Gnomon

Za ostala značenja, vidi Gnomon (razvrstavanje).

Gnomon je onaj deo sunčanog sata (sunčanika) koji baca senku. "Gnomon" (starogrčki: γνώμων) znači "pokazivač", "onaj koji raspoznaje" ili "ono što otkriva".

Konzolna greda ovog visećeg mosta, Mosta Sunčanika u Turtle Bay-u, čini gnomon velikog vrtnog sunčanog sata

Gnomon je trougaoni deo na ovom sunčanom satu

Na severnoj hemisferi, rub koji baca senku je obično okrenut prema severu i paralelan je Zemljinoj osi obrtanja. To znači da je nagnut u odnosu na horizontalu pod uglom koji je jednak geografskoj širini položaja sunčanika. Na nekim sunčanim satovima gnomon je vertikalan, takvi su nekada uobičajeno korišćeni za osmatranje altitude (ugaone visine) Sunca, naročito kada se nalazi na meridijanu.

Veština pravljenja sunčanog sata sa gnomonom se ponekad zove gnomonika, a čovek koji to radi gnomonist.

Anaksimandru se pripisuje da je ovaj vavilonski instrument doneo Grcima u 6. veku pne.. I Kinezi su koristili gnomon - u knjizi iz 2. stoleća Devet poglavlja o matematičkoj veštini se pominje da ga je mnogo pre toga koristio Vojvoda od Čoua u 11. veku pne..

Druga značenja

Gnomon može implicirati i paradigmu dizajna, vezu između pokazivača i brojčanika ili neke druge reference, kao kod brzinomera i igle. U ovom slučaju, igla deluje kao gnomon nasuprot inkrementirane pozadine brzinomera.

Gnomon je takođe matematički izraz koji opisuje onaj deo paralelograma koji ostaje kada se sličan paralelogram ukloni iz jednog od njegovih uglova.

Takođe, gnomon je naziv dat estetskom procesu koji je koristio James Joyce u svojoj zbirci kratkih priča "Dablinci", kojim se celina lika otkriva samo jednim delom.

U popularnoj kulturi

U knjizi "Kula na kraju sveta" Brad Stricklanda, na nekom jezeru se nalazi ostrvo sa džinovskom kulom i tankim stepeništem. Za kulu, sa čudnim skulpturama koje je okružuju, kasnije se ispostavi da je ogromni sunčani sat, pri čemu je kula gnomon. I ostrvo na kome se nalazi ova kula naziva se "Ostrvo gnomon".

Gnomon u crkvi Saint Sulpice u Parizu, koji je napravljen kao pomoć pri određivanju datuma Uskrsa, netačno je protumačen u romanu Davinčijev kod Dan Browna.

NASA-ini astronauti su koristili jedan gnomon kao fotografski uređaj za indiciranje lokalnog horizonta i prikazivanje mape boja kada su radili na površini Meseca.

Izvori

(na engleskom:)

Gazalé, Midhat J. Gnomons, from Pharaohs to Fractals, Princeton University Press, Princeton, 1999. ISBN 0-691-00514-1.
Waugh, Albert E., Sundials: Their Theory and Construction, Dover Publications, Inc., 1973, ISBN 0-486-22947-5.
Mayall, R. Newton,Mayall, Margaret W., Sundials: Their Construction and Use, Dover Publications, Inc., 1994, ISBN 0-486-41146-X
[1] Arhivirano 2009-01-16 na Wayback Machine-u, Apollo 16 Traverse guide