Tirani

Një tiran (nga greqishtja e lashtë τύραννος (túrannos) 'sundimtar absolut'), në përdorimin modern të fjalës në anglisht, është një sundimtar absolut që është i pakufizuar nga ligji ose ai që ka uzurpuar sovranitetin e një sunduesi legjitim. Shpesh të portretizuar si mizorë, tiranët mund të mbrojnë pozicionet e tyre duke përdorur mjete represive.^[1][2] Termi origjinal grek nënkuptonte një sovran absolut që erdhi në pushtet pa të drejtë kushtetuese, megjithatë fjala kishte një konotacion neutral gjatë periudhave arkaike dhe të hershme klasike. Megjithatë, filozofi grek Platoni e pa tyrannos si një fjalë negative dhe për shkak të ndikimit vendimtar të filozofisë në politikë,

Platoni e konsideroi tiraninë "çrregullimin e katërt dhe më të keq të një shteti". Tiranëve u mungon "vetë aftësia që është instrumenti i gjykimit" - arsyeja. Njeriu tiranik është i robëruar sepse pjesa më e mirë e tij (arsyeja) është robëruar, po ashtu edhe shteti tiran është i robëruar, sepse edhe atij i mungon arsyeja dhe rregulli.^[3]

Filozofët Platoni dhe Aristoteli përkufizuan një tiran si një person që sundon pa ligj, duke përdorur metoda ekstreme dhe mizore si kundër popullit të tij ashtu edhe ndaj të tjerëve. Enciklopedia e përkufizoi termin si një uzurpator i pushtetit sovran që i bën "nënshtetasit e tij viktima të pasioneve dhe dëshirave të padrejta, të cilat ai i zëvendëson me ligje".^[4] Në fund të shekullit të pestë dhe të katërt para Krishtit, u ngrit një lloj i ri tirani, ai që kishte mbështetjen e ushtrisë - veçanërisht në Siçili.

Dikush mund të aplikojë akuza për tirani për një sërë llojesh të qeverisjes:

• qeverisë nga një individ (në një autokraci)
• ndaj qeverisë nga një pakicë (në një oligarki, tirani e pakicës)
• qeverisë me shumicë (në demokraci, tirania e shumicës)

• Sunduesi

1. ^ Chisholm, Hugh, red. (1911). "Tyrant" . Encyclopædia Britannica (në anglisht). Vëll. 27 (bot. 11th). Cambridge University Press. fq. 548.: "TYRANT (Gr. τύραννος, master, ruler), a term applied in modern times to a ruler of a cruel and oppressive character."
2. ^ Compare: "Tyrant". Encyclopedia of Diderot & d'Alembert – Collaborative Translation Project. 2009-11-06. Marrë më 1 prill 2015. [...] today by tyrant one understands, not only a usurper of sovereign power, but even a legitimate sovereign who abuses his power in order to violate the law, to oppress his people, and to make his subjects the victims of his passions and unjust desires, which he substitutes for laws. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
3. ^ "Constitutional Rights Foundation". www.crf-usa.org. Marrë më 2023-01-24. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
4. ^ Compare: "Tyrant". The Encyclopedia of Diderot & d'Alembert Collaborative Translation Project. Translated by Thomas Zemanek. Ann Arbor: Michigan Publishing, University of Michigan Library, 2009 (Translation of "Tyran", Encyclopédie Ou Dictionnaire Raisonné des Sciences, des Arts et des Métiers, Vol. 16. Paris, 1765). 6 nëntor 2009. hdl:2027/spo.did2222.0001.238. [...] today by tyrant one understands, not only a usurper of sovereign power, but even a legitimate sovereign who abuses his power in order to violate the law, to oppress his people, and to make his subjects the victims of his passions and unjust desires, which he substitutes for laws. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)