Lazarevac

Lazarevac leži u živopisnom delu Šumadijske Kolubare, u neposrednoj blizini reke Kolubare, na nadmorskoj visini 157m. Šumadijska Kolubara nagnuta je prema reci Kolubari, po kojoj je i dobila svoje ime. Severozapadna strana kolubarske ravni, na kojoj leži Lazarevac, je ravničarska, a jugoistočna je brdovita i pretežno voćarska.

U doba oticanja ploicenskog jezera, u oblasti današnje Šumadijske Kolubare, postale su na jezerskom dnu tri veće doline: dolina Turije, Peštana i treća najveća dolina Onjega, koja je sastavni deo doline Ljiga. Njihov poprečni pravac pružanja je sa istoka ka zapadu. U jednoj od tih dolina podignut je Lazarevac. Nešto dalje od njega uzdižu se, jugoistočno i istočno planine Rudnik, Kosmaj, Venčac i Bukulja, zbog kojih Lazarevac ima vrlo prijatnu umereno kontinentalnu klimu. Nagle toplotne promene su retke, a žarka leta ublažava biljni pokrivač. Najveće su hladnoće u drugoj polovini zime. Najniže temperature do -28 c, javljaju se u drugoj polovini januara i februara. Od vetrova u ovoj oblasti preovlađuju severno-istočni vetrovi. U početku proleća obično duva jugo koji često nanosi štete voću, jer se javlja u vreme cvetanja voćnjaka. Glavne reke i rečice ove oblasti su: Kolubara, Onjeg, Ljig, Peštan, Turija, Beljanica i Lukavica.

Teritorija ove komune obuhvata ovaj deo naše zemlje koji je izgrađen od različitih stena, kako u pogledu geološke starosti i načina pojavljivanja tako i u pogledu njihovog tepografskog i hemijskog sastava. U geološki najstarije stene ove komune ubrajaju se paleozojski kristalni skrinjci, zatim trijaski i kredni krečnjaci, peščari i laporci. O dosta burnoj geološkoj prošlosti ove okoline svedoči velika masa izlučenih vulkanskih stena dacita i andezita u Rudovcima i Baroševcu. Ovako živoj vulkanskoj aktivnosti i kretanju magme prethodili su snažni tektonski pokreti. Sagledavajući rezultate najranijih istraživanja, konstatuje se da su za tercijalno geološko doba vezane ekonomski najvažnije mineralne sirovine koje predstavljaju bazu privrednog razvitka komune. Te sirovine su ugalj, lignit, infuzorijska zemlja, kvarcni peskovi itd. Osim ovih i krecnjaci predstavljaju vaznu sirovinu. Rezerve infuzorijske zemlje nisu još dovoljno istražene. Istražene rezerve vatrostalnih glina iznose oko 5 miliona tona. Kvarcni peskovi zauzimaju veliko prostranstvo i istražene rezerve se cene na više miliona tona. Rezerve krečnjaka iznose 10 miliona tona, a rezerve granita 100 miliona tona. Pojave mineralnih voda daju osnovu da se ispitaju mogućnosti i uslovi eksploatacije, jer mineralne vode ovoga kraja ne zaostaju po kvalitetu od bukovičke mineralne vode “Knjaz Miloš”.

Teritorija ove oblasti bila je naseljena Tračanima još u praistorijsko doba. Prirodna plodnost zemljišta privlačila je praistorijske ljude da se na njemu nastane. Paleolitski nalazi otkriveni su na više mesta. Na mnogim njivama u Arapovcu i Mirosaljcima nađena je keramika vinčanog tipa. Na ostatke praistorijskih groblja u ovome kraju navode nas i neki nazivi mesta: Boblija u Lukavici i Rudovcima, Bobija u Malim Crljenima i Mirosaljcima, Podumka u Baroševcu itd. I imena reka Turije, Onjega i Ljiga upućuju nas na stanovnike koji su ovu oblast davno naselili pre dolaska slovenskih plemena. Izgleda da je bilo naselja i u bakarno doba: u Velikim Crljenima nađen je 1947. godine bakarni nož koji se sada nalazi u Narodnom muzeju u Beogradu. U Arapovcu i Velikim Crljenima nađeno je nekoliko bakarnih sekira. Postoje i arheološki nalazi iz starijeg kamenog doba ali su, na području lazarevačke opštine, mnogo bogatiji oni iz neolita koji ukazuju na prisustvo ljudi vinčanske kulture a ona je, pre oko sedam hiljada godina, bila najrasprostranjenija kultura na prostranstvima tadašnje Evrope. Keramički predmeti vinčanskog stila pronađeni su na njivama Arapovca i Mirosaljaca, kao i na Stubičkom visu. Na prisustvo praistorijskih ljudi ukazuju i pomenuti grobovi na lokalitetima u Rudovcima, Lukavici, Baroševcu.

