Hram Hrista Spasitelja u Moskvi

Katedralni saborni hram Hrista Spasitelja (posvećen Hristovom rođenju) je saborna crkva Ruske pravoslavne crkve, nedaleko od Moskovskog Kremlja, na lijevoj obali rijeke Moskve.

Prvobitni hram je podignut u čast pobjede ruskog naroda nad Napoleonom. Na zidovima hrama su bila ispisana imena oficira ruske vojske koji su pali u ratu s Napoleonovom armadom 1812. i drugih neposrednih bitaka protiv Napoleona.

Hram je rađen prema projektu arhitekta Konstantina Tona. Gradili su ga istaknuti neimari i umjetnici iz cijele Rusije 44 godine. Hram je svečano osvještan 26. maja 1883. godine.

Zdanje iz 19. vijeka je srušila komunistička vlast 5. decembra 1931. godine. Na njegovom mjestu je bio izgrađen bazenski kompleks.

Hram je nanovo građen od 1990. do 2000. prema crtežima i starim fotografijama.

Sadašnje zdanje hrama je osveštano 19. avgusta 2000. godine.

Istorija gradnje prvog zdanja

Dana 25. decembra 1812. poslednji Napoleonov vojnik napustio je teritoriju Ruske Imperije. Istog dana car Aleksandar I je u Viljnusu potpisao je ukaz o izgradnji hrama Hrista Spasitelja u Moskvi „u znak zahvalnosti Bogu koji je spasao Rusiju od propasti.“ Kako se se dan ruske pobjede poklopio sa Božićem, glavni oltar je posvećen Roždestvu Hristovom (Božiću).

Kamen temeljac je postavljen 12. oktobra 1817, na petogodišnjicu pobjede nad francuskim zavojevačima, u Vorobjevoj Gori (Vrapčija Gora). Radovi su sporo napredovati.

Godine 1825. umire car Aleksandar I a sa njegovom smrću mijenjaju se i uslovi gradnje. Umjesto prvobitnog neoklasiscistikog zdanja sa mnoštvom masonskih obilježja, novi car Nikolaj I, donosi odluku o gradnji novog hrama, i to na drugom mjestu.

Već u aprilu 1829. raspisan je novi konkurs. Pobjednik je bio arhitekta Konstantin Tona. Hram je u projektu Konstantina Tona puno bliži tradicionalnoj pravoslavnoj crkvenoj arhitekturi, te je idejni tvorac ovog projekta nazvan ocem „novovizantijskog stila“.

Dana 10. septembra 1839. moskovski mitropolit Filaret je postavio kamen temeljac novog hrama, posvećenog dvadesetpetogodišnjici kraja rata.

Izgradnja hrama trajala je 44 godine. Hram je građen iz državnih sredstava, ali i iz dobrovoljnih priloga stanovništva.

Svi spoljašnji ukrasi i skulpture su izgrađene od belog mermera, pronađenog u selu Protopopovo, kraj Kolomenskoja, dok su prilazne stepenice napravljene od crvenog finskog granita. Za unutrašnjost hrama, osim zelenog ruskog labradorita i purpurnog kamena iz Šokša, korišćen je i italijanski mermer.

Hram su oslikavali poznati slikari toga vremena: Semiradski, Surikov, Bruni, Vereščagin, Kramskoj, Brulov, Vaznecov, Dal, koji je radio pozlatu. Vajari Loganovski, Ramazanov i Klod (tvorac Aničkovog mosta i spomenika Nikolaju Prvom u Sankt Peterburgu) stvorili su velelepne reljefe sa temama iz Biblije i ruske istorije.

Ton je umro pre nego što je hram osveštan, u dobi od 87 godina.

Osveštavanje hrama planirano je za 1881, ali zbog atentata na cara Aleksandra II je odloženo.

Osveštavanje hrama je obavljeno na Uskrs, 26. maja 1883. u prisustvu cijele carske porodice. Ceremoniji su prisustvovali i malobrojni živi ratni veterani iz 1812. godine. Tada je prvi put izvedena i uvertira „1812“ koju je posebno za taj praznik, komponovao P. I. Čajkovski.

Život prvog zdanja

Hram Hrista Spasitelja je za vrijeme carske Rusije bio glavna moskovska crkva — nazivan glavna katedrala.

U njemu je proslavljena stogodišnjica pobjede na francuskom armadom i tristogodišnjica vlasti dinastije Romanov. Dana 26. aprila 1908. održana je služba posvećena otkrivanju spomenika Gogolju.

U Hramu je 5. novembra 1917, prvi put nakon vladavine Petra Velikog, izabran novi ruski patrijarh — Tihon.

Rušenje prvog zdanja

U podne 5. decembra 1931, hram Hrista Spasitelja razoren je eksplozivom.

Poslije Oktobarske revolucije boljševičke vlasti su mnogim crkvama prenamijenile ulogu, ili ih prosto srušile. Mjesto hrama se pokazalo, zbog svoje blizine Kremlju, kao pogodna lokacija za izgradnju spomenika socijalizmu poznat kao Palata sovjeta. Spomenik je bio zamišljen kao višeetažno zdanje u savremenom stilu sa velikom Lenjinovom statuom na vrhu. Zbog toga je po naređenju Kaganoviča, u podne 5. decembra 1931, hram Hrista Spasitelja razoren eksplozivom.

Izgradnja Palate sovjeta bila je neizvjesna zbog nedostatka finansijskih sredstava i čestih poplava rijeke Moskve.

Godine 1958, u vrijeme Nikite Hruščova, na mjestu hrama je izgrađen bazenski kompleks koji će na tom mjestu ostati sve do devete decenije 20. vijeka.

Novo-staro zdanje

Novi hram je izgrađen za vreme Borisa Jeljcina pod rukovodstvom Zuraba Ceretelija (prvobitno Alekseja Denisova). Kontroverze su izazvale male promene u odnosu na original, kupole više nisu pozlaćene već su izrađene od titanijum nitrida, reljefi su urađeni od bronze umesto mermera, fasada je urađena od mermera umesto kamena a medaljoni su urađeni od polimera.