Tuzla

Tuzla je jedno od najstarijih naselja u Evropi sa kontinuitetom življenja. Dokaz tome su i pronađeni ostaci starog naselja sojeničkog tipa iz vremena neolita. Arheolozi su otkrili brojna naselja sa bogatim ostacima materijalne kulture prastarih stanovnika ovog područja. Pronađen je veliki broj neolitskih glinenih posuda sa raznim ornamentima od crne, sive i crvene keramike ali i kameni noževi, sjekire, strugači i drugo. Otkriveni su ostaci hrane, ljudske kosti, životinjske kosti i razni plodovi koji su koristili za ishranu ljudi tog doba. I ovi podaci potvrdili su tvrdnje da je područje Tuzle bilo naseljeno još u mlađem kamenom dobu.

Među pronađenim arheološkim materijalima ističe se i keramička neolitska posuda čija je namjena bila kuhanje slane vode i proizvodnja soli.

Prvi pisani spomen o Tuzli potiče iz 950. godine. Te je godine bizantijski historičar i car Konstantin Porfirogenet u svom djelu "O upravljanju državom", izričito spomenuo Tuzlu kao grad, pod rimskim nazivom Salines što znači grad soli, sa napomenom da se nalazi u sastavu Raškog kneza Časlava, koji je poginuo u borbi sa Mađarima.

1463. Tuzla postaje dio Osmanskog carstva, a iz tog vremena potječe i njeno današnje ime, koje se izvodi iz turske riječi tuz, koja označava sol.

Po odlasku Osmanlija 1878. grad postaje dio Austro-Ugarske monarhije. Po završetku Prvog svjetskog rata Tuzla je, kao i cijela Bosna i Hercegovina bila dio novoosnovane Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, od 1929. zvane Kraljevina Jugoslavija. Po jednom novinskom članku iz 1937, pijaca u gradu je "neobično bogata" ali zanatstvo je "potpuno propalo".^[2]

Kada su tokom Drugog svjetskog rata 2. oktobra 1943. godine partizanske jednice oslobodile Tuzlu od okupatora, Tuzla je bila najveći oslobođeni grad u Evropi.

Tuzla je jedini grad u Bosni i Hercegovini u kojoj, na izborima 1991. godine, nisu pobijedile nacionalističke stranke. Pobjedu je na tim izborima odnio antinacionalistički blok koji je osvojio 68% glasova. Zbog toga je Tuzla je u stranim i domaćim medijima tokom rata imala predznak tolerantnog grada. Eksponent takve politike bio je ondašnji gradonačelnik Selim Bešlagić. U burnom periodu rata u BIH 1992. - 1995. godine Tuzla je, u, bila i ostala najbolji grad u BiH. Ipak, 25. maja 1995. godine desio se nezapamćen zločin u historiji grada, tzv. Masakr na Kapiji, kada je granata ispaljena sa srpskog položaja na planini Ozren usmrtila 71, a ranila 115 civilnih osoba. Zločin se dogodio u središnjoj gradskoj ulici, centru noćnog života, na popularnoj "Kapiji". Na tom mjestu, u znak sjećanja, stoji spomenik sa imenima svih žrtava i tekstom: "Na ovom mjestu, 25. maja 1995. godine, srpski fašistički agresor je granatom prekinuo 71 mladi život. Proučite fatihu i pomolite se. Pamtite i opominjite. Građani Tuzle."

UNHCR je 17. jula 1998. godine Tuzlu proglasio otvorenim gradom.

Glavni članak: Nacionalni spomenici u Tuzli

 

Zastava Zastava Tuzle podjeljena na plavu i žutu površinu na kojoj se u lijevom uglu nalazi grb grada Tuzle.

Tuzla je grad velike književne tradicije. Odavde potječe Meša Selimović (1910 - 1982), jedan od najvećih pisaca jugoistoka Evrope, kao i Derviš Sušić, Stjepan Matijević, Matija Divković, Muhamed Hevai Uskufi.