Godine 1284. ustupio je mađarski kralj Vladislav svome zetu kralju Dragutinu Beograd i Mačvanski Banat koji je posle Dragutinove smrti zauzeo njegov brat Milutin. Jedno vreme je Mačvanskim Banatom vladao car Dušan, posle čije smrti je naizmenično pripadao Srbima i Mađarima. Tu je pokušao 1386-1388. godine da se učvrsti i knez Lazar jer je Banatom vladao mađarski velikan Nikola Gorjanski čija je prva žena kći kneza Lazara. Sve do pred kraj 16. veka Šumadija se nalazila uglavnom izvan značajnih događaja.

Kada su Turci od 1438. godine poveli ofanzivu protiv Srbije i Ugarske, ova oblast se našla u veoma teškom položaju. Prodirući od Kruševca prema severu turska vojska je pustošila ove oblasti. Naročito su bila velika pustošenja pre i posle pada Srbije 1459. godine. Stanovništvo je u strahu od Turaka napustalo svoja ognjišta. Kada su Turci osvojili Srbiju i ova oblast je kao i cela Srbija usla u sastav Smederevskog sandžaka, a kasnije Beogradskog sandžaka. Bio je to veliki gubitak u ljudstvu zbog turskih klanja, hapšenja i zarobljavanja. Zato je svuda bilo puno hajduka. Međutim u 17. i 18. veku naselja su se tokom vremena povećavala prirodnim priraštajem i doseljavanjem. Uoči Berlinskog kongresa, kada je Srbija sticala nezavisnost, Lazarevca još nije bilo, a današnje obližnje selo Šopić imalo je status varošice. Još od 1846. tu je bilo sedište Kolubarskog sreza, a prema popisu iz te godine, Šopić je imao 95 kuća i 578 stanovnika. Kraj se, inače, brzo razvijao zbog blizine Beograda i sve veće trgovine sa ne mnogo dalekom Austrijom.

Ratovanje između Austrije i Turske 1683-1699. godine, a naročito ratne operacije po Srbiji 1689-1690. donele su velika stradanja stanovništvu ove oblasti. 1690. god. došlo je do poznatog preseljavanja Srba preko Save i Dunava. Ubrzo posle ovog dolazi do novog Austro-Turskog rata 1716-1717. godine. Požarevačkim mirom 1718. godine Austrija je dobila pod svoju vlast severnu Srbiju i ove krajeve kojim je vladala do 1738. godine Kada su Austrijanci 1718. godine okupirali Srbiju, zatekli su u ovoj oblasti pravu pustoš. Po jednom spisku crkvenih prihoda za 1723. godine Baroševačka nurija je imala tada 40 domaćinstava, Sopićanska 30, Barzilovačka 15 domaćinstava. Kada je Austrija 1781. godine sklopila sa Rusijom savez protiv Turske i počela da se sprema za rat, organizaovala je u Srbiji svoju obaveštajnu službu. Kroz Srbiju i kroz ove oblasti krstarili su 1783. i 1784. godine austrijski agenti. Pored ispitivanja zemljišta oni su se pripremali srpski narod za ustanak protiv Turaka. Kada je Austrija objavila 1788. godine rat Turskoj, stanovništvo ovog kraja i ovom prilikom je još jednom uzelo učešće na strani Austrije nadajući se da će njenom pomoći najzad biti oslobođeni od Turaka. Od Srba austrijskoj vojsci se priključio Koča Anđelković. I ovaj rat je završen prepuštanjem Srba Turcima što je u Srbiji izazvalo veliko nezadovoljstrvo prema austrijskoj vladavini.

Posle proglašenja nezavisnosti Srbije 1878. godine ova oblast zbog blizine Beograda i intezivne trgovine sa Austrougarskom, je ekonomski jača. Selo Šopić je 1882. godine proglašeno za varošicu. Tada su bili prisutni svi viđeniji ljudi iz sreza. Novo ime Lazarevac je ozvaničeno i u srpskim novinama 28. juna 1889. godine i postao je centar ove oblasti. Po jednom mišljenju Lazarevac je dobio ime po najstarijoj kafani u ovom kraju, koja se zvala “Knez Lazar”, a po drugom, proglašen je za varošicu na Lazarevu subotu, pa je po tome dobio ime Lazarevac. Proglašavanjem za seosko mesto Lazarevac se razvija kao upravno i privredno središte ove oblasti i naglo napreduje. Od 1885. godine u Lazarevcu se nalazi sreski sud, osnovna škola i druga nadleštva državne administracije. Početkom XX veka dobija poštu, a 1906. godine apoteku i prvog lekara dr. Simu Govedaricu.

