia ndryshoi kah nga një politikë pro-evropiane dhe pro-NATO-s, në një politikë pro-ruse, pro-serbe dhe anti-perëndimore . ^{[8] [9] [10]} Qeveria e tij gjithashtu arriti të ndërtojë një ndjenjë të fortë kundër BE-së në vend. ^[11] Pas dorëheqjes së Gruevskit në vitin 2017, lideri i ri Hristijan Mickoski ka kundërshtuar Traktatin e Miqësisë të nënshkruar me Bullgarinë në vitin 2017 dhe ka pohuar se nëse do të vinte në pushtet do të rishikonte Marrëveshjen e Prespës të nënshkruar me Greqinë në vitin 2018, ndonëse deklaroi se se do ta respektonte atë. ^[12] Mickoski e karakterizoi partinë si "pro-evropiane". ^[13] Partia u bë forca kryesore opozitare që mori pjesë në protestat e Maqedonisë së Veriut në vitin 2022, lidhur me pranimin e saj në BE . ^[14]

Partia u themelua nën emrin VMRO-DPMNE më 17 qershor 1990 në Shkup . ^[15] Në të njëjtin vit themeluesit e DPMNE-së ranë në kontakt me autoritetet bullgare. Në Sofje u siguruan se nëse Serbia do të pushtonte Maqedoninë, Bullgaria do të përdorte të gjitha mjetet e nevojshme për ta kundërshtuar atë. ^[16]

Pas zgjedhjeve të para shumëpartiake në vitin 1990, VMRO-DPMNE u bë partia më e fortë në kuvend. Ajo nuk arriti të formonte një qeveri sepse nuk gjeti mbështetjen e shumicës së deputetëve; kjo e detyroi atë të bënte një koalicion me një parti etnike shqiptare, por ajo refuzoi ta bënte këtë. Partia bojkotoi raundin e dytë të zgjedhjeve të 1994-ës duke pretenduar se zgjedhjet kishin parregullsi në raundin e parë. Pas fitores së zgjedhjeve të vitit 1998, VMRO-DPMNE befasoi shumë njerëz kur më në fund formoi një qeveri koalicioni me një parti etnike shqiptare, Partinë Demokratike të Shqiptarëve . Pas fitores së tyre në zgjedhje, ata formuan një qeveri të re me kryeministër Ljubço Georgievskin . Në vitin 1999, kandidati i VMRO-DPMNE-së Boris Trajkovski u zgjodh President, duke përfunduar marrjen e plotë të pushtetit nga VMRO-DPMNE. Pasi erdhi në detyrë, Trajkovski miratoi një politikë më të moderuar nga sa pritej.

Qeveria e VMRO-DPMNE-së u mund në zgjedhjet ligjvënëse të vitit 2002 . Në aleancë me Partinë Liberale të Maqedonisë, VMRO-DPMNE fitoi 28 nga 120 vende. Në vitin 2004 Trajkovski vdiq në një aksident ajror dhe Branko Crvenkovski u zgjodh President, duke mundur kandidatin e VMRO-DPMNE-së Sashko Kedev .

Kryetari i parë i VMRO-DPMNE-së dhe themeluesi i saj është Ljubço Georgievski, ndërsa ish-kryetar i partisë është Nikolla Gruevski . Megjithatë, i akuzuar si politikan pro-bullgar (një damkë për dikë në Maqedoni), Georgievski u shkëput me DPMNE-në dhe themeloi VMRO-NP-në . Partia u bë përsëri partia më e madhja në Parlament pas një fitimi të rreth një duzine vendesh në zgjedhjet parlamentare të 2006-ës . Me 44 nga 120 mandate, partia formoi një qeveri koalicioni me Partinë Demokratike të Shqiptarëve. Më 15 maj 2007, partia u bë anëtare vëzhguese e Partisë Popullore Evropiane .

Partia fitoi zgjedhjet e parakohshme parlamentare të vitit 2008 . Në Kuvendin me 120 vende, VMRO-DPMNE fitoi 63 vende, të mjaftueshme për të formuar qeverinë e saj, dhe me këtë, partia. Pas mbledhjes së Kuvendit më 21 qershor 2008, Presidenti Branko Crvenkovski më 23 qershor 2008 i dha liderit të atëhershëm të VMRO-DPMNE-së dhe kryeministrit të ardhshëm Nikola Gruevski mandatin për të formuar qeverinë e re me afat 2008-2012.