 

Iz Tuzle potiču prvi školovani bosanskohercegovački slikari, Đorđe Mihajlović (Akademija u Minhenu) i Adela Ber (Akademija u Beču). Sredinom treće decenije u likovni život se uključuju Franjo Leder, Ismet Mujezinović i Dragiša Trifković, čije stvaralaštvo postaje dominantan činilac duhovnosti grada. Iz Tuzle potiču James Haim Pinto, jedan od vodećih američko-meksičkih muralista, i Kristijan Kreković, slavni peruanski slikar. Historičari umjetnosti kao značajnu pojavu likovnog života Tuzle izdvajaju djelo Mensura Derviševića. Međunarodna galerija portreta u Tuzli je osnovana 1964. godine. Danas je Tuzla sa jednom od najvećih galerija portreta na Balkanu, važan grad za likovnu umjetnost. Već deset godina u Tuzli djeluje udruženje likovnih umjetnika pod nazivom Udruženje likovnih umjetnika Tuzlanskog kantona - ULUTK Arhivirano 2019-06-22 na Wayback Machine-u koje je u decembru 2006. godine obilježilo 10 godina od svog osnivanja, a okuplja preko 50 članova kao i Udruženje mladih autora iz Tuzle.

Pretpostavlja se da su prve biblioteke postojale u 17. vijeku, pri Behrambegovoj medresi i pri franjevačkim samostanima. Današnja Narodna i univerzitetska biblioteka opslužuje oko 100.000 korisnika, i ima preko 200.000 bibliotečkih jedinica.

Muzej istočne Bosne posjeduje arheološku, etnološku, historijsku, biološku, numizmatičku i umjetničku zbirku. Među 50.000 eksponata sačuvani su tragovi kontinuiteta od 6500 godina života u tuzlanskom kraju. Muzej solarstva, koji postoji u okviru Solane, baštini foto-dokumentacionu građu o historijatu solarstva.

Historijski arhiv Tuzla posjeduje 102 fonda i 22 zbirke, a ukupna količina građe iznosi 1500 dužinskih metara. Najstarija arhivska građa potiče iz 17. vijeka.

U Tuzli je 1886. osnovano prvo bosanskohercegovačko pjevačko društvo. Početkom vijeka djelovalo je više kamernih grupa, te limeni orkestri Kreke i Vatrogasnog društva. Državna niža muzička škola otvorena je 1949., a Srednja muzička škola 1957. godine. Pedesetih godina je osnovan i Veliki jazz orkestar. Među kulturno-umjetničkim društvima koja baštine folklornu tradiciju izdvajaju se KUD Bosna i UKUD Zvonko Cerić.

U Tuzli je 17. aprila 1898. osnovano prvo bosanskohercegovačko pozorište. Narodno pozorište Tuzla u kontinuitetu radi od marta 1949. godine. 1960-ih su pod krovom ove kuće djelovali pionirsko pozorište, baletnaškola i sinfonijski orkestar. Časopis "Pozorište", kao jedinstvena teatarska revija u BiH, pokrenut je 1953. godine.

Prvi organizirani oblici školstva datiraju iz 17. vijeka, i vezani su za Behrambegovu medresu. Danas postoje 23 osnovne i 17 srednjih škola, sa oko 25.000 učenika. Univerzitet u Tuzli je osnovan 1976., iako prvi oblici visokog školstva datiraju iz 1950-tih godina. Članice Univerziteta su sljedeći fakulteti: Tehnološki, Edukacijsko-rehabilitacijski, Ekonomski, Fakultet elektrotehnike, Fakultet za tjelesni odgoj i sport, Farmaceutski fakultet, Filozofski fakultet, Mašinski fakultet, Medicinski fakultet sa Visokom zdravstvenom školom, Pravni fakultet, Prirodno matematički fakultet, Rudarsko geološko građevinski fakultet i Akademija Dramskih Umjetnosti, te više instituta. Na Univerzitetu se obrazuje oko 15000 studenata.

