Krupanj

Prvi arheološki nalazi u Krupnju datiraju još iz perioda neolita i to u vidu ostataka keramike i jedne sekire od lakog belog kamena. Na ulazu u grad postoje ostaci rimskog naselja sa fragmentima rimske keramike - ostatak objekta poznatiji kao Datoteka:Vila RustikaDatoteka:.

Naziv Krupanj prvi put se pojavljuje u dubrovačkim spisima iz 1417. godine, a dubrovački pisari Italijani najčešće su ga zapisivali kao Datoteka:CrupagnDatoteka:.

Razvojem rudarstva u srednjem veku, Krupanj je postao značajno rudarsko mesto (rudnik srebra) kroz koga su prolazili dubrovački karavanski putevi. Današnja oblast Rađevina je 1459. potpala pod tursku vlast.

Za vreme Prvog srpskog ustanka, Krupanj je prvi put oslobodio hajdučki harambaša Đorđe Obradović Ćurčija i njegova četa hajduka, u leto 1804. godine, a značajnu ulogu u borbi protiv Turaka imao je i knez Krsta Ignjatović, vojvoda rađevski.

Godine 1837. u Krupnju je otvorena prva škola, a 1842. godine izgrađena je crkva Sv. Vaznesenja Gospodnjeg. Nakon iseljavanja turaka iz Rađevine porušena je turska tvrđava Soko grad a na tom mestu je izgrađen manastir Sv. Nikolaja. Po naređenju kneza Mihaila Obrenovića, načelnik rađevskog sreza, kapetan Petar Radojlović, organizovao je 1862. godine rušenje tvrđave.

Krajem 19. veka u varošici je sagrađena topionica olova i antimona sa pratećim objektima među kojima se izgledom izdvajala zgrada u kojoj je stanovao upravnik podrinjskih rudnika Svetozar Mašin sa suprugom Dragom (kasnije kraljicom, suprugom kralja Aleksandra Obrenovića).

Na prostoru Mačkovog Kamena, na planini Jagodnji, u neposrednom zaleđu Krupnja, vodila se jedna od velikih bitaka srpske vojske u Prvom svetskom ratu. U toj bici ranjen je i princ Đorđe Karađorđević, a ukupni gubici na obe strane cene se na oko 23.000 ljudi. U spomen na te događaje podignute su crkva spomen-kosturnica Sv. Vaznesenja Gospodnjeg u Krupnju i spomen-kapela na Mačkovom Kamenu (dela arhitekte Momira Korunovića).

 

Godine 1922. osnovano je prvo sportsko udruženje Rađevac, a u čast kapetana Petra Radojlovića u Krupnju je 1927. godine osnovano sportsko i kulturno društvo Radojlović koje je postojalo sve do Drugog svetskog rata.

U Drugom svetskom ratu, nakon bitke za Krupanj 1941. godine, nemačka kaznena ekspedicija je spalila Krupanj, izuzev zgrade stare apoteke (vila Pere Despića), crkve Sv. Vaznesenja Gospodnjeg i bolnice, zadužbine Nikole Spasića, trgovca iz Beograda.

Sem rudarstva i prerade drveta u Krupnju se šezdesetih godina razvila i industrija tekstila (veliki proizvodni kapaciteti viskoznih tkanina i pozamanterijske robe), proizvodnja kartonske ambalaže, kontaktnih sočiva, sušenog voća, mala privreda, trgovina i turizam.

Naselje je smešteno u dolinsko proširenje kroz koga protiču četiri brze rečice na kojima je podignuto 15 mostova, sa planinskim zaleđem Jagodnje, Boranje i Sokolskih planina, sa parkovima, savremenim zdanjem Doma kulture (delo arhitekte Ivana Antića), sportskim terenima, bazenom i ugostiteljskim objektima .