Në vitin 2009, partia pati dy suksese të tjera të mëdha. Ndërsa koalicioni i udhëhequr nga VMRO-DPMNE "Për një Maqedoni më të mirë" fitoi në 56 nga 84 komuna, kandidati për president i partisë,Gjorge Ivanov,fitoi gjithashtu zgjedhjet presidenciale .

Partia fitoi sërish zgjedhjet e parakohshme parlamentare të 2011-ës . VMRO-DPMNE fitoi 56 ulëse në Kuvendin e Republikës së Maqedonisë prej 120 vendesh, partia formoi qeverinë në koalicion me Bashkimin Demokratik për Integrim në Kuvendin e Maqedonisë (periudha e mandatit 2011-2015).

Në vitin 2014, zgjedhjet e parakohshme parlamentare u shpallën së bashku me zgjedhjet presidenciale të Maqedonisë, VMRO-DPMNE fitoi sërish 61 ulëse në Kuvendin prej 120 vendesh dhe formoi qeverinë në koalicion me Bashkimin Demokratik për Integrim (BDI, periudha e mandatit 2014-2018).

Në zgjedhjet parlamentare të vitit 2016, partia humb pushtetin duke pësuar një rënie prej 10 mandatesh, ndërkohë që BSDM-ja në aleancë me BDI-në formojnë qeverinë e re. Ky sesion parlamentar shënon edhe miratimin e ligjit për shqipen si gjuhë zyrtare në Republikën e Maqedonisë. Po në këtë legjislaturë zgjidhet kryetari i parë shqiptar i parlamentit, Talat Xhaferri.

Në zgjedhjet e vitit 2020, VMRO-DPMNE humbet 7 vende dhe përsëri nuk arrin të formojë qeverinë.

VMRO-DPMNE është kritikuar për politikën e saj " antikuese " (e njohur në vend si "Antikvizacija"), në të cilën vendi kërkon të përvetësojë figura të lashta maqedonase si Aleksandri i Madh dhe Filipi II i Maqedonisë . ^[17] Politika është ndjekur që nga ardhja në pushtet në vitin 2006, dhe veçanërisht pas mosftesës së Maqedonisë në NATO në vitin 2008, si mënyrë për të ushtruar trysni ndaj Greqisë si dhe në përpjekje për të ndërtuar një identitet të ri mbi bazën e një hamendësimi në lidhje me botën e lashtësisë. ^{[18] [19]} Politika e antikuizimit po përballet me kritika nga akademikët pasi tregon dobësi të arkeologjisë dhe fushave të tjera historike në ligjërimin publik, si dhe një rrezik margjinalizimi . ^[20] Politika është kritikuar gjithashtu brenda vendit, nga maqedonasit etnikë, të cilët e shohin atë si ndarje të rrezikshme të vendit midis atyre që identifikohen me antikitetin klasik dhe atyre që identifikohen me kulturën sllave të vendit. ^{[18] [21]} Shqiptarët e Maqedonisë e panë atë si një përpjekje për t'i margjinalizuar dhe përjashtuar nga narrativa kombëtare. ^[18] Politika, e cila gjithashtu pretendon si figura maqedonase ata që konsiderohen heronj kombëtarë në Bullgari, si Todor Aleksandrov dhe Ivan Mihailov, është kritikuar edhe nga Bullgaria, ^[18] dhe konsiderohet të ketë një ndikim negativ në pozicionin ndërkombëtar të vendit. ^[22] Diplomatët e huaj paralajmëruan se politika ka ulur simpatinë ndërkombëtare për pozicionin e Maqedonisë në mosmarrëveshjen e emrit me Greqinë. ^[18] LSDM ishte kundër këtij projekti dhe ka pretenduar se monumentet në projekt mund të kushtonin gjashtë deri në dhjetë herë më pak se sa ka paguar qeveria, e cila tashmë mund të ketë kaluar 600 milionë euro. ^{[23] [24]}