Prvi oblici organizirane zdravstvene službe zabilježeni su 1874., kada je otvorena Hastahana - prva tuzlanska bolnica. Danas je Univerzitetski klinički centar najveća zdravstvena ustanova regije, sa 24 organizacione jedinice, među kojima dva zavoda i 22 klinike i poliklinike. UKC ima oko 1800 bolesničkih kreveta, oko 2400 zaposlenih, od čega preko 400 ljekara različitih specijalnosti. Dom zdravlja obavlja primarnu zdravstvenu zaštitu.

Organizirani oblici sportskog života datiraju jos i prije 1904. godine kada se u Tuzli formira Gombolaško drustvo (Gimnastičko društvo). Danas djeluju 74 sportske organizacije, u 19 sportskih grana, sa 6500 aktivnih sportista. Atletičari su ostvarili najveće uspjehe, osvojivši na desetine medalja na međunarodnim takmičenjima. Zlatan Saračević je bio evropski šampion i rekorder u dvoranskom bacanju kugle. Košarkašice Jedinstva su 1989. osvojile evropsku šampionsku titulu, pobjedivši u superfinalu petostrukog prvaka Evrope - ekipu italijanskog Primigija. Vrijedni spomena su zapaženi rezultati KBS Sinalco, koji postižu odlične rezultate na medunarodnim takmičenjima. Najveći broj tuzlanskih sportista je decenijama organiziran u 2 sportska društva - Sloboda i Jedinstvo, a najpoznatiji tuzlanski i, vjerovatno, bosanskohercegovački sportista svih vremena je Mirza Delibašić. A najpoznatija sportašica Bosne i Hercegovine je Tuzlanka Razija Mujanović, svojevremeno košarkašica Jedinstva iz Tuzle.

Površina općine Tuzla 30235 ha ili 303 km². Nadmorska visina 231 m/nm. Tuzla je sa sjeverozapada okružena planinskim vijencem Majevica (Medvednik 843 m²), sa jugozapada planinama Ozren, Konjuh i Javornik.

Područje Tuzle svrstava se u periopanansku oblast tj. kontaktnu zonu Dinarida Panonske nizije. Kotlinasto područje nalazi se na južnoj strani grebena Majevice i odvojenog grebena prema Obodnici. Sastoji se pretežno od dugih poprečnih potočnih dolina i kosa koje se završavaju u dolini rijeke Jale. Teren je blago nagnut prema jugu.

Susjedne općine Tuzli su sa sjeverne i sjeveroistočne strane Srebrenik i Lopare, sa jugoistočne Kalesija, sa južne Živinice i sa zapadne Lukavac.

Osnovnu mrežu vodotoka čini rijeka Jala sa svojim pritokama, od kojih su najveće Solina i Joševica, te Požarnička rijeka, Grabov i Mramorski potok.

Jala izvire na području Majevice, na lokalitetu ravni liještak, na nadmorskoj visini od 700 m. Ukupna dužina glavnog toka od izvorišta do ušća u Spreču iznosi 37 km.

Šire tuzlansko područje većim dijelom je izgrađeno od geološki mlađih sedimenata (neogen), značajnih s ekonomskog stanovišta (ugalj, kamena so, kvarcni pijesak i dr).

Nastanak tuzlanskog bazena vezan je za više faza koje su se smjenjivale nakon mezozoika, a koje su za posljedicu imale stvaranje različitih uvjeta taloženja. U sadejstvu sa polioklimatskim karakteristikama nastale su raznolike i specifične sedimentne tvorevine.

Tuzla ima odlike umjereno kontinentalne klime. Određene specifičnosti izazvane su lokalnim reljefom, općim položajem u odnosu na dominantne regije u okolini (bosanski planinski centralni masiv s jedne, i Panonska nizija s druge strane), vazdušnim strujanjima tropskih i polarnih vazdušnih masa i ciklonskim aktivnostima.

Generalne odlike klime odnose se na jasnu iz izraženost sva četiri godišnja doba, relativnu vlažnost i oblačnost, na maksimum padavina u toplijem dijelu godine, i minimum krajem zime.

