Uvac (reka)
Koordinate: 43° 20' 58" SG Š, 19° 58' 13" IGD
Za ostale upotrebe, v. Uvac (razvrstavanje).
Uvac je snažna Novovaroška rijeka[α 1] dubokog korita i prelijepih kanjona i klisura. On predstavlja južnu granicu Zlatibora. Na njemu su izgrađene HE Kokin brod (20 MW) i HE Uvac (31 MW). Izvire jugoistočno od Jadovnika, a na Zlatibor dolazi kod sela Ojkovice, gdje prima pritoku Tisovicu. Odatle teče pored sela Negbine, Burađe, Sjeništa, Dobroselice i Jablanice, primajući mnoge pritoke. Veće su: Šupljica (uliva se u Uvac u Negbini), Rasnički potok (uliva se u Rasnici) i Dobroselički i Šaranski potok (ulivaju se u Dobroselici).
Osim reke i njenih meandara rezervat obuhvata i tri veštačka akumulaciona jezera: Uvačko, Zlatarsko (ili jezero Kokin Brod) i Radoinjsko. Ova jezera nastala su kao posledica izgradnje brana neophodnih za funkcionisanje hidroelektrana Uvac i Kokin brod što je dovelo do potapanja doline Uvca i nastanka ovih jezera. Jezero Kokin Brod je nastalo pregrađivanjem zemljanom branom visine 83 m. i zbog nje nivo jezera varira i do 45 m. Sjeničko jezero je dugo 25 km. sa maksimalnom dubinom 108 m.[1]
Zbog svojih uglavnom nepristupačnih kanjona, u selu Uvcu se nalaze mnogi manastiri. Tu su nedavno „vaskrsli“ manastir Uvac i manastir Dubrava, ali bilo je i mnogih drugih, kojih danas nema, kao što je legendarni manastir Janja, opjevan u narodnoj pjesmi „Miloš u Latinima“ kao jedna od najvažnijih nemanjićkih zadužbina. Vjeruje se da se današnji manastir Uvac nalazi na Janjinom mjestu.
Uvac je glavna pritoka reke Lim. Nekoliko zadnjih kilometara, Uvac predstavlja granicu između Srbije i BiH odnosno Republike Srpske, tj. granicu opština Priboj i Rudo. Deo pruge Beograd-Bar prolazi rekom Uvac, taj deo je inače sporan i pripada BiH.
Na samom Uvcu se nalaze i selo Štrpci u blizini graničnog prelaza Uvac. U narodu je odavnina Uvac bio poznat kao granica Srbije i Turske, tuda su u vreme Miloša Obrenovića postavljeni „uduti“ koji će ostati do završetka Prvog balkanskog rata i 1912. godine. Istorijski je poznato da su zbegovi 1690. godine prelazili preko Pribojske Banje, zatim se spuštali preko Crnog Vrha do prelaza na Uvcu a dalje prema Zlatiboru i severu. Mnogo vremena su šume bile pune hajduka „narodnih branilaca“, a kasnije razbojnika i ubica, koji su uništeni odlučnim akcijama serdara Jovana Mićića i narodne vlasti.
| Specijalni rezervat prirode Uvac | |
|---|---|
 I kategorija, zaštićeno područje međunarodnog, nacionalnog, odnosno izuzetnog značaja. | |
| Najbliži grad | Nova Varoš, Sjenica  Srbija |
| Površina | 75,43 km² (29 mi² ) |
| Oznaka | režimi zaštite II i III stepena. |
| Osnivanje | 2019. god.Uredba o zaštiti Specijalnog rezervata prirode Uvac („Službeni glasnik RS“, br. 25/2006 i 110/2006).[2] |
| Upravitelj | Privredno društvo SRP Uvac |
Specijalni rezervat prirode Uvac
urediSpecijalni rezervat prirode Uvac je naziv zaštićenog područja okruženog planinama Zlatar, Murtenica, Čemernica, Javor, i Jadovnik. Obuhvata deo klisure reke Uvac i njenih pritoka Veljušnice, Kladnice i Tisovice. Prostire se na površine od 7543 ha. Oko 2/3 rezervata se nalazi na teritoriji opštine Nova Varoš.dok se 1/3 nalazi na teritorije opštine Sjenica. Minimalna visina rezervata je 760 m, а maksimalna 1322 m.[2]
Ovo je prostor očuvanih geomorfoloških fenomena, odnosno reprezentativnih oblika kraškog i fluviokraškog reljefa – jedinstveno po uklještenim meandrima Uvca i njegovih pritoka, kao i po velikom broju podzemnih oblika kraškog reljefa (potkapina, pećina i jama). Posebno se ističe Ušački pećinski sistem, najduži pećinski sistem u Srbiji (6.185 m), koga čine Ušačka pećina, Ledena pećina i Ušački bezdan. Na ovom prostoru su i Tubića (798 m) i Baždarska pećina (617 m). Ulaz u pećine je često potopljen, ali se može prići čamcima.