Usled brzog razvoja zanata u Lazarevcu sa početkom XX veka formira i esnaf koji se tada naziva “Udruženje za međusobno pomaganje zanatlija”. Politički život varošice i okoline od osnivanja 1903. godine odvija se u okviru građanskih, političkih stranaka, tadašnje Srbije. Najjače uporište imala je na selu Radikalna stranka. Posle prevrata 1903. godine za novog poslanika sreza izabran je Svetozar Stanišić. Pred Prvi svetski rat u Lazarevcu je služio kao sudski praktikant i najveći srpski komediograf Branislav Nušić. Postoje mnoge pretpostavke da je za svoju komediju “Sumnjivo lice” uzeo tipove iz predratnog društva ovih krajeva, jer se u samom komadu pominje i selo Trbušnica. Za vreme Prvog svetskog rata 1914-1918. godine Lazarevac je znatno porušen. Posle oslobođenja, odnosno 1919. godine Lazarevac je ponovo oživeo kao trgovačko, zanatlijsko i administrativno mesto čitave oblasti.

Kao u ranijim ratovima stanovništvo ovog kraja učestvovalo je i podnelo velike žrtve u Balkanskom ratu 1912-1913. godine i u Prvom svetskom ratu. U novembru 1914. godine feldmaršal Poćorek je odlučio da novom ofanzivom popravi neuspeh Cerske operacije. Pošto je neprijatelj raspolagao velikom nadmoćnošću u ljudstvu i materijalu, srpska vrhovna komanda naredila je da se naše armije postepeno u žiži borbe povuku na desnu obalu Kolubare, na liniji Obrenovac-Lazarevac-Ljig. Ofanziva naše vojske počela je 3. decembra na celom frontu. Oko 2 časa 9. decembra u Lazarevcu je zarobljeno 170 neprijateljskih vojnika, pri povlačenju. Posle osvajanja Lazarevca neprijatelj se ogorčeno branio na utvrđenoj liniji Konatica-Stepojevac-Borak, ali su naše jedinice uspele da slome i ovaj otpor. U Kolubarskoj bici poginulo je oko 20.000 srpskih vojnika od kojih mnogi počivaju u novopodignutoj crkvi sa kosturnicom u Lazarevcu.

Kameni spomenik izginulim ratnicima u Prvom svetskom ratu podignut je i u Dudovici. Na položajima Vrače Brda poginulo je 20. novembra 1914. godine i Dimitrije Tucović, jedan od najistaknutijih vođa socijalističkog pokreta u Srbiji. Neprijateljski gubici u ovoj bici, i poginulim i zarobljenim vojnicima iznose oko 100.000.

Tokom Prvog svetskog rata u borbama na prostorima današnje lazarevačke opšitine najverovatnije je učestvovao i sam Josip Broz Tito (u Prvom svetskom ratu na strani austrougarske vojske), pa iz tog razloga, kasnije, za vreme svog predsedničkog mandata nikada nije posetio ove prostore, uprkos i tome što je Lazarevac i onda bio rudarski gigant na prostoru SFRJ.

Kolubarska bitka je najveća i najznačajnija bitka između srpske i austrougarske vojske u toku Prvog svetskog rata. Ona je jako podigla moral srpskoj vojsci i narodu i proslavila ih širom Evrope. Za izvanrednu veštinu u komandovanju za vreme ove bitke general Živojin Mišić dobio je čin vojvode.

Glavni članak: Spomen crkva u Lazarevcu

Ideja o podizanju spomen crkve palima u Kolubarskoj bici rodila se baš prvih godina posle završetka Prvog svetskog rata. Tek se 1938. godine otpočelo sa zidanjem. Posle Drugog svetskog rata narodne vlasti su uvidevši značaj ovoga spomenika dale subvenciju za dovršenje ovoga kulturno-istorijskog spomenika. Godine 1962. hram konačno je dovršen. U njegove temelje smešteno je oko 17 hiljada posmrtnih ostataka boraca srpske i austrougarske vojske.

U Lazarevcu je partijska organizacija 1939. godine brojno narasla kako po članovima partije tako i po kandidatima. Zahvaljujući njihovoj aktivnosti masovno se skupljao novac za bivše španske borce. Posebne zadatke članovi Komunističke partije Lazarevca i okoline dobili su te godine kad je u rad puštena termoelektrana u Vreocima i zavod za izradu azotnih jedinjenja. U proleće 1940. godine po partijskom zadatku, Lazarevac je posetio drug Petar Stambolić. Tom prilikom je istakao potrebu većeg angažovanja partijske organizacije u selu Vreoci. Partijska organizacija se te godine povećala, a broj simpatizera je i dalje rastao. I pored svih organizacija, partijska organizacija u Vreocima nije formirana. Zbog novog poziva na vojnu službu skoro svih članova partije u Lazarevcu, odlukom okružnog komiteta KP za Valjevo odlučeno je da se privremeno formira partijska organizacija u Lazarevcu.