Srednja godišnja temperatura u posljednjih pola vijeka je 10,1 stepen C. Najhladniji mjesec je januar sa prosječnom temperaturom od 0,6 stepeni, a najtopliji juli sa 19,4. U ovom nizu najviša temperatura je izmjerena u augustu 1971. i iznosila je +38,4 stepeni, a najniža od –25,8 stepeni u januaru 1963.

Prosječan broj dana u godini s negativnim temperaturama, odnosno mrazom je 91, a godišnje, a godišnje ima 20 dana kada temperatura prelazi 30 stepeni. Sa temperaturom većom od 25 stepeni je 80 dana u godini.

Dnevnih perioda s kišom je 135, s pljuskom 19, s grmljavinom 37, s pojavom magle 69, sa snijegom i sa snježnim pokrivačem 52 (maximalna visina snježnog pokrivača izmjerena u februaru 1984. god 97 cm).

Godišnje je prosječno 127 oblačnih i 63 vedra dana. Prosječna količina padavina iznosi 908,6 l/m², vlažnost zraka 79%, a atmosferski pritisak 980,2 hPa.

Klimatski faktori su povoljni, jer ih karakterizira pretežna normalnost meteoroloških parametara, i manji uticaj temperaturnih inverzija.

Andrići, Antunovići, Avdibašići, Badre, Baljkovica, Banj Brdo, Bare, Batva, Bećarevac, Borić, Bosanska Poljana, Brčanska Malta, Brđani, Breške, Breze, Brgule, Bukinje, Bukovčići, Bulevar, Centar, Cerik, Crno Blato, Crvene Njive, Cviljevina, Čajići, Čaklovići Donji, Čaklovići Gornji, Čanići, Čapljak, Delići, Divkovići, Dobrnja, Dokanj, Dolovi, Donji Brđani, Donji Mosnik, Dragodol, Dragunja, Dragunja Donja, Dragunja Gornja, Drežnik, Dubovac, Galešići (Galušići), Gojino Brdo, Goli Brijeg, Gornja Tuzla, Gornji Dolovi, Gornji Mosnik, Grablje, Grabovica, Grabovica Donja, Grabovica Gornja, Grabovica Srednja, Hudeč, Hukići, Husino, Ilinčica, Irac, Jasici, Jedren, Kalebići, Kiseljak, Kojšino, Kolimer, Kolona Lipnica, Kolovrat, Konjikovići, Kosci, Kovačevo Selo, Kovačica, Kozlovac, Krdžalići, Križani, Krojčica, Krtolije, Kukarića Brdo, Kukovina, Kula, Kužići, Lipnica, Lipnica Donja, Lipnica Gornja, Lipnica Srednja, Luke, Ljepunice, Ljubače, Mala Solina, Mandići, Marina Glava, Marinkovići, Matići, Mihatovići, Miladije, Milešići, Moluhe, Moluška Rijeka, Momanovo, Morančani, Mosnik, Mramor, Mramor Novi, Novo Naselje, Obodnica, Obodnica Donja, Obodnica Gornja, Odžačina, Orašje, Osoje, Par Selo Gornje, Pasci Donji, Pasci Gornji, Petrovice Donje, Petrovice Gornje, Piskavica, Plane, Podšići, Pogorioci, Poljice, Poljana, Potraš, Požarnica, Previle, Rapače, Rasovac, Ravna Njiva, Razinoge, Repuševac, Seljublje, Sepetari, Simin Han, Sjenjak, Skojevska, Slana Banja, Slana Bara, Slatina, Slavinovići, Smrečik, Snoz, Solana, Solina, Starača, Stupine, Svojtina, Ševar, Šići, Šićki Brod, Šikara (Šikare), Ši Selo, Teočak, Tetima, Tisovac, Trnovac, Trstje, Tušanj, Tuzla, Udeč, Ušće, Vasići, Veresika (Veresike), Vilušići, Vršani, Zlokovac i Žigići.