VMRO-DPMNE është kritikuar për qëndrimin e saj të ashpër kundër Marrëveshjes së Prespës që u arrit në qershor 2018 midis Republikës së Maqedonisë dhe Greqisë, e cila zgjidhi mosmarrëveshjen e kahershme të emrit të Maqedonisë duke e riemërtuar vendin si Maqedonia e Veriut dhe duke njohur se kultura dhe gjuha maqedonase janë të ndryshme dhe të palidhura me qytetërimin e lashtë helen . Më 16 tetor 2018, Ndihmës Sekretari Amerikan i Shtetit, Wess Mitchell i dërgoi një letër liderit të VMRO-DPMNE-së, Hristijan Mickoski, në të cilën shprehu zhgënjimin e SHBA-ve me qëndrimet e lidershipit të partisë, duke përfshirë edhe atë personalisht, duke patur parasysh qëndrimin e saj kundër Marrëveshja e Prespës dhe kërkon që të “lihen mënjanë interesat partiake” dhe të punohet për miratimin e ndryshimit të emrit. ^{[25] [26]} Mickoski shprehu shpresën se Republika e Maqedonisë shumë shpejt do të jetë pjesë e familjes së NATO-s dhe BE-së, "por krenare dhe dinjitoze, jo e poshtëruar, e shpërfytyruar dhe e turpëruar". ^[27] Mirëpo, në vitin 2019, Mickoski u kritikua nga zëvendësministri i Jashtëm i LSDM-së, Andrej Zhernovski, se ka këmbëngulur se nëse bëhet kryeministër, pas marrjes së datës së fillimit të negociatave për anëtarësim të Maqedonisë së Veriut në BE, marrëveshjet e miqësisë me fqinjët Greqia dhe Bullgaria do të anuloheshin. ^[28] Sipas analistit Erol Rizaov, qëllimi afatgjatë i Mickoskit është realisht anulimi i të dyja marrëveshjeve. ^[29]

Partia pretendon se ka prejardhje nga VMRO-ja e vjetër, e cila ishte një organizatë pro-bullgare, kështu që në udhëheqjen e saj të parë atë tëLjubço Georgievskit gjatë viteve 1990, në rradhët e saj kishte kryesisht bullgarofilë. Ata ishin të prirur të rishikonin qëndrimet antibullgare në vend, bazuar në narrativën historike negative, të trashëguar nga Jugosllavia komuniste. Nën udhëheqjen e liderit të ardhshëm të partisë Gruevski, nuk kishte as edhe një aktivist pro-bullgar në një pozitë të lartë. Gruevski filloi një përballje të hapur me Bullgarinë dhe vazhdimisht iu afrua Serbisë dhe politikës së saj. ^[30] Pasardhësi i tij Mickoski ka vazhduar këtë linjë dhe ka mbajtur një qëndrim të hapur bullgarofob. ^[31] Partia u bë forca kryesore në protestat e Maqedonisë së Veriut të vitit 2022 kundër fillimit të procesit të negociatave të Maqedonisë së Veriut dhe BE-së, bazuar në shtegun e pajtimit me Bullgarinë. ^[32] Në gusht 2022, Mickoski u zotua se do të largohej përgjithmonë nga politika, nëse bullgarët do të përfshiheshin në kushtetutën e vendit, një kërkesë e detyrueshme e përfshirë në kuadrin e negociatave me BE-në. ^[33] Në shtator të vitit 2022, partia filloi mbajtjen e një referendumi sipas të cilit do të denoncohej traktati i miqësisë midis Bullgarisë dhe Maqedonisë së Veriut. ^[34] Sipas ish-kryeministrit maqedonas Vlado Buçkovski, Rusia qëndron pas kësaj histerie antibullgare, duke synuar të pengojë rrugën e vendit drejt BE-së. ^[35]

Në vitin 2012, si pjesë e projektit të VMRO-DPMNE-së Shkupi 2014, në ndërtesën e Ministrisë së Punëve të Jashtme u vendos shtatorja e anëtarit të IMRO-së Simeon Radev, i cili gjithashtu ishte diplomat bullgar. Statuja u hoq më vonë, duke shpjeguar se kishte qenë një gabim. Shpjegimi ishte se lidhja e Radevit me Maqedoninë ishte vetëm si vendlindja e tij, ndërsa e gjithë vepra e tij jetësore iu kushtua shtetit bullgar. ^[36] Në prill të vitit 2022, në Manastir u hap zyrtarisht një klub bullgar me emrin e liderit të fundit të IMRO-së historike, Ivan Mihailov (1924-1934). Pas hapjes, klubit iu vu zjarri dhe lideri i VMRO-DPMNE-së kërkoi që zjarrvënësi i arrestuar të lirohet. ^[37] Nënkryetari i partisë Aleksandër Nikoloski më pas shprehu mbështetjen e tij ndaj vendimit të Komisionit për mbrojtje nga diskriminimi, i cili njofton se klubi "Ivan Mihailov" është diskriminues ndaj qytetarëve të vendit në baza kombëtare dhe etnike. Më vonë, partia paraqiti një projektligj që kërkonte që emra të tillë të ndaloheshin për përdorim në vend me qëllim distancimin nga fashizmi, nazizmi dhe nacional-socializmi. ^{[38] [39]}