Uredba o zaštiti Specijalnog rezervata prirode Uvac („Službeni glasnik RS“, br. 25/2006 i 110/2006). područje je dobilo status zaštićenog područja - Specijalni rezervat prirode. Ukupna površina iznosi 7.543 ha.
Beloglavi sup
urediPrirodna celina klisure reke Uvca predstavlja stanište jedne od najređih vrsta lešinara kod nas, beloglavog supa (Gyps fulvus), jedne od 140 vrsta ptica koje nastanjuju oblast rezervata i zaštitni znak uvačke doline. Raspon krila mu je i do 3 m. što ga čini moćnim letačem čiji let su istraživali i aeronautičari i primenjivali pri konstrukciji letelica. Njegova u lancu ishrane je jedinstvena i nezamenljiva. Isključiva hrana su mu uginule životinje, čime sprečava širenje zaraze i na taj način čini prirodnu reciklažu. Krajem XX veka godina vrsta je bila pred izumiranjem na teritoriji Srbije. Fond za zaštitu ptica „Beloglavi sup“ omogućio je stvaranje hranilišta na koja se iznosi uginula stoka i time omogućava opstanak i povećanje broja jedinki ove jedinstvene ptice kojih sada ima oko 300, što predstavlja najveću reproduktivnu grupu ove vrste na Balkanu. Beloglavi supovi su uspeli da se održe u refugijalnim staništima kanjonskih i klisurastih delova reke Uvac i njenih pritoka.
Na područje rezervata vratile su se i dvije vrste orlova lešinara koje su nekada nastanjivale ovo područje: crni lešinar sup starešina (Aegypius monachus) i bela kanja (Neophron percnopterus).[3]
Na ovom području gnezde se i sreću i druge retke i ugrožene ptice: suri orao (Aquila chrysaetos), orao zmijar (Circaetus gallicus), sivi soko (Falco peregrinus), veliki ronac (Mergus merganser) čije je stanište najveće na Balkanu, drpavac (Crex crex), sova buljina (Bubo bubo) i druge. Od predstavnika faune prisutni su: ris (Lynx lynx), vidra (Lutra lutra), i slepi miševi. Pećine Uvca su stanište endemičnih vrsta insekata iz roda Remyella i Duvalius.
Bilješke
uredi- ↑ Mada izvire zapravo u selo Caričine koje pripada teritoriji opštine Sjenica te je prema tom parametru zapravo Sjenička rijeka.
Reference
uredi- ↑ „Reka Uvac - Specijalni rezervat prirode Uvac”. Lufthansa City center - www.panacomp.net. Pristupljeno 9. 12. 2021.
- ↑ 2,0 2,1 „Specijalni rezervat prirode Uvac”. Rezervat Uvac d.o.o. - www.uvac.org.rs. Pristupljeno 9. 12. 2021.
- ↑ „Uvac, remek delo prirode”. Srbia.com - www.serbia.com. Pristupljeno 9. 12. 2021.
Vanjske veze
uredi- Specijalni rezervat prirode Uvac
- Rezervat prirode Uvac, Discoverserbia.org
- Članak o Uvcu Arhivirano 2008-08-01 na Wayback Machine-u, Ilustrovana Politika, 14. avgust 2008.