Glavni članci: Demografija Tuzle i Spisak naseljenih mjesta u Tuzli

Po posljednjem službenom popisu stanovništva iz 2013. godine, općina Tuzla imala je 110.979 stanovnika, raspoređenih u 66 naselja.^[3] Poslije potpisivanja Daytonskog sporazuma općina Tuzla, gotovo u cjelini, ušla je u sastav Federacije Bosne i Hercegovine. U sastav Republike Srpske ušao je dio naseljenog mjesta Potraš.

Poslije grada Sarajeva i Banja Luke, Tuzla je najveći industrijski centar Bosne i Hercegovine. U gradu ili neposrednoj blizini grada nalaze se mnoge tvornice hemijskih proizveda, industrija hrane i pića te teška industrija.

Grad Tuzla administrativno je sjedište te privredni, kulturni i obrazovni centar Tuzlanskog kantona i ekonomsko-geografske regije sjeveroistočne Bosne.

Prirodni resursi i bogata nalazišta energetskih i mineralnih sirovina bili su opredjeljujući faktor za usmjeravanje dosadašnjeg privrednog razvoja ovog područja, a ujedno su i važan oslonac budućeg razvoja.

Predratnu privrednu strukturu tuzlanskog područja karakteriše razvoj bazne industrije i energetike, kao dominantnih privrednih grana, sa obilježjem ekstenzivnosti.

Industrija općine Tuzla, do početka rata, bila je privredna grana sa najvećim učešćem u ostvarivanju ukupnih privrednih efekata i to u zaposlenosti oko 45%, a u društvenom proizvodu oko 50%.

Prema društvenom proizvodu p.c. u predratnom periodu Tuzla je bila među najbolje pozicioniranim gradovima u Bosni i Hercegovini, dok je prema stopi zaposlenosti bila najrazvijeniji regionalni centar.

U okolnostima koji ograničavaju dinamiziranje privrednih aktivnosti i dostizanje prijeratnih pokazatelja privrednog razvoja, kao vrlo jak i nezaobilazan pravac razvoja predstavlja razvoj poduzetničkog sektora ekonomije.

Razvoj male privrede jedan je od oblika prestruktuiranja postojećih i organizovanja novih privrednih aktivnosti.

Sve zemlje u našem okruženju, koje su prošle ili prolaze fazu privredne i društvene tranzicije, uključile su se u aktivnosti koje obezbjeđuju ambijent i podršku za razvoj poduzetništva, osnivanjem inkubacionih centara, poduzetničkih centara, razvojnih agencija, lokalnih poslovnih udruženja, što je uz odgovarajuću finansijsku podršku rezultiralo nastankom velikog broja novih subjekata, novih radnih mjesta i novostvorene vrijednosti.

Općine, kao jedinice lokalne samouprave, imaju veoma značajnu ulogu u lokalnom ekonomskom razvoju, u kojem se nizom mjera i aktivnosti, na lokalnom nivou, stimuliše poduzetnički sektor i stvara povoljan ambijent za osnivanje i razvoj malih i srednjih preduzeća.

U skladu sa nadležnostima i raspoloživim mogućnostima, općina Tuzla je u tom smislu već poduzela niz aktivnosti, a u narednom periodu se može očekivati i veća ekspanzija aktivnosti i efekata. Od do sada učinjenog općina Tuzla ističe: skraćenje vremena i povećanje efikasnosti rješavanja zahtjeva za registrovanje djelatnosti, smanjenje općinskih taksi i naknada za samostalne poduzetnike i privredna društva u postupku registrovanja djelatnosti, kontinuirani rad na obezbjedjenju povoljnih lokacija i prostora za osnivanje i razvoj poduzetnika, poduzimanje aktivnosti na uspostavljanju institucionalne regionalne saradnje i uključivanje u projekte koje finansira Evropska unija u cilju razmjene iskustava i znanja u podršci razvoja malih i srednjih preduzeća.

