Sveti Stefan Mađarski

Sveti Stefan (Stjepan) Mađarski ili Sveti Stefan (Stjepan) Veliki (mađ. Szent István — "Sveti Ištvan"; *oko 975. — †15. avgust 1038) je prvi kralj Mađarske (1001—1038). Pripadao je dinastiji Arpadovića. Od pape je dobio krunu, koja je dobila mitski značaj među Mađarima, tako da se otada mađarske zemlje zovu Zemlje Krune Svetog Stefana. Svetac je i po katoličkoj i po pravoslavnoj crkvi. On je prvi mađarski kralj koji se oženio strankinjom a to je bila Gizela kći bavarskog vojvode Hajnriha Svađalice. Majka mu se zvala Šarolta i bila je kći erdeljskog gospodara Đule. Bila je pravoslavne vere.

Otac mu je bio vođa Mađara Gejza. Ime mu je bilo Vajk (mađ. Vajk), što znači "heroj". Ime Stefan je dobio nakon krštenja. Kad je imao 10 godina, krstio ga je svetac Adalbert Praški i on nosi pomađarenu verziju njegovog imena Vojtjeh. Oženio se Gizelom Bavarskom, ćerkom Henrika II Bavarskog.

Uspeo je da se nametne ostalom plemstvu i u sukobima oko savlada Kopanja koji se prema običaju levirita nameravao oženiti udovu Šaroltu i po principu seniorata naslediti krunu. Iz Nemačke je dobijao vojnu pomoć u obračunu sa protivnicima. Od 995. do 997. bio je princ Nitre, a 997. postaje vodeći princ u Mađarskoj.

Papa Silvester II uz saglasnost cara Otona III šalje mu zlatnu krunu optočenu draguljima i time ga januara 1001. Priznaje kao hrišćanskog kralja Mađarske. Tada je Stefan dobio ime po kome će biti pamćen u narednim vekovima. Stefanos znači ovenčani ili krunisani. To je kruna, koja se naziva kruna Svetog Stefana. Originalna kruna Svetog Stefana izgleda da nije očuvana. Današnja je po svoj prilici samo kopija.

Dobio je titulu apostola sa 10 eparhija. Dobio je veliku crkvenu autonomiju u odnosu na papu. Crkveno je podelio Mađarsku na 10 eparhija od planiranih 12. Naredio je da svako deseto mesto mora imati crkvu i sveštenika. Osnovao je brojne katedrale i manastire. Unutar manastira osnivaju se škole, kao centri kulture i pismenosti. U Mađarsku je tada došao i monah Gelert kao vaspitač njegovog sina i naslednika Emeriha.

Uz pomoć latinskih i grčkih sveštenika Sveti Stefan je pokrštavao Mađare, koji su do tog vremena većinom bili pagani.

Obeshrabrivao je paganske običaje i učvršćivao je hrišćanstvo raznim zakonima koji su zabeleženi kao 'Institucije. Latinski postaje službeni jezik carskog dvora i prestaje sa korištenjem hunsko-mađarskog pisma. Pokrštavanjem je uspeo da uvede Mađarsku u krug civilizovanih zemalja. Nadživeo je svu decu i Mađarsku je pre smrti posvetio Mariji, Majci božijoj pa se ona i naziva Patrona Hungarie. Posle smrti njegovog sina Emeriha 1030 koji je poginuo u lovu na vepra došao je u sukob sa Hajnrihom II oko miraz koji donela njegova žena Gizela a to su oblasti oko reka Fiša i Lajta. To su počeci ugarsko-nemačkih sukoba.

Brojni misionari dolaze u Mađarsku i sa Zapada i iz Vizantije. Benediktinci su prvi red, koji se nastanio u Mađarskoj. Svaki manastir u Mađarskoj postao je ne samo relligiozni centar, nego i centar civilizacije. Monasi su očistili prostor od šuma, kultivisali su zemlju i sagradili su naselja u koja dolaze kolonisti. Mađari se uče zapadnim metodama poljoprivrede, te zapadnim zanatima i umetnostima. Pokrštavanje je ipak bilo glavni cilj tih misionara. Mlečanski sveštenici su prilagodili latinicu mađarskom jeziku.

Posle monaha u Mađarsku dolaze razne zanatlije i drugi privučeni privilegijama i pričama o zemlji sa mnogo obradive zemlje. Imigraciju u Mađarsku su pospešile loše godine i epidemije u Evropi.

Provodio je centralizaciju Mađarske po uzoru na karolinške vladare. Ukinuo je plemenske podele. Stvorio je nove teritorijalno-administrativne jedinice zvane županije. Podelio je Mađarsku u 40-50 županija i nastavio je sa uvođenjem decimalnog sistema mera. Proveo je i finansijsko-ekonomske reforme.

Do 1028. celi Karpatski region je postao deo Mađarske. Odgovarajućim dogovorima sa velikim kijevskim knezom Jaroslavom Mudrim i sa poljskim kraljem Boleslavom Hrabrim pripaja Mađarskoj nove teritorije.

Proglašen je svecem 1083 na inicijativu kralja Ladislava, od strane katoličke crkve, a pravoslavna crkva ga je proglasila svecem 2000.^[1][2] Sveti Stefan je imao troje dece, ali nadživeo je sve troje, tako da je nakon njegove smrti vladalo razdoblje nestabilnosti od 1038. do 1047. godine.

Vekovima je 20. avgust bio praznik Svetog Stevana (Szent Istvan). Njegovo pagansko ime je Vajk, a prilikom prekrstavanja i prelaska na katolicku veru je primio ime Stevan (Istvan) 973 ili 974 godine. Od oca Geze je vlast preuzeo 998-e godine. Proglasen je za kralja i krunisan na Bozic 1000. godine u Ostrogonu. Sveti Istvan je doziveo skoro 70 godina (sto je za tadasnje vreme retkost) i nakon 42 godine vladavine je umro 15. avgusta 1038-e godine. Nakon smrti 20. avgusta 1083-e godine episkopi ga - uz papinu dozvolu - podizu na oltar ( sto je u to vreme znacilo da su ga proglasili svecem). Znaci 20. avgust je dan proglasenja Istvana za svetca (kanonizacija). Za vreme vladavine izdao je neku vrstu zakona pod nazivom "Opomene", sto je napiso svom sinu ( Princ Imre, srpski Mirko). U svojoj starosti je doziveo tragediju, njegov uzoran sin Imre, koga je pripremao da od njega preuzme presto, 1031. godine neposredno je pred krunisanjem nastradao prilikom lova Smrtno ga je ranila divlja svinja, dok je drugi sin umro jos ranije. 20 avgust je vekovima bio crkveni praznik, a Marija Terezija je uvela 20. avgust u kalendar za nacionalnog praznika.Po zavrsetku drugog svetskog rata nova komunisticka vlada nije mogla dozvoliti da se slavi verski praznik, pa 20. avgust proglasili danom Ustava. Nakon zavrsetka II Svetskog rata novi komunisticki rezim 1948-e godine uvodio je novi pojam praznika za 20. avgust, i to praznik Prvog hleba. 1949-e godine je 20. avgust proglasen praznikom Ustava i Novog hleba. Od 1991-e godine 20. avgust ponovo proglasen praznikom Svetog Stevana, praznik Novog hleba i dan prvog Ustava.U novije vreme se uvodi i cetvrti pojam - dan, odnosno praznik Svete Krune.