Dan posle šestoaprilskog bombardovanja Beograda 1941. godine, bombama su zasuti Lazarevac i pomoćni aerodrom u njegovoj blizini (na mestu današnjeg Doma Zdravlja). Stanovništvo ovih krajeva, već veoma iscrpljeno za vreme Prvog svetskog rata, ne prihvatajući okupaciju u velikom broju se, kao i celokupno stanovništvo Srbije, priključilo kako Četničkom tako i Partizanskom pokretu. Zbog čega je tokom celog rata vršena odmazda na članovima porodica onih koji su se borili protiv nemačkih snaga, ali isto tako odmazde su vršene i među večito podeljenom srpskom stanovništvu, i to na relaciji partizani-četnici i obrnuto. Sam Lazarevac oslobođen 19. septembra 1944. uz veliku pomoć vojnika Crvene armije koja je praktično i oslobodila Beograd i ove krajeve.

Industrijalizacijom i intenzivnom eksploatacijom uglja u decenijama posle Drugog svetskog rata Lazarevac i okolina iz temelja menjaju lik i postaju sredina od bitnog značaja za svakodnevni život i razvoj čitave Srbije.

U naselju Lazarevac živi 18.392 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 36,6 godina (36,0 kod muškaraca i 37,3 kod žena). U naselju ima 7.668 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,07.

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je porast u broju stanovnika.

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija Godina Stanovnika 1948. 3129 [1] 1953. 3511 1961. 5620 1971. 7795 1981. 13354 1991. 22459 22506 2002. 24153 23551

Oslobođenjem beogradskog pašaluka od Turaka 1815. godine počinje u ovoj oblasti privredni razvoj.

Prvu etapu ekonomskog razvoja ove oblasti predstavlja doba prelaza iz naturalne u novčanu privredu. Seljačka gazdinstva su se povezivala sa tržištem i zelenaškim kapitalom. Privreda je bila primitivna i zaostala. Preovlađivale su porodične zadruge čija se ekonomija bazirala na zatvorenoj kućnoj radinosti. Ekonomski elementi pritiskivali su seljaka da napusti naturalnu i zatvorenu kućnu privredu i da se uključi u robno novčani promet. Poljoprivreda je u to vreme imala pretežno stočarski karakter. Trgovina je bila relativno živa. Glavni predmet trgovine bile su svinje. Seljaci su obilato hranili svinje žirom, a šumsku i utrinsku taksu plaćali su minimalno.

Druga etapa počinje šezdesetih godina i traje do dvadesetih godina prošlog veka. Ona znači pobedu novčane privrede i početak kapitalističkih i društvenih odnosa. Patrijarhalno društvo i porodične zadruge se formiranjem novčane privrede sve više i više raspadaju. Prvi dućani se otvaraju ne samo ba teritoriji Lazarevca već i po selima. U to vreme počinje da se razvija i zadrugarstvo jer su trgovci otkupom poljoprivrednih proizvoda i plasiranjem mešovite robe na selu eksploatisali seljake.

Treća etapa počinje razvitkom rudnika i industrije za vreme stare Jugoslavije.

I pored velikog bogatstva privredni život Lazarevca i okoline je u periodu posle Prvog svetskog rata bio nerazvijen ili slabo razvijen. Eksploatacija se vršila samo jamskim putem. U tri jame:

Jama “Kolubara” koja je otvorena 1938. godine i čiji je kapacitet proizvodnje bio vrlo mali od oko 1300 tona mesečno, a rad u jami primitivan bez ikakve mehanizacije i zaštitnih sredstava za radnike. Jama je proizvodila sve do 1934. godine kada je rad obustavljen zbog akcija NDB. U to vreme proizvodnja je dostizala do 5000 tona mesečno. Posle oslobođenja jama je renovirana, kapacitet jame je povećan tako da 1947. godine dostiže 10.000 tona mesečno.

Jama “Junkovac” je otvorena 1936. godine. Jama je za to vreme bila dosta dobro tehnički opremljena. Raspolagala je zasekačima i električnim bušilicama, a kapacitet dnevne proizvodnje je dostizao do 400 tona lignita. Sav ugalj je transportovan žičanom železnicom dugom 5 km. do termoeletrane u Vreocima. Jama je bila u proizvodnji sve do 1943. godine kada je prestala sa radom zbog oštećenja. Po oslobađanju jama je renovirana i u prvim godinama dostigla je kapacitet od 700 tona dnevne proizvodnje.

Jama “Prkosava-Rudovci” imala je dosta mali kapacitet koji se kretao na nivou od oko 1.000 tona mesečno. Kao što se vidi ogromne naslage uglja lignita u Kolubari između dva svetska rata eksploatisane su nesređeno, nestručno, malim kapacitetima i primitivno.