Nën udhëheqjen e Nikolla Gruevskit, VMRO-DPMNE përqafoi një politikë pro-serbe. Në vitin 2015, ish-kryeministri dhe lideri i VMRO-NP-së, Ljubço Georgievski, në një intervistë për Radion Evropa e Lirë, shprehu mendimin e tij, se qeveria e atëhershme kishte një qëllim të qartë: ta mbante vendin më afër Serbisë dhe në një fazë të ardhshme të bashkoheshe me fqinjin verior. Sipas tij, po zhvillohej një politikë klasike pro-jugosllave e serbizimit, ku po kërkohej përballje me të gjithë fqinjët e tjerë, por kufiri midis identitetit kombëtar maqedonas dhe serb ishte fshirë. “Stop përthithjes serbe të kombit maqedonas” ishte motoja e reklamave të vendosura atëherë në rrugët e Shkupit, përmes të cilave Partia nisi fushatën për ruajtjen e identitetit kombëtar maqedonas. Shtypi proqeveritar mëtonte se “bullgari” Georgievski organizoi një provokim të ri. Si rezultat, tabelat u hoqën shpejt nga autoritetet e VMRO-DPMNE-së. ^{[40] [41]}

N

Zgjedhjet	Kryetari i partisë	Votoni		%	Vendet	+/-	Pozicioni	Qeveria
1990	Ljubço Georgievski	Raundi i parë	154,101	14.3%	38 / 120	38	1	Opozitë
		Raundi i dytë	238,367	29.9%
1994		Raundi i parë	141.946	14.3%	0 / 120	38		Jashtë-parlamentare
		Raundi i dytë	Bojkotuan
1998		Raundi i parë	312669	28.1%	49 / 120	49	1	Qeveria
		Raundi i dytë	381,196	49%
2002		298,404		25%	33 / 120	16	2	Opozitë
2006	Nikolla Gruevski	303.543		32.5%	45 / 120	12	1	Qeveria
2008		481.501		48.48%	63 / 120	18	1	Qeveria
2011		438,138		39,98%	56 / 123	7	1	Qeveri
2014		481,615		42.98%	61 / 123	5	1	Qeveri
2016		454.519		38.14%	51 / 120	10	1	Opozitë
2020	Hristijan Mickoski	315,344		34.57%	44 / 120	7	2	Opozitë