Tuzla je najstarije ili jedno od najstarijih naselja u Evropi, sa kontinuitetom življenja. Arheolozi su otkopali dovoljno arheološkog materijala koji je nedvosmisleno potvrdio da je Tuzla nekada bila veliko i bogato neolitsko naselje na sojenicama. U velikom broju raznolikih keramičkih predmeta, posebno se ističu neolitske posude za proizvodnju soli iz slane vode.

Tuzlu je najstarijim ili jednim od najstarijih naselja u Evropi učinila njena posebna geološka prošlost. Naime, veliki dio Evrope, u davnoj geološkoj prošlosti, predstavljao je dno Panonskog mora. I posljednji ostaci ovoga mora povukli su se sa sadašnje površine prije 10 miliona godina. Samo ispod Tuzle ovo more ostavilo je trag u vidu 350 miliona tona slanih stijena i slane vode. Slana voda izbijala je na površinu, ljudi su je prerađivali u so čak u neolitu. Poslije su oformili bunare, koji su postajali sve savremeniji, a slana voda je vremenom postala osnovom hemijske industrije u savremenoj Tuzli.

18. jula 2003. godine, lokalne vlasti su odlučili da veliku količinu slane vode izvuku na površinu, u prethodno pripremljeno dno, tako je Tuzla danas jedini grad u Evropi koji ima slano jezero i jedini grad na svijetu čije je slano jezero istovremeno i kupalište i plaža u najužoj historijskoj jezgri grada. Voda slanog Panonskog jezera je navodno i ljekovita.

Tuzla ima veliku industrijsku tradiciju, zasnovanu na bogatim nalazištima soli i uglja.

Tuzla je grad velike tradicije multikulturalnosti. Stoljećima njegovani sklad među razlikama u Tuzli, položio je svaku historijsku provjeru i sva historijska iskušenja. Tuzlanska tolerancija naročito je ispoljavana u Drugom svjetskom ratu i nedavno minulom ratu u Bosni i Hercegovini.

Danas je Tuzla grad nove energije, posljednjih godina doživljava veliku ekspanziju gradnje, naglog i brzog razvoja.

• Gimnastički klub Tuzla
• FK Sloboda Tuzla
• KK Sloboda-Dita
• KK Jedinstvo-Trocal
• Karate klub Sloboda Tuzla
• Atletski klub Sloboda Tuzla
• KK Salinass Fallconss
• Rukometni klub Sloboda
• MNK Bosna Kompred Tuzla
• Biciklistički klub Zmaj od Bosne
• Plivački klub Zmaj-Alpamm Tuzla
• Plivački klub Sloboda Tuzla
• Odbojkaški klub Tuzla

• Počasni doktori nauka Univerziteta u Tuzli

Koordinate: 44° 32' S; 17° 40' I

• MAPA TUZLE - Tuzla map - Karta Tuzle Arhivirano 2018-08-10 na Wayback Machine-u ((sh))
• Tuzla-x.ba - Tuzlanski web portal Arhivirano 2010-07-23 na Wayback Machine-u ((sh))
• Univerzitet u Tuzli ((sh/en))
• Forum građana Tuzle ((sh/en))
• Tuzlanski.ba
• Tip.ba
• Boljatuzla.ba
• Tuzlalive.ba
• VolimTuzlu.ba
• TKportal.ba Arhivirano 2014-03-27 na Wayback Machine-u
• BKC Tuzla
• Bportal.ba
• RTV TK Tuzla Arhivirano 2010-11-30 na Wayback Machine-u
• Druga.tv Arhivirano 2014-12-24 na Wayback Machine-u
• RTV 7 Tuzla
• Tuzla Info
• RTV Slon
• Vlada TK Arhivirano 2011-09-24 na Wayback Machine-u
• UKC Tuzla
• Centar za srce BH Tuzla Arhivirano 2018-03-07 na Wayback Machine-u
• Forum omladine Tuzle ((sh))

 

Tuzla na Wikimedijinoj ostavi