Privreda Lazarevca i okoline je raznovrsna i veoma razvijena. Plodnost je uticala na veličinu i gustinu naseljenosti. Najgušća naselja su u plodnim dolinama Peštana, Turije i Kolubare. Oblast je vrlo bogata ugljem (lignitom), čije su naslage debljine od oko 70m. U blizini Lazarevca nalazi se čuveni rudnik “Kolubara” sa termoelektranom u Velikim Crljenima kao i sušionicom uglja i toplanom u Vreocima. Što se poljoprivreda tiče od žitarica najviše se gaji kukuruz, pšenica, ječam i ovas, a od povrća: pasulj, kupus, krompir i paprika. Šljiva ima više vrsta, ali je najbolja tzv. „madžarka“ od koje se peče rakija, kuva se pekmez, a i suši se. Ostalo voće narod upotrebljava za ishranu. Lov, ribolov i pčelarstvo su uzgredna zanimanja. U ovom kraju je najrazvijenije stočarstvo i voćarstvo. U blizini Lazarevca je važna saobraćajna raskrsnica Lajkovac.

Na osnovu izvršenih zamašnih istražnih radova u FNRJ posle oslobođenja, bilansne rezerve uglja se cene oko 22 milijarde tona. Od toga na rezerve pojedinih vrsta uglja otpadaju sledeće količine u % :

• Kameni ugalj 1%
• Mrki ugalj 9%
• Lignit 90%

Učešće NR Srbije u bilansnim rezervama uglja u tadašnjoj FNRJ je sledeće :

• U rezervama kamenog uglja 51 % (od ukupno 1 % )
• U rezervama mrkog uglja 31 % (od ukupno 9 % )
• U rezervama lignita 74 % (od ukupno 90%)

Najveće rezerve lignita leže na teritoriji NR Srbije i to najvećim delom koncetrisane u 3 velika basena : Kosovski, Kolubarski i Kostolački.

Po velicini basena najveći je Kosovski ugljani basen, a odmah iza njega se nalazi Kolubarski basen. Rudarski basen “Kolubara” leži oko 50 km jugozapadno od Beograda i proteze se donjim tokom reke Kolubare od Lajkovca do njenog ušća u Savu. Ukupna površina ovog basena se procenjuje na oko 1500 km. tj. smatra se da ugljene naslage u ovom basenu imaju navedeno prostranstvo. Basen je tokom reke podeljen na dva dela: istočni i zapadni. Istočni deo je skoro potpuno istražen i u ovom delu basena nalazi se skoro 1.0 mijarde tona lignita, čija se eksploatacija vrši površinskim otkopavanjem. Zapadni deo basena je zadnjih godina intenzivno istrazivan. U ovom delu basena su takođe istražene velike naslage uglja koje se procenjuju na oko 800 miliona tona. Ukupne količine u celom basenu procenjuju se na oko 3 milijarde tona. Kvalitet lignita koji se eksploatiše u ovom basenu spada u red nisko kvalitetnih goriva sa visokim sadržajem vode i pepela. Basen je u tom smislu i razvijen i danas spada u red najvećih proizvođača uglja u jugoistočnoj Evropi, i učestvuje sa oko 35% u ukupnoj proizvodnji uglja na prostoru bivše Jugoslavije. Rudarski basen “Kolubara” se sastoji iz više pogona, i to polje „A“, a zatim polje “B”, tri jamska pogona, polje „D“ i Tamnava. Površinski kopovi su vrlo visoko mehanizovani i smatra se da su najmehanizovaniji rudnici na Balkanu. Produktivnost rada na ovim kopovima je vrlo visoka. Ugalj iz ovih kopova se transportuje električnom železnicom u vagonima. Rudarski basen “Kolubara” zasniva svoju perspektivu razvoja na otvaranju kopova velikih kapaciteta i preradi uglja na licu mesta. Tako je započeta eksproprijacija naseljenog mesta Vreoci radi širenja površinskog kopa polje “D” koji proizvodi oko 9.0 miliona tona lignita godišnje.

Termoelektrana “Kolubara” podignuta je na bogatim naslagama kolubarskog ugljenog basena. Prva elektrana u ovom basenu podignuta je 1937. godine u selu Vreoci, sa snagom od 14MW koja je snabdevala dalekovodima 60kV Beograd i Kragujevac. Njenu ulogu preuzela je termoelektrana koja je podignuta u mestu Veliki Crljeni. Izgradnja elektrane se odvijala u četiri etape:

• Prva etapa sa dva turboagregata po 32MW puštena je u pogon 1956. godine.
• Druga etapa sa agregatom od 65MW puštena je u pogon 1960. godine.
• Treća etapa sa još jednim agregatom od 32MW puštena je u pogon u 1961. godini.
• Četvrta etapa sa još jednim agregatom od 110MW puštena je u pogon u 1979. godini.