Među najpoznatijim Krupnjcima su geograf i akademik Borivoje Ž. Milojević (1885-1967) po kome osnovna škola u Krupnju nosi ime, zatim:

• Dragutin Đorđević (1866-1933), arhitekta, dopisni član SANU; školovao se u Krupnju.
• Andrija Kojić (1896-1952), fudbaler, pred kraj karijere igrao u Krupnju gde se oprostio od fudbala 1937.
• Vlada Zečević (1903-1970), ministar; bio je sveštenik u Krupnju 1927-1941.
• Aleksandar Despotović (1924-?), neuropsihijatar, doktor nauka, primarijus.
• Zlatka Reljić (1929-2007), ministar u vladi Socijalističke Republike Srbije
• Nadežda Hozić, rođ. Čuperlović (1929), doktor bioloških nauka od 1967, profesor Univerziteta u Sarajevu.
• Kosta Čuperlović (Krupanj, 7. maj 1931 — Beograd, 12. mart 2005), doktor veterinarskih nauka od 1965, predsednik Društva imunologa Jugoslavije 1992-1997.
• Đoko Rosić (Krupanj, 28. februar 1932), glumac u Bugarskoj i Mađarskoj.
• Lavrentije (1935), episkop šabačko-valjevski od 1989.
• Milutin Popović Zahar (1938), muzičar i tekstopisac.
• Đurađ Stakić, redovni profesor Defektološkog fakulteta u Beogradu, a potom profesor Univerziteta u Pensilvaniji.
• Milan M. Mišković (1948), sociolog, doktor političkih nauka, profesor Visoke škole strukovnih studija za obrazovanje vaspitača u Novom Sadu.
• Milutin Nenadović, neuropsihijatar, profesor Univerziteta u Prištini, direktor ustanove „Laza Lazarević“ u Beogradu
• Dragutin J. Bošković (1925-1983), doktor mašinstva (1971), dugogodišnji direktor Saveznog zavoda za patente, profesor na Fakultetu organizacionih nauka i član više međunarodnih organizacija za intelektualnu svojinu.
• Dragan Pantelić (1951), fudbaler; školovao se u Krupnju.
• Jelena Kočović, rođ. Vučićević (1955), redovni profesor Ekonomskog fakulteta u Beogradu.
• Tihomir Aleksić (Ravnaja, 8. februar 1922 — Beograd, 6. januar 2004), doktor elektrotehnike od 1958, profesor Univerziteta u Nišu i Beogradu, prvi dekan Elektronskog fakulteta u Nišu, prorektor Univerziteta u Nišu, prvi predsednik Društva za informatiku Srbije.
• dr.Archibald Reiss (1875 — 1929) je bio švajcarski forenzičar, publicista, doktor hemije i profesor na Univerzitetu u Lozani, počasni građanin Krupnja.
• Žića Marković (1919–1942), narodni heroj, rođen u Krupnju.

U naselju Krupanj živi 3826 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 36,5 godina (35,7 kod muškaraca i 37,2 kod žena). U naselju ima 1565 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,11.

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je porast u broju stanovnika.

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija Godina Stanovnika 1948. 853 [1] 1953. 1085 1961. 1389 1971. 2479 1981. 3779 1991. 4795 4720 2002. 5062 4912

•  
  Krupanj, pogled prema Tomnju
•  
  Krupanj april 2009.
•  
  panorama Krupnja
•  
  Krupanj zimi (deo)

• Savetovanje u Stolicama
• Bitka na Zavlaci 1941.
• Dan ustanka naroda Srbije

Portal Srbija

 

Krupanj na Wikimedijinoj ostavi

• Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Datoteka:FallingrainDatoteka:)
• Satelitska mapa (Datoteka:WikimapiaDatoteka:)
• Gugl satelitska mapa (Datoteka:MaplandiaDatoteka:)
• Plan naselja na mapi (Datoteka:MapquestDatoteka:)
• krupanj.org.rs
• Krupanj i Rađevina
• Krupanj i Dobri potok
• Biblioteka „Politika“, Krupanj Arhivirano 2009-12-31 na Wayback Machine-u
• Sportske mreže Krupanj
• Umetnost Krupnja Arhivirano 2009-05-08 na Wayback Machine-u
• Digitalna škola - osnovna škola „Borivoje Ž. Milojević“ Krupanj Arhivirano 2016-03-04 na Wayback Machine-u
• Borbe u Krupnju 1941. („Večernje novosti“, 29. septembar 2011)
• Među bistrim potocima i usnulim herojima („Politika“, 9. avgust 2009)