1. ^ Danforth, Loring M. (1995). The Macedonian Conflict: Ethnic Nationalism in a Transnational World. Princeton University Press. fq. 144. ISBN 0691043574. ...the Internal Macedonian Revolutionary Organization – Democratic Party for Macedonian National Unity (VMRO-DPMNE), an ultranationalist party whose irredentist platform called for the creation of a "United Macedonia". {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
2. ^ "Вмро – Дпмне". Vmro-dpmne.org.mk. Marrë më 30 prill 2014. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
3. ^ The party politics in Macedonia, 1993, Skopje, G. Ljubancev
4. ^ MKD.MK – Prime Minister Gruevski: Macedonia won with fair and democratic elections Arkivuar 29 tetor 2013 tek Wayback Machine (in Macedonian)
5. ^ 20 years Macedonian independence (TV documentary film), Macedonian Radio-Television, 2011
6. ^ Troebst.
7. ^ Piacentini A., Make Macedonia Great Again!
8. ^ Pandeva, I.R. (2022).
9. ^ Vassilis Petsinis, From pro-American to pro-Russian?
10. ^ Aubrey Belford et al., Leaked Documents Show Russian, Serbian Attempts to Meddle in Macedonia. 04 June 2017, Organized Crime and Corruption Reporting Project.
11. ^ Rajchinovska Pandeva, I. (2021).
12. ^ "Мицкоски: Преспанскиот договор е реалност – DW – 3.11.2021". dw.com (në maqedonisht). Marrë më 2022-12-10.
13. ^ Željko Trkanjec (15 nëntor 2021). "VMRO-DPMNE is pro-European, says party leader". Euractiv. EURACTIV.hr. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
14. ^ Debate Derailed In North Macedonian Parliament Amid Unrest Over Proposed Deal With EU, Bulgaria.
15. ^ Walking on the Edge: Consolidating Multiethnic Macedonia, 1989-2004, Židas Daskalovski, Globic Press, 2006 (page 46)
16. ^ Красимир Каракачанов пред Васко Ефтов: През 1990 г. България гарантира сигурността на Р Македония. 04.04.2011г. ^{[lidhje e vdekur]}
17. ^ Macedonia profile, BBC News Europe, 23 October 2012
18. ^ ^{a b c d e} Ghosts of the past endanger Macedonia's future.
19. ^ Langer, Benjamin; Julia Lechler (2010). Reading the City: Urban Space and Memory in Skopje. Univerlagtuberlin. fq. 43. ISBN 978-3-7983-2129-8. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
20. ^ Ludomir R. Lozny (1 janar 2011). Comparative Archaeologies: A Sociological View of the Science of the Past. Springer. fq. 427. ISBN 978-1-4419-8225-4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
21. ^ Academic G. Stardelov and first President of the Republic of Macedonia Kiro Gligorov against antiquisation, on youtube
22. ^ Vangeli Anastas (2011). "Nation-building ancient Macedonian style: the origins and the effects of the so-called antiquization in Macedonia". Nationalities Papers. 39: 13–32. doi:10.1080/00905992.2010.532775. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
23. ^ "SDSM Allegations at Government on Skopje 2014 Project". Skopje: SkopjeDiem. 30 mars 2011. Arkivuar nga origjinali më 4 janar 2013. Marrë më 30 korrik 2012. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
24. ^ Macedonian Culture Strategy: Milestone or Wish List?, BalkanInsight, 15 Nov 12
25. ^ "Wess Mitchell to VMRO-DPMNE leader Mickoski: We are disappointed with you!". www.balkaneu.com (në anglishte amerikane). 16 tetor 2018. Marrë më 20 tetor 2018.
26. ^ "US ups pressure on FYROM opposition to ratify constitutional changes | Kathimerini" (në anglisht). Marrë më 20 tetor 2018.
27. ^ "Greek Foreign Minister Resigns Over Macedonia Deal Dispute" (në anglisht). Marrë më 20 tetor 2018.
28. ^ Македонски заместник-министър за ВМРО-ДПМНЕ: Патриоти у дома, „европейци и американци“ пред Борисов. 22 Ноември 2019, Агенция "Фокус".
29. ^ Ерол Ризаов, Стратегијата на Мицкоски со референдум...дум...дум...13.09.2022; DW.
30. ^ Македонски седмичник: Груевски води антибългарска политика, Мицкоски е негово копие.
31. ^ Ковачев: Мицкоски е шампион по антибългаризъм, действа като сърбоманските четници.
32. ^ Debate Derailed In North Macedonian Parliament Amid Unrest Over Proposed Deal With EU, Bulgaria.
33. ^ Лилия Чалева, Мицкоски се зарече да напусне политиката, ако българите бъдат вписани в Конституцията на РСМ.
34. ^ ВМРО-ДПМНЕ обяви въпроса за референдума, свързан с Договора за приятелство с България.
35. ^ Krasen Nikolov, Russia behind anti-Bulgarian hysteria, says Macedonian ex-PM. 20.09.2022, EURACTIV.
36. ^ В Скопие: Скулптурата на Симеон Радев била грешка, Vesti, 11.04.2012.
37. ^ Лидерът на ВМРО-ДПМНЕ Християн Мицкоски поиска освобождаването на арестувания за палежа на Културния клуб "Иван Михайлов" в Битоля. БТА, 08.06.2022.
38. ^ ВМРО-ДПМНЕ предлага закон за "спорни имена на сдружения" след откриването на български клубове.
39. ^ Лидерът на ВМРО-ДПМНЕ преброи 173 българи в Северна Македония.
40. ^ Радио Слободна Европа, јануари 23, 2015, Марија Митевска, Србизација на Македонија?
41. ^ Скопие осъмна с билборд срещу сръбската асимилация.