Dnevno troši oko 4500 tona otpadnog uglja koji se dobija tokom separacije i sušenja. Elektrana je vezana za sistem dalekovoda 110kV. Danas je moderno opremljena, tako da proizvodi oko 1.5 milijarde KWh na godišnjem nivou. Njeno učešće u proizvodnji elektroenergije u Srbiji je malo, ali jako bitno jer napaja Rudarski basen Kolubara, kao i bitne 110kV dalekovode koji napajaju deo Beograda, dalekovod za napajanje termoelektrane Nikola Tesla A, dalekovod za Aranđelovac...

Zdravstvena delatnost u Lazarevcu otpočinje 1882. godine osnivanjem Zdravstvene zadruge. Godine 1932. izgrađena je bolnička zgrada uz donaciju Kralja Aleksandra i Kraljice Marije koji su uložili 50.000 dinara u srebru i Tome i Ilinke Paunović iz Šopića, koji su poklonili 10 ari placa za izgradnju objekta u samom centru današnjeg Lazarevca. Te godine Zdravstvena zadruga primenovana je u Zdravstvenu zadrugu sa bolnicom a 1945. godine u Zdravstvenu stanicu.

Dom narodnog zdravlja osnovan je 23. aprila 1953. godine i to rešenjem Narodnog odbora Kolubarskog sreza. Tri godine kasnije Dom narodnog zdravlja se transformiše u zasebne zdravstvene stanice u Velikim Crljenima, Rudovcima, Vreocima, Junkovcu, Stepojevcu i Dudovici i Zdravstveni centar, Antituberkulozni dispanzer i Porodilište u Lazarevcu. Godine 1963. vrši se ponovna reintegracija svih dotadašnjih punktova i formira Dom zdravlja koji se zadržao do našeg vremena. Potpuni naziv Dom zdravlja „Dr Đorđe Kovačević“ dobija u jesen 1972. u čast umrlog lekara koji je svojim radom i požrtvovanjem zadužio građane Lazarevca.

Godine 1965. godine otvoren je za to vreme veoma moderan zdravstveni objekat, u kojem su mnoge službe Doma zdravlja bile stacionirane sve do 1984. godine, kada su žitelji Lazarevca dobili velelepnu zgradu koja je sad centralni objekat Doma zdravlja „Dr Đorđe Kovačević“ u Lazarevcu. Pored toga što može da se hvali dugom i lepom istorijom, koliko je to uopšte moguće za jednu zdravstvenu ustanovu, malo građana Lazarevca zna da je Dom zdravlja „Dr Đorđe Kovačević“ u vreme dok je direktor bio dr Miodrag Đurković i zamenik dr Vlada Ekmeščić zahvaljujući dobroj kadrovskoj politici i borbom za mnoge donacije ali i modernizacijom, u ova teška i krizna vremena, 2009. i 2010. godine proglašavan za najbolji dom zdravlja u gradu Beogradu i drugi u Srbiji.

Osnovna škola u Lazarevcu osnovana je 1860. godine. Školu su osnovali meštani sela Šopić, jer tada Lazarevac kao varošica zvanično nije postojao. Teritorija sadašnjeg Lazarevca pripadala je Šopiću. Škola je bila smeštena preko puta “Starog konaka” (stara policija). Kada je Lazarevac proglašen za varošicu osnovali su svoju školu i odvojili se od Šopića. U školi su u početku radila samo tri razreda, a služila je za nekoliko sela. Opštinski odbor premestio je 1889. godine osnovnu školu u jednu privatnu zgradu koja nije bila higijenska. U ovoj zgradi škola je bila do 1906. godine. Sazidana je nova školska zgrada sa tri učionice, kancelarijom, služiteljskim stanom i posebnom zgradom sa stanom za učitelja škole. Školska zgrada je završena 1906. godine. U školi je postojala i sala za fiskulturu gde su održavane priredbe i pozorišne predstave. Prihod od priredbi koristio se za pomoć siromašnoj deci.

Godine 1938. bilo je 220 učenika u sva četiri razreda. Škola je bila snabdevana potrebnim inventarom i učilima, pri školi je postojala i učiteljska biblioteka. Odlukom ministarstva prosvete Srbije od 29. avgusta 1945. godine građanska škola otvorena pod okupacijom u Lazarevcu, pretvorena je u nižu mešovitu gimnaziju. Iste godine u novembru otvoren je đački internat.

Danas na na teritoriji centra grada postoje tri škole. Najstarija škola je „Vojislav Voka Savić“ i ova škola smatra se naslednikom prve škole u Lazarevcu. Zbog povećanja učenika 2. juna 1965. godine rešenjem SO Lazarevac osnovana je osnovna škola „Dule Karaklajić“ a teritorija Lazarevca podeljena na dva školska područja. Do 1975. godine nastava je izvođena u objektima Osnovne škole „Vojislav Voka Savić“, iako se glavni objekat obe škole nalazio se u ulici Race Terzića br.4 na mestu gde je sada robna kuća. Godine 1975. 1. septembra OŠ „Dule Karaklajić“ je i fizički izdvojena, izgradnjom nove školske zgrade, koja se nalazi u ulici Dula Karaklajića. Godine 1994. osnovana je i treća osnovna škola „Knez Lazar“, a Lazarevac je opet podeljn na sada tri školska područja.

Lazarevac se danas može pohvaliti veoma dobro razvijenom mrežom osnovnih škola i po drugim, seoskim mesnim zajednicama, koja datira iz 19 veka, svedok tome je renovirana područna škola u Petki koja je izgrađena davne 1873. godine i sastavni je deo osnovne škole „Dule Karaklajić“, koja trenutno nosi epitet jedne je od najmodernijih škola na području grada Beograda.

U Lazarevcu postoje Gimnazija i Srednja tehnička škola sa ekonomskim smerom.

Škola je prvi put počela sa radom školske 1959/60. godine, kao Hemijsko-tehnološka tehnička škola. Rudarski odsek otvoren je 8. jula 1960. godine i počeo sa radom školske 1960/61 godine. Pored toga iste godine otvoreno je rudarsko odeljenje odraslih. Istim rešenjem promenjen je dotadašnji naziv škole u Tehnička škola u Lazarevcu.

Školske 1961/62. godine pri školi je pored postojećih otvoren i elektrotehnički odsek. Ove godine škola počinje sa radom u novopodignutoj, modernoj i savremeno opremljenoj školskoj zgradi.

Od školske 1974/75. Gimnazija Lazarevac prestaje da postoji sa tim nazivom, a gimnazijsko obrazovanje izvođeno je u okviru „Obrazovnog centra Lazarevac“ u kom su se tada našle zajedno Tehnička škola i Gimnazija Lazarevac, da bi školske 1993/94. gimnazija Lazarevac bila izdvojena u novu do dan danas nezavršenu školsku zgradu u kojoj se nastava izvodi, kako bez potrebnih kabineta i dovoljnog broja učionica, tako i bez sale za izvođene nastave fizičkog vaspitanja. I pored toga „Gimanazija u Lazarevcu“, kako je pun naziv škole, je po uspehu njenih učenika jedna od boljih srednjih škola u gradu Beogradu.

Odmah posle oslobođenja početkom 1945. godine u Lazarevcu je formiran narodni univerzitet sa ciljem da kroz javna predavanja informiše javnost kako o aktuelnim društveno-političkim pitanjima, tako i da svojom aktivnošću na kulturno prosvetnom radu doprinese prosvećenju stanovništva. Od svog osnivanja Narodni univerzitet je radio sa promenljivim rezultatima, a ceo svoj rad bazirao je na dobrotvornom radu pojedinaca. Sve do 1956. godine univerzitet nije imao nikakvih prihoda. Te godine je prvi put dobio donaciju. U periodu od 1965. godine do 1970. godine Univerzitet je razvio vrlo živu aktivnost organizovanjem niza predavanja iz oblasti politike, kulture, umetnosti, književnosti, zdravstvenog i pedagoškog obrazovanja roditelja, filmskih predstavnika za decu i omladinu školskog uzrasta. Pored javnih predavanja organizivane su i književne večeri i usmene novine.

Razvojem privrede u basenu Kolubara a i samom Lazarevcu iskrsla je potreba da se formira Radnički univerzitet što je i učinjeno u 1971. godini. Univerzitet sada ima katedru za ideološko-politička pitanja, katedru za društveno-ekonomsko obrazovanje i opštu katedru. Univerzitet ima najpotrebnije osoblje. Pri univerzitetu je postojao i bioskop “Kolubara”.

Prvi folklorni koraci u Lazarevcu počinju 1924. godine. Posle oslobođenja, od 1946. godine ponovo je osnovano kulturno umetničko društvo “Abrašević” i razvilo je intezivan rad. Ono je u početku imalo dramsku, folklornu, literarnu i horsku sekciju. Od 1952. godine društvo menja ime i nastavlja rad pod imenom “Dimitrije Tucović”. Društvo je u svoje redove okupilo pored ostalih, većinu radnika i radničke omladine. Posleratni brži privredni razvitak Lazarevca i okoline uslovio je i brzi kulturni razvitak, tako da pored rada kulturno umetničkog društva “Dimitrije Tucović” u Lazarevcu na području opštine rade još četiri kulturno umetnička društva. Većina ovih društava učestvovala je na raznim festivalima i kulturnim smotrama. KUD “Dimitrije Tucović” polako se gasio osamdesetih i devedesetih godina prošlog veka, da bi ovo, već pomalo zaboravljeno Društvo bilo obnovljeno poslednjih godina. Danas je KUD "Dimitrije Tucovic" jedna ozboljna institucija koje organizuje niz festivala folklora u Lazarevcu kao što su "FESTIVAL IGROM I PESMOM PROTIV DROGE" i "FESTIVAL VETERANA", a mladi iz Lazarevca, ljubitelji folklorne tradicije ponovo imaju svoje mesto okupljanja.

U gradu postoji Biblioteka „Dimitrije Tucović“. Broj knjiga iznosi preko 85.000 primeraka naših i inostranih pisaca. Biblioteka kao i ogranci na području opštine pretplaćeni su na dnevne listove i časopise. U biblioteci i ograncima na području opštine evidentirano je preko 7.000 redovnih čitalaca. Knjižni fond u biblioteci dopunjava se svake godine novim izdanjima i savremenom literaturom. Biblioteka omogućava da knjiga bude pročitana i pristupačna svakome ko želi da čita, a organizuju se i promocije knjiga i na drugi način se propagira širenje knjige i znanja. Gradska biblioteka, je 2011. godine premeštena u renovirane prostorije nekadašnje bolnice u centru grada.

Ideja o podizanju spomen-crkve sa kosturnicom u Lazarevcu proistekla je iz potrebe za pohranjivanjem moštiju ratnika poginulih u Kolubarskoj bici iz 1914, na frontovima oko Lazarevca. U cilju realizacije ovih ideja 1921. godine osnovan je „Odbor za podizanje spomen-crkve i kosturnice u Lazarevcu“. Na njegovom čelu nalazio se pečanski paroh, sveštenik Čedomir M. Popović. Godine 1937. Odbor se gasi i formira se „Društvo za podizanje spomen-crkve sa kosturnicom u Lazarevcu“ na čijem je čelu bio sveštenik Borivoje Đorđević.

Pre rata u Lazarevcu nije postojao stalni bioskop osim putujućih, koji bi povremeno dolazili u Lazarevac i prikazivali tada aktuelne filmove. Posle rata mreža bioskopa u Lazarevcu i okolini znatno se proširila, osnovano je 5 stalnih bisokopa. Bioskopi su smešteni u domovima kulture, zadruznim domovima u lepo uređenim salama. Broj sedišta o ovim bioskopima iznosio je preko 920 mesta, što je uglavnom zadovoljavalo potrebe građana. Nešto slabije stanje u pogledu uređenja bioskopske sale i broja sedišta bilo je u samom u Lazarevcu s obzirom da se broj stanovnika u gradu za vrlo kratak period naglo povećao a u gradu je samo funkcionisao stari bioskop „Kolubara“ u okviru „Radničkog univerziteta“. Međutim društvenim planom opštine izgrađen je 1977. godine CZK Lazarevac sa znatno većim brojem sedišta koji u potpunosti je zadovoljila potrebe građana. Današnji „Centar za kulturu Lazarevac“ je ustanova kulture od značaja za Grad Beograd. Centar raspolaže objektom koji se nalazi u Lazarevcu u ul. Hilandarska br. 2, površine 2.745 metar kvadratnih. Poseduje univerzalnu dvoranu sa 566 sedišta, savremenu glumačku garderobu, izložbeni prostor, funkcionalnu učionicu, kao i ostale prateće prostorije, a iz čijih se podrumskih prostorija do kasnih osamdesetih oglašavao i Radio Lazarevac. U sklopu Centra nalazi se Moderna galerija površine oko 1.110 m², koja je fizicki odvojena od Centra za kulturu. Smeštena je na spratu tržno-informativnog centra u pešackoj zoni grada, ul. Karadordeva 29. U galeriji se nalazi stalna postavka (Legat Lepe Perović), kao i izložbeni prostor za tekuće programe.

Radio Lazarevac se prvi put oglasio 24. novembra 1981. godine, a danas, neprekidnim programom od 24 časa pokriva šire područje lazarevačke opštine. Svoj program emituje na frekvenciji 89,3 MHz i na ovoj teritoriji jedini je radio sa urednom dozvolom za rad. Radio ima informativni program sa vestima, a u programu su zastupljene i emisije iz oblasti kulture, ekologije, sporta, kao i emisije namenjene vernicima.

Lazarevac je u partnerstvu sa sledećim gradovima:

•   Višegrad (Bosna i Hercegovina)

	Portal Beograd
	Portal Srbija

U Wikimedijinoj ostavi nalazi se članak na temu: Lazarevac

• Zvanična prezentacija
• Zvanična Mapa Lazarevca Arhivirano 2018-08-03 na Wayback Machine-u
• Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
• Satelitska mapa (Wikimapia)
• Gugl satelitska mapa (Maplandia)
• Plan naselja na mapi (Mapquest)
• Hram Svetog Dimitrija sa spomen kosturnicom u Lazarevcu Arhivirano 2009-09-24 na Wayback Machine-u
• Istorijat Hrama svetog Dimitrija Arhivirano 2009-09-24 na Wayback